Πώς η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα της Ινδονησίας το 1815 επιτάχυνε την Ελληνική Επανάσταση του 1821

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης και οι εκατοντάδες σεισμοί στη Θήρα και τα γειτονικά νησιά, ιδίως την Αμοργό έκαναν πολλούς να ασχοληθούν και με παλαιότερες εκρήξεις, όχι μόνο του ηφαιστείου της Θήρας, αλλά και αρκετών ακόμα.

Ανατρέχοντας κι εμείς στο παρελθόν εντοπίσαμε δύο πολύ μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες δεν είχαν μόνο περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και συνέπειες στον καιρό και τις καλλιέργειες που επιτάχυναν σπουδαία ιστορικά γεγονότα: τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, αλλά και την Ελληνική Επανάσταση του 1821! Πώς συνδέονται όλα αυτά; Θα τα δούμε διεξοδικότερα στο σημερινό μας άρθρο, αν και η μελέτη και η συσχέτιση των ηφαιστειακών εκρήξεων, με τα διάφορα κοινωνικά φαινόμενα και τις εξεγέρσεις που ακολούθησαν, ακόμα βρίσκεται σε σχετικά πρώιμο στάδιο.

Ηφαίστεια, καιρός και κλίμα

Ο κύριος Δημήτρης Ζιακόπουλος εκτός από κορυφαίος Έλληνας μετεωρολόγος είναι και βαθύς γνώστης ιστορικών θεμάτων, ιδιαίτερα γεγονότων τα οποία σχετίζονται με καιρικά φαινόμενα. Ζητήσαμε από τον κύριο Ζιακόπουλο, έναν ακόμα διακεκριμένο Ηπειρώτη, που γεννήθηκε στην περιοχή της Κόνιτσας του νομού Ιωαννίνων, να μας δώσει τα φώτα του για τη σχέση ηφαιστειακών εκρήξεων και καιρού – κλίματος.

Ανταποκρίθηκε πρόθυμα και άμεσα και τον ευχαριστούμε θερμά. Ας δούμε λοιπόν τι γράφει σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα ο κύριος Ζιακόπουλος: «Η σημαντικότερη κλιματική επίδραση των ηφαιστείων οφείλεται στην απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα πλούσιων σε θείο αερίων και κυρίως διοξειδίου του θείου, το οποίο αντιδρώντας με το νερό (υδρατμοί) παρουσία του ηλιακού φωτός, μετατρέπεται σε σταγονίδια θειικού οξέος σε χρονικό διάστημα από μια εβδομάδα ως κάποιους μήνες. Με τους στρατοσφαιρικούς ανέμους τα σταγονίδια του θειικού οξέος και γενικότερα όλα τα θειικά αερολύματα κυκλώνουν σε λίγες εβδομάδες όλη τη Γη και παραμένουν στη στρατόσφαιρα 2 με 3 χρόνια, ανακλώντας μέρος του ηλιακού φωτός, με αποτέλεσμα την ψύξη των χαμηλότερων στρωμάτων της ατμόσφαιρας και της επιφάνειας της Γης».

Με λίγα λόγια, οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις προκαλούν ελάττωση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και της επιφάνειας της Γης. Αυτά με τη σειρά τους δημιουργούν προβλήματα στις καλλιέργειες και στη συνέχεια κοινωνικές αναταράξεις, λόγω της ανόδου των τιμών βασικών αγαθών. Σε δύο περιπτώσεις μάλιστα εκρήξεις ηφαιστείων, οδήγησαν σε σημαντικές εξεγέρσεις: η μία, η Γαλλική Επανάσταση του 1789 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έκρηξη του ηφαιστείου Λάκι της Ισλανδίας το 1783, ενώ πρόσφατες μελέτες συσχετίζουν την έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα, της σημερινής Ινδονησίας το 1815, η οποία θεωρείται από πολλούς επιστήμονες ως η ισχυρότερη γνωστή ηφαιστειακή έκρηξη όλων των εποχών, με την εσπευσμένη έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821. Βέβαια, η Ελληνική Επανάσταση προετοιμαζόταν από καιρό και θα γινόταν και χωρίς την έκρηξη του Ταμπόρα. Όμως οι ζημιές στις καλλιέργειες, η ραγδαία άνοδος των τιμών βασικών ειδών διατροφής και η χειροτέρευση των συνθηκών διαβίωσης την λαϊκών στρωμάτων οδήγησαν στο ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης πιο νωρίς απ’ ό,τι είχε σχεδιαστεί αρχικά.

