Στρατηγός Γεώργιος Κοσμάς: Γιατί δεν ρίξαμε τους Ιταλούς στη θάλασσα το 1940-41;

Το άρθρο μας στις 07/02/2025 για τη θεωρία ότι ο Τσόρτσιλ προκάλεσε την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, ήταν «ηχηρό» όπως μας έγραψε ένας καλός φίλος. Διαβάστηκε και σχολιάστηκε πολύ και προκάλεσε έντονες συζητήσεις. Δεχτήκαμε αρκετά μηνύματα και τηλεφωνήματα για το άρθρο αυτό.

Ανάμεσά τους κι ένα ενδιαφέρον μέιλ από τον κύριο Κωνσταντίνο (σκόπιμα δεν αναφέρουμε το επώνυμό του), Διπλωματούχο ΗΜΜΥ του ΑΠΘ, ο οποίος ανάμεσα σε όσα μας έγραψε, μας έστειλε κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο απομνημονευμάτων του Στρατηγού Γεώργιου Κοσμά με τίτλο «Ελληνικοί Πόλεμοι».

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα με τίτλο: «Διατί οι Ιταλοί δεν ερρίφθησαν εις την θάλασσαν», ο Γεώργιος Κοσμάς, ο οποίος ήταν αυτός που κατέλαβε την Κορυτσά και έφτασε μόλις 20 χιλιόμετρα μακριά από την Αυλώνα, επιβεβαιώνει ξεκάθαρα όσα γράψαμε για το άθλιο παιχνίδι των Βρετανών σε βάρος της Ελλάδας, ενώ αναφέρεται και στη διστακτική συμπεριφορά του Αρχιστράτηγου Παπάγου, του οποίου υπήρξε φίλος και Υπουργός σε κυβερνήσεις του.

Ποιος ήταν ο Γεώργιος Κοσμάς;

Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 – 1941 ανέδειξε πολλούς ήρωες. Ορισμένοι από αυτούς, αν και υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί, με λαμπρές επιτυχίες στο μέτωπο όμως, είναι γνωστοί σε ελάχιστους. Ανάμεσά τους και ο Στρατηγός Γεώργιος Κοσμάς που πήρε μέρος σε όλους τους πολέμους από το 1912 – 13 ως το 1940 – 41 και ήταν επικεφαλής των στρατευμάτων που απελευθέρωσαν την Κορυτσά και έφτασαν πολύ κοντά στην Αυλώνα.

Δυστυχώς όμως, η διαφωνία του με τον, φίλο του Αρχιστράτηγο Παπάγο, για το πώς έπρεπε να οργανωθεί η άμυνα σε ενδεχόμενη γερμανική επίθεση σήμανε την αποστράτευσή του. Θα δούμε σήμερα περισσότερες λεπτομέρειες για τη ζωή και τη δράση του.

Ο Γεώργιος Κοσμάς γεννήθηκε το 1884 στη Φαλάνθη Μεσσηνίας. Το 1903 αποφοίτησε από το Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όμως στις 17 Ιανουαρίου 1904 κατατάχθηκε ως εθελοντής στον Στρατό με τον βαθμό του Δεκανέα. Τα επόμενα χρόνια έγινε Λοχίας και Επιλοχίας και το 1909 εισήλθε στη Σχολή Υπαξιωματικών.

Μετά την αποφοίτησή του προήχθη σε Ανθυπολοχαγό και τοποθετήθηκε στο 9ο Σύνταγμα Πεζικού στην Καλαμάτα. Πήρε μέρος ως Διοικητής Διμοιρίας Πυροβολικού στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912 – 1913). Μεταξύ άλλων συμμετείχε στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26/10/1912) και των Ιωαννίνων (21/2/1913).