Η έκρηξη του ηφαιστείου Λάκι της Ισλανδίας (1783-1784) και η Γαλλική Επανάσταση του 1789.

Το ηφαίστειο Λάκι της Ισλανδίας εξερράγη σε ένα χρονικό διάστημα οκτώ μηνών, από τις 8 Ιουνίου 1783 ως τον Φεβρουάριο του 1784, εκτοξεύοντας λάβα και δηλητηριώδη αέρια που κατέστρεψαν τη γεωργία του νησιού, σκοτώνοντας μεγάλο μέρος των ζώων. Περίπου το ¼ του πληθυσμού της Ισλανδίας πέθανε από τον λιμό που ακολούθησε.

Επιβεβαιώσαμε αυτό το γεγονός, ανατρέχοντας στο σάιτ «Statistics Iceland», Population – Key Figures 1703 – 2024. To 1783 ο πληθυσμός της Ισλανδίας ήταν 49.609, ενώ πέντε χρόνια, αργότερα, το 1788, μόλις 39.490, 10.119 άτομα λιγότερα δηλαδή, κάτι που αποδεικνύει ότι οι επιστημονικές εκτιμήσεις που αναφέραμε, για απώλεια του ¼ του πληθυσμού της Ισλανδίας λόγω λιμού βρίσκονται πολύ κοντά στην αμείλικτη πραγματικότητα των αριθμών…

Όμως οι επιπτώσεις από την έκρηξη του Λάκι δεν περιορίστηκαν μόνο στην Ισλανδία. Στην Ολλανδία, τη Νορβηγία, τα Βρετανικά Νησιά, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Βόρεια Αμερική, ακόμα και την Αίγυπτο η έκρηξη του Λάκι είχε συνέπειες. Η ομίχλη από τη σκόνη και τα σωματίδια θείου που εκτοξεύτηκε από το ηφαίστειο μεταφέρθηκε σε μεγάλο μέρος του Βόρειου Ημισφαιρίου.

Λόγω της ομίχλης, πολλά πλοία έμεναν για καιρό δεμένα σε λιμάνια. Το καλοκαίρι του 1783 ήταν ασυνήθιστα ζεστό. Ο αιδεσιμότατος κληρικός Sir John Gullum έγραψε στη Βασιλική Εταιρεία ότι οι καλλιέργειες κριθαριού «έγιναν καφέ και μαράθηκαν… όπως και τα φύλλα της βρόμης, η δε σίκαλη είχε την εμφάνιση μούχλας».

Ο Βρετανός φυσιοδίφης Gilbert White στο κλασικό έργο του «Natural History of Selborne» κάνει λόγο για την περίεργη «καπνιστή» ομίχλη που κάλυπτε όλη σχεδόν την Ευρώπη και τον ήλιο, που έμοιαζε το μεσημέρι κενός, σαν συννεφιασμένο φεγγάρι ενώ κατά τη δύση του έδειχνε, «αιματοβαμμένος», δημιουργώντας τις ανάλογες δεισιδαιμονικές αντιλήψεις στους κατοίκους της υπαίθρου.