Οι εξαιρετικές επιδόσεις του είχαν αποτέλεσμα να προαχθεί σε Υπολοχαγό (Σεπτέμβριος 1913), Λοχαγό (Μάρτιος 1915) και αφού διακρίθηκε στο μέτωπο της Μακεδονίας κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε Ταγματάρχης (Οκτώβριος 1918). Πήρε μέρος και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, αρχικά ως Διοικητής του 14ου Συντάγματος Πεζικού και στη συνέχεια ως Επιτελάρχης της XIV (14ης) Μεραρχίας.

Τον Οκτώβριο του 1922 προήχθη σε Αντισυνταγματάρχη και στη συνέχεια τοποθετήθηκε ως μέλος της Επιτροπής για τη χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων, που σκιάστηκε από τη δολοφονία του Ιταλού Στρατηγού Τελίνι, επικεφαλής της Επιτροπής, γνωστού για τα φιλοαλβανικά του αισθήματα, ο οποίος «φρόντισε» να δώσει ελληνικότατα χωριά στην Αλβανία (η αναλογία ήταν 5:1, υπέρ των χωριών που δόθηκαν στη γειτονική χώρα) πριν δολοφονηθεί κοντά στην Κακαβιά στις 27 Αυγούστου 1923 από αγνώστους, με συνέπεια οι Ιταλοί του Μουσολίνι που είχε αναλάβει την πρωθυπουργία της χώρας του τον Οκτώβριο του 1922 να βομβαρδίσουν και να καταλάβουν προσωρινά την Κέρκυρα (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 28/08/2016).

Με την ευκαιρία, το KOHA.net που αναπαράγει, σε κακή μετάφραση από τα αλβανικά, ανάλογα θέματα διαστρεβλώνοντας την αλήθεια και προσβάλλοντας τη χώρα μας («Στρατηγός Tellini – μάρτυρας της αλβανικής υπόθεσης», άρθρο της 2ας Οκτωβρίου 2023), το γνωρίζουν οι αρμόδιοι; Δεν είναι δυνατόν να γράφει ότι ο Τελίνι σκοτώθηκε από Έλληνες, χωρίς να παρουσιάσει καμία απόδειξη και να τον υμνεί, γιατί χάρη σ’ αυτόν τα χωριά Robiche, Radat, Peshkopi κ.ά. εντάχθηκαν στην Αλβανία, καθώς κατοικούνταν από Αλβανούς. Πρόκειται για τεράστιο ψέμα.

Η (Διεθνής) Επιτροπή Εθνολογικού Ελέγχου το 1914 έχει καταγράψει στη μεν Άνω Επισκοπή 265 Έλληνες κατοίκους και στην Κάτω Επισκοπή 237 Έλληνες. Και στα δύο χωριά δεν υπήρχε, όπως διαπίστωσαν ξένοι αξιωματούχοι κανένας Αλβανός! Και όμως δόθηκαν στην Αλβανία λόγω Τελίνι. Με αυτά τα χονδροειδή ψέματα ταΐζουν κάποιους στην Αλβανία και μετά εμφανίζονται στην Ελλάδα προκαλώντας με τη συμπεριφορά και τις ανυπόστατες θεωρίες τους.

Συγγνώμη για την πολύ μεγάλη παρένθεση, αλλά δεν μπορούμε να διαβάζουμε ιστορικές ανακρίβειες και γελοιότητες… Επανερχόμαστε στον Γεώργιο Κοσμά, ο οποίος το 1923 πήρε μέρος στο αποτυχημένο κίνημα Γαργαλίδη – Λεοναρδόπουλου – Ζήρα και καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο Τελικά, το 1927 ανακλήθηκε στην υπηρεσία και έγινε Συνταγματάρχης, Τη δεκαετία του 1930 αποφοίτησε από τη Σχολή Τηλεγραφητών του ΕΜΠ και τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1913, με τον βαθμό του Αντιστράτηγου πλέον ανέλαβε Διοικητής του Δ’ Σώματος Στρατού με έδρα την Καβάλα.

Μαζί με τους Παπάγο, Πιτσίκα, Τσολάκογλου, Μπακόπουλο και Παπαδόπουλο ενημερώθηκε στις 21 Μαϊου 1940 από τον Ιωάννη Μεταξά, ότι η Ελλάδα δεν έχει επιθετικές βλέψεις και δεν θα επιτεθεί σε κανέναν. Στις αρχές Νοεμβρίου 1940 ο Κοσμάς ζήτησε από τον φίλο του, Αρχιστράτηγο Παπάγο να πολεμήσει στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου. Πραγματικά, στις 16/11/1940 ως Διοικητής των Μεραρχιών Χ και ΧΙ (10ης και 11ης) μετακινήθηκε με το Επιτελείο του στην Κοζάνη. Οι Χ και ΧΙ Μεραρχίες ονομάστηκαν «Ομάς Μεραρχιών Κ» (Κοσμά).

Στις 21 Νοεμβρίου 1940, ο Κοσμάς επικεφαλής των Μεραρχιών του απελευθέρωσε την Κορυτσά. Στις 10 Δεκεμβρίου 1940, με απόφαση Παπάγου ανέλαβε καθήκοντα Διοικητή του Α’ Σώματος Στρατού, με τις δυνάμεις του οποίου έφτασε σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από την Αυλώνα.

Εδώ, θα δώσουμε τον λόγο στον ίδιο, μέσω των απομνημονευμάτων του για να μάθουμε από έναν ικανότατο ανώτατο αξιωματικό, πραγματικά μπαρουτοκαπνισμένο, γιατί δεν ρίχτηκαν οι Ιταλοί στη θάλασσα… Μετά την αφήγηση Κοσμά, θα δούμε τι του στοίχισε την απομάκρυνση από το στράτευμα, πώς βρέθηκε στο Νταχάου και τη στρατιωτική και πολιτική δράση του μετά τον Β’ ΠΠ.

Τι γράφει ο Γ. Κοσμάς για τον Παπάγο και τις βρετανικές ραδιουργίες;

Σύμφωνα με τον Κοσμά, «η μη απόρριψη των Ιταλών στη θάλασσα οφείλεται στη μη στρατιωτική εκμετάλλευση εκ μέρους του Γενικού Στρατηγείου (Αρχιστράτηγος Παπάγος) , η οποία δεν κατανοήθηκε και δεν έγινε σε τόπο και χρόνο όπως αυτή έπρεπε να κατανοείται και να διεξάγεται (ο Κοσμάς αναφέρεται στο διάστημα μετά την κατάληψη της Κορυτσάς και της Μοσχόπολης).

Υπάρχει, όμως, για την Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση μια δικαιολογία. Το ότι οι Άγγλοι δεν ήθελαν να ρίξουμε τους Ιταλούς στη θάλασσα και γι’ αυτό δεν βοήθησαν, με κάποιο ποσοστό της αεροπορίας τους και της εμφάνισης του στόλου τους στην Αδριατική τις ιταλικές μεταφορές. Γιατί;»

Η απάντηση, που επιβεβαίωσε τις υποψίες του, δόθηκε το 1957 –1958 από τον πρίγκιπα Πέτρο, γιο του βασιλιά Γεώργιου Β’, ο οποίος διαγράφηκε από τον πατέρα του, από τη σειρά διαδόχων του, λόγω του πολιτικού του γάμου στην Ινδία με τη Ρωσίδα Ειρήνη Αλεξάνδροβνα Οβισινίκοβα, η οποία ήταν θετικά διακείμενη στο κομμουνιστικό καθεστώς της ΕΣΣΔ.

Ο Πέτρος που διακρίθηκε ιδιαίτερα για τις ανθρωπολογικές του μελέτες στην Ασία, γνώριζε τον Κοσμά, καθώς τον είχε επισκεφθεί πολλές φορές στο Α’ Σώμα Στρατού, συνοδεύοντας Άγγλους Στρατηγούς ή για άλλες υποθέσεις του Γενικού Στρατηγείου. Όταν ο Πέτρος ήρθε στην Αθήνα, τον επισκέφθηκαν ο Κοσμάς με τον Στρατηγό Μπουλαλά, Διοικητή της IV (4ης) Μεραρχίας το 1940 –41 και επίσης γνωστό του Πέτρου.