Και στην άλλη άκρη του Ατλαντικού όμως ήταν εμφανείς οι επιπτώσεις της έκρηξης του Λάκι, όπως γράφει ο Βενιαμίν Φραγκλίνος αναφερόμενος σε μεγάλο μέρος της Βόρειας Αμερικής. Αντίθετα με το καλοκαίρι, ο χειμώνας που ακολούθησε ήταν πολύ «βαρύς». Ο Μισισιπής πάγωσε στη Νέα Ορλεάνη, ενώ και οι ανοιξιάτικες πλημμύρες που ακολούθησαν είχαν σαν αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών ανθρώπων.

Η έκρηξη θεωρείται ότι διέκοψε τον ασιατικό κύκλο των μουσώνων προκαλώντας λιμό στην Αίγυπτο. Οι περιβαλλοντικοί ιστορικοί έχουν επίσης επισημάνει την αναστάτωση που προκλήθηκε στις οικονομίες της Βόρειας Ευρώπης σημειώνοντας ότι η επισιτιστική φτώχεια ήταν ένας σημαντικός παράγοντας που συντέλεσε, μαζί με άλλους βέβαια, στο ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης το 1789. Και οι ιστορικοί της εποχής, αλλά και οι μεταγενέστεροι θεωρούν ότι, ανάμεσα στους άλλους, ένας σοβαρός λόγος που οδήγησε στη Γαλλική Επανάσταση ήταν η κάκιστη οικονομική κατάσταση των λαϊκών στρωμάτων, ιδιαίτερα μετά το 1786.

Επρόκειτο για τα χειρότερα χρόνια μετά το 1614. Όπως αναφέραμε όμως, μόνο τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να γίνονται μελέτες που συσχετίζουν κορυφαία ιστορικά γεγονότα, όπως η Γαλλική Επανάσταση με τις εκρήξεις ηφαιστείων και τις συνέπειες που είχαν αυτές.

(Πηγή: The Guardian.com 15/4/2010, “How an Icelandic volcano helped spark the French Revolution”).

Η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα της Ινδονησίας το 1815

Πιο σημαντική όμως ήταν η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα που βρίσκεται στη Νήσο Σουμπάουα της Ινδονησίας. Ένας μεγάλος θάλαμος μάγματος μέσα στο ηφαίστειο γέμισε στη διάρκεια πολλών δεκαετιών και η ηφαιστειακή δραστηριότητα κλιμακώθηκε μέχρι τη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη του Απριλίου 1815, που θεωρείται η πλέον ισχυρή όλων των εποχών, με βάση βέβαια τα γνωστά στοιχεία και συγκρίνεται μόνο με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης (περίπου 1.600 π.Χ.) και την έκρηξη της ηφαιστειακής λίμνης Τάουπο στη Νέα Ζηλανδία το 180 μ.Χ.