Ο Πρίγκιπας ενθουσιάστηκε μόλις τους είδε και μοιραία η κουβέντα ήρθε και στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και είπε στον Κοσμά: «Σε εκτίμησα, όταν τα είπες τόσο ωμά στον Άγγλο Στρατηγό ο οποίος σου έλεγε εμφατικά: «Πρέπει οι Έλληνες να ευγνωμονείτε την Αγγλία που σας βοήθησε να νικήσετε τους Ιταλούς».

Ο Κοσμάς θυμήθηκε το περιστατικό αλλά και την αφοπλιστική απάντηση που έδωσε στον Βρετανό: «Στρατηγέ μου πού και πώς μας βοηθήσατε. Μέχρι σήμερα (μέσα Ιανουαρίου 1941), ό,τι πετύχαμε έναντι των Ιταλών, το πετύχαμε μόνοι μας και με δικά μας μέσα. Κοιτάχτε προς τον δρόμο (Ιωαννίνων- Αργυροκάστρου) και θα δείτε όλη την Ελλάδα επιστρατευμένη. Θα δείτε αυτοκίνητα που έχουν επιταχθεί, με τις επιγραφές των εργοστασίων στα οποία χρησιμοποιούνταν πριν. Θα δείτε όλη την Ελλάδα και μόνο την Ελλάδα. Αν μας είχατε βοηθήσει με τον στόλο και την αεροπορία σας, θα τους είχαμε ρίξει στη θάλασσα. Εκείνος όμως δεν απάντησε».

Αυτά θυμήθηκε και ο πρίγκιπας. Και σε ερώτησή μου: «Είχα άδικο πρίγκιπα;», μου απάντησε, παρόντος του Στρατηγού Μπουλαλά: «Ξέρεις, δεν ήθελαν οι Άγγλοι να ρίξετε τους Ιταλούς στη θάλασσα, γιατί πού θα πήγαιναν τότε οι 850.000 στρατιώτες που συγκρατούσατε εσείς στην Αλβανία; Ίσως στην Αφρική, όπου κατά την περίοδο εκείνη τα πράγματα ήταν άσχημα για τους Άγγλους. Είχαν απωθηθεί προς την Αίγυπτο». Τότε κατάλαβα τι θα πει αγγλική πολιτική και πονηριά. Ενώ οι Γερμανοί βοηθούσαν τους Ιταλούς, αυτοί -οι Άγγλοι- μας άφηναν σκόπιμα αβοήθητους για δικό τους όφελος.

Όπως γράφει ο Γ. Κοσμάς, αν οι Άγγλοι με τον στόλο τους στην Αδριατική και την Αεροπορία τους εμπόδιζαν τις ιταλικές μεταφορές (από το Μπάρι και άλλα λιμάνια), έστω και τις μισές, οι Ιταλοί θα ρίχνονταν αναμφίβολα στη θάλασσα. Και συνεχίζει: «Οι Ιταλοί ενισχυμένοι και με μεταφορικά αεροπλάνα από τους Γερμανούς κατόρθωσαν να μεταφέρουν (ενν. στην Αλβανία) τρεις μεραρχίες, κατά μέσο όρο κάθε εβδομάδα, βοηθούμενοι και από την έντονη χιονόπτωση και πέτυχαν να μας αναχαιτίσουν, μέσα στον χειμώνα και οι δυνάμεις τους να ανέλθουν στις 850.000», όπως είπε ο Μουσολίνι σε λόγο του, μετά την κατάληψη της Ελλάδας.

Η αποστρατεία του Κοσμά και άλλων δύο Αντιστρατήγων, η δράση του στην Κατοχή και η αιχμαλωσία του

Ο Κοσμάς ρίχνει ευθύνη και στον, φίλο του, Αρχιστράτηγο Παπάγο, γιατί δεν εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να προωθηθεί στο εσωτερικό της Αλβανίας. Αναφέρουμε ένα άκρως ενδιαφέρον απόσπασμα από το βιβλίο του: «Στις 4 Δεκεμβρίου (1940), ήλθαν μέσω Ιωαννίνων στην Κορυτσά ο Αρχιστράτηγος Παπάγος με τον τότε διάδοχο (και μετέπειτα βασιλιά) Παύλο και έγινε πολεμικό συμβούλιο στο οποίο συμμετείχαμε: Παπάγος, Πιτσίκας, Τσολάκογλου και εγώ (σημ: ο Κοσμάς). Ο Αρχιστράτηγος μας ανακοίνωσε τις προθέσεις του: Η επίθεση θα συνεχιστεί (δεν μίλησε για εκμετάλλευση, καθώς αυτή είχε παρέλθει αχρησιμοποίητη στον χρόνο) κατά τη γενική έννοια Ιωάννινα-Χάνι Μπαλαμπάν προς Σκούμπη».

Σκούμπης ή Γενούσος είναι ο ποταμός της Αλβανίας στον οποίο φτάνει η επίδραση του ελληνισμού, σύμφωνα με επιφανείς ξένους επιστήμονες, με πρώτο τον Τσέχο Jirecek (1911). Νεότεροι ιστορικοί αναθεώρησαν ελάχιστα τη «Γραμμή Jirecek». Ο Κοσμάς αποκαλύπτει λοιπόν, ότι ο στόχος των ελληνικών δυνάμεων ήταν να φτάσουν στον Σκούμπη.

Όσον αφορά την «εκμετάλλευση» που ανέφερε ο Κοσμάς, αφορά το χρονικό διάστημα από την κατάληψη της Κορυτσάς ως τις 4 Δεκεμβρίου, που δεν αξιοποιήθηκε με ευθύνη του Παπάγου. Στις 5 Μαρτίου 1941 ο Κοσμάς συμμετείχε σε σύσκεψη των Αντιστρατήγων στην Αθήνα, ως Διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού. Γράφει στο βιβλίο του ότι: «…εζητήθη τότε η γνώμη των Αντιστρατήγων περί του δέοντος γενέσθαι (τι πρέπει να γίνει) εν περιπτώσει παραλλήλου γερμανικής επιθέσεως. Ταύτα εν συνεχεία συσκέψεων και συζητήσεων της ελληνικής ανώτατης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας μετά των αφιχθέντων εις Αθήνας Βρετανών πολιτικών και στρατιωτικών».

Ο Κοσμάς και οι Αντιστράτηγοι Δράκος και Παπαδόπουλος εξέφρασαν την άποψη ότι λόγω της διαφαινόμενης γερμανικής εισβολής, καλό θα ήταν να μην υπάρχουν στην Ελλάδα βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις και μάλιστα τόσο «ασθενείς». Αυτό θεωρήθηκε ως διαφωνία με τη γενικότερη γραμμή του ΓΕΣ και την ίδια μέρα αντικαταστάθηκε από τη θέση του Διοικητή του Α’ Σώματος Στρατού!

Στις 7 Μαρτίου 1941 τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία. Την ίδια μέρα ζήτησε να υπηρετήσει ως έφεδρος οπουδήποτε θεωρείται σκόπιμη η παρουσία του, όμως το αίτημά του δεν έγινε δεκτό. Επανήλθε στην ενεργό δράση στις 20 Μαΐου 1941 μετά από απόφαση του Γεωργίου Μπάκου, Υπουργού Εθνικής Αμύνης στην κυβέρνηση Τσολάκογλου. Στη διάρκεια της Κατοχής συμμετείχε στην αντιστασιακή οργάνωση «Στρατιωτική Ιεραρχία», που ίδρυσε ο Αλέξανδρος Παπάγος.

Οι Γερμανοί όμως συνέλαβαν τους Παπάγο, Κοσμά και τους επίσης Στρατηγούς Δέδε, Μπακόπουλο και Πιτσίκα και τους μετέφεραν σιδηροδρομικώς στη Γερμανία στις 3 Αυγούστου 1943. Ως αιχμάλωτοι πολέμου οδηγήθηκαν τελικά στο Νταχάου, απ’ όπου απελευθερώθηκαν από Αμερικανούς τον Μάρτιο του 1945. Τον ίδιο μήνα επέστρεψαν, μέσω Ιταλίας στην Ελλάδα.

Οι αποκαλυπτικοί διάλογοι Παπάγου- Κοσμά στο Νταχάου

Όπως είναι φυσικό στο Νταχάου οι Παπάγος- Κοσμάς είχαν ευκαιρία για πολύωρες συζητήσεις. Ο Κοσμάς μετά την αποστράτευσή του ρώτησε ευθέως τον Παπάγο: «Γιατί δεχτήκατε αυτή την ασήμαντη βοήθεια, η οποία δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα, ενώ μας εκθέτει απέναντι στους Γερμανούς;», δεν έλαβε όμως απάντηση.

Στο Νταχάου αντίθετα, ο Παπάγος, όταν ο Κοσμάς του απηύθυνε το ίδιο ερώτημα, ήταν αποκαλυπτικός: «Για την ενίσχυση των Άγγλων από 1 ½ (μιάμιση!) Μεραρχία αναγκάστηκα να τη δεχτώ, αν και δεν πρόσφερε τίποτα, γιατί επέμεναν οι Άγγλοι. Αφενός μεν γιατί ήθελαν να εμπνεύσουν θάρρος στους Σέρβους που ζητούσαν να σπάσουν το σύμφωνό τους με τον Άξονα και στην Τουρκία που ζητούσε και αυτή βοήθεια για να εκδηλωθεί» (ο «επιτήδειος ουδέτερος», η Τουρκία, εκδηλώθηκε τελικά κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Γερμανία λίγο πριν την πτώση του Βερολίνου!).

Επιπλέον, γράφει ο Κοσμάς, ο Παπάγος είπε με πικρία: «Το αγγλικό εκστρατευτικό σώμα το οποίο στάλθηκε στην Ελλάδα (Στρατηγός Ουίλσον) είχε προφορική εντολή του Τσόρτσιλ να μην περικλειστεί και αιχμαλωτιστεί στην Ελλάδα. Αυτό μου το είπε ο Άγγλος Λοχαγός Σμιθ του οποίου ο πατέρας ήταν Στρατηγός κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Και συνέχισε ο Παπάγος: «Λόγω ακριβώς αυτού του γεγονότος, ο Ουίλσον δεν ήθελε να ταχθεί υπό τις διαταγές μου (του Παπάγου), αλλά να δρα σε δικό του τομέα, μετά τον Αξιό και τον Αλιάκμονα, ανεξάρτητα. Αντιτάχθηκα και τελικά βρέθηκε η πολιτική λύση, «να υπαχθεί», αλλά αν διαφωνεί (με τον Παπάγο) να λύσουν τη διαφορά οι δύο κυβερνήσεις».

Ακόμα, ο Παπάγος είπε στον Κοσμά: «Κατά την επίθεση των Γερμανών και την εμφάνιση γερμανικών βαρέων αρμάτων στη Φλώρινα με κίνηση προς Αμύνταιο- Εξσού (σημ: δεν γνωρίζουμε τη συγκεκριμένη τοποθεσία και δεν βρήκαμε κάτι γι’ αυτή. Αν δεν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος, ίσως κάποιος αναγνώστης από την περιοχή να μας διαφωτίσει), τα αγγλικά άρματα στράφηκαν προς τα πίσω και δεν στάθμευσαν κοντά στην Καλαμπάκα. Για την κάλυψη της σύμπτυξης των αγγλικών δυνάμεων του πεζικού, πολλές ελληνικές δυνάμεις απομακρύνθηκαν από την αποστολή τους. Ο Στρατηγός Ουίλσον ζήτησε και έλαβε βεβαίωση από τον ίδιο (τον Παπάγο), ότι τα αγγλικά στρατεύματα στην Ελλάδα εκτέλεσαν πλήρως και καλώς τις υποχρεώσεις τους προς τα ελληνικά στρατεύματα».

Ο Κοσμάς γράφει: «Την βεβαίωσιν ταύτην την έδωσεν ο Έλλην Αρχιστράτηγος!». Στη συνέχεια της συζήτησης, ο Κοσμάς ρώτησε τον Παπάγο γιατί δεν έκανε τη σύμπτυξη του δεξιού τμήματος των ελληνικών δυνάμεων από τις λίμνες (προφανώς εννοεί τις Πρέσπες) μέχρι το Καφ -εφ- Κιαρί επί του Μοράβα (ποταμός της Σερβίας) σε πρώτη φάση και έπειτα πάνω από τον Αλιάκμονα, όπως του είχε υποδειχθεί από τη Στρατιά και τον ίδιο τον Κοσμά, από τις 6 Απριλίου 1941 όταν οι Γερμανοί είχαν μπει στη Θεσσαλονίκη και πλησίαζαν προς το Μοναστήρι, αλλά την έκανε στις 13 Απριλίου, 7 μέρες μετά, οπότε ήταν πολύ αργά, καθώς οι Γερμανοί είχαν φτάσει στην Κοζάνη και την Κλεισούρα.

Ο Παπάγος έδωσε την εξής απάντηση: «Όταν συνάντησα τον Ίντεν (Υπουργό Πολέμου της Μ. Βρετανίας τότε) πριν την επίθεση των Γερμανών σε σχετική συζήτηση περί συμπτύξεως μου είπε να μην την κάνω πριν αυτός γυρίσει από την Άγκυρα όπου μετέβαινε για συζητήσεις με τους Τούρκους». Αργότερα, όταν συναντήθηκε με τον Ίντεν στην Αθήνα και ο Παπάγος του υπενθύμισε τα περί συμπτύξεως, ο Ίντεν του απάντησε: «Έπρεπε να την κάμεις μόνος σου»…

Δυστυχώς ο Παπάγος, όπως φαίνεται, είτε εκτελώντας εντολές του Μεταξά, είτε κινούμενος αυτόβουλα έκανε λανθασμένους χειρισμούς για να μην δυσαρεστήσει τους Άγγλους…

Ο Στρατηγός Κοσμάς μετά τον Β’ Π.Π.

Μετά τον Πόλεμο ο Κοσμάς διετέλεσε Γενικός Κυβερνήτης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (1947-1948) και αρχηγός ΓΕΣ (1948-1951). Μετά την αποστράτευσή του ασχολήθηκε με την πολιτική και εκλέχθηκε βουλευτής. Από το 1954 προετοίμαζε τον αγώνα της ΕΟΚΑ και του Γεώργιου Γρίβα εναντίον των Βρετανών στην Κύπρο.

Υπηρέτησε ως Υπουργός- Γενικός Διοικητής Βορείου Ελλάδος (15/12/1954-24 Μαΐου 1955) και από τις 25 Μαΐου 1955 ως τις 6 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, όταν δημιουργήθηκε το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος, ο Κοσμάς ήταν ο πρώτος που έγινε Υπουργός σε αυτό. Μετά τον θάνατο του Α. Παπάγου, ο Κοσμάς αποσύρθηκε από την πολιτική. Πέθανε στις 11 Φεβρουαρίου 1964 μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Πηγή: Γεώργιος Κοσμάς, «Ελληνικοί Πόλεμοι. Βαλκανικοί- Ελληνοϊταλικός- Συμμοριτοπόλεμος», 1967, με βάση τα απομνημονεύματά του.
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Κωνσταντίνο από τη Θεσσαλονίκη για την αποστολή του σπάνιου αυτού αποσπάσματος από το βιβλίο του Γ. Κοσμά.