Η καταστροφική έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα ξεκίνησε στις 5 Απριλίου 1815 με μικρές δονήσεις, ενώ η «τελική» έκρηξη με τα τρομερά επακόλουθα σε μεγάλο μέρος του πλανήτη έγινε το βράδυ της 10ης Απριλίου 1815. Θα αναφέρουμε μερικά χαρακτηριστικά της, που προκαλούν ζωηρή αίσθηση. Είχε ισχύ 7 στην οκταβάθμια κλίμακα ηφαιστειακής εκρηκτικότητας, ήταν 52.000 φορές ισχυρότερη έκρηξη από την ατομική βόμβα της Χιροσίμα (6/8/1945), είχε περισσότερα από 70.000 θύματα, ενώ το τσουνάμι που προκλήθηκε από αυτή κατέστρεψε 35.000 σπίτια. Η έκρηξη ακούστηκε μέχρι τη Σουμάτρα, περίπου 2.000 χιλιόμετρα μακριά. Εκτινάχτηκαν 140 γιγατόνοι μάγματος (1 γιγατόνος = 1 δισεκατομμύριο τόνοι, δηλαδή η έκρηξη του Ταμπόρα είχε σαν αποτέλεσμα την εκτίναξη 140 δισεκατομμυρίων τόνων μάγματος). Περίπου 60 μεγατόνοι θειούχων αερίων απελευθερώθηκαν στη στρατόσφαιρα σε ύψος σχεδόν 45 χιλιομέτρων (1 μεγατόνος = 100 τόνοι, δηλαδή 1 εκατομμύριο τόνοι, άρα η έκρηξη του Ταμπόρα απελευθέρωσε 60 εκατομμύρια τόνους θειούχων αερίων και στη στρατόσφαιρα). Επειδή πολλοί γνωρίζουν την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα της Ινδονησίας το 1883 και αγνοούν αυτή του Ταμπόρα αναφέρουμε ότι η έκρηξη του τελευταίου ήταν τέσσερις φορές πιο ισχυρή από εκείνη του Κρακατόα. Το Ταμπόρα έφτασε σε ύψος τα 4.300 μέτρα, ενώ σήμερα είναι 2.722 μέτρα. Πριν λίγα χρόνια ερευνητές ανακάλυψαν στο νησί Σουμπάουα μια θαμμένη πόλη κάτω από ένα στρώμα εδάφους που χρονολογείται από την εποχή της έκρηξης. Εκτός από τα ερείπια ενός αχυρένιου σπιτιού και διάφορα αντικείμενα, βρέθηκαν και τα απανθρακωμένα σώματα δύο ανθρώπων. Υπολογίζεται ότι η πόλη είχε 10.000 κατοίκους και είναι γνωστή ως «Πομπηία της Ανατολής» (Πηγή: Βικιπαίδεια).

Επιπτώσεις της έκρηξης του Ταμπόρα στον καιρό και τις καλλιέργειες

Οι επιπτώσεις από την έκρηξη του Ταμπόρα ήταν τεράστιες. Ο Δημήτρης Ζιακόπουλος γράφει: «Η κλιματική αναστάτωση σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν πολύ μεγάλη και είναι χαρακτηριστικό ότι το έτος 1816 έχει μείνει στην ιστορία ως «το έτος που δεν είχε καλοκαίρι», προσθέτοντας ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις έχει επιβεβαιωθεί ότι προκαλούν πτώση της μέσης θερμοκρασίας από 0,2 έως 0,5 βαθμούς Κελσίου για χρονικό διάστημα από 1 έως 3 χρόνια, σε επίπεδο Ημισφαιρίου. Και συνεχίζει ο διαπρεπής μετεωρολόγος αναφερόμενος στο καλοκαίρι του 1816: «Το καλοκαίρι του 1816 στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική δεν ήταν όπως τα συνηθισμένα. Οι χαμηλές θερμοκρασίες, η σχεδόν συνεχής συννεφιά, οι θύελλες με τις έντονες βροχές και τις πρωτοφανείς για την εποχή χιονοπτώσεις συνέθεταν ένα καιρικό σκηνικό που δεν είχε προηγούμενο. Η κατάσταση εκείνη δεν είχε επιπτώσεις μόνο στην ψυχολογία του πληθυσμού. Οι περισσότερες καλλιέργειες καταστράφηκαν είτε από τον παγετό είτε από την έλλειψη ηλιοφάνειας, με αποτέλεσμα οι τιμές των προϊόντων να εκτιναχθούν στα ύψη και να πεινάσει πολύς κόσμος».

Ας δούμε όμως περισσότερα στοιχεία που υπάρχουν σε ξένες πηγές. Ας δούμε τι γράφει ο Paul Aho στο wattagnet.com, στις 5 Μαΐου 2010: «Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1816 μια επίμονη ξηρή ομίχλη παρατηρήθηκε στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ομίχλη κοκκίνισε και θάμπωσε το φως του Ήλιου και ούτε ο άνεμος ούτε οι βροχοπτώσεις τη διασκόρπισαν. Στις 6 Ιουνίου 1816 έπεσε χιόνι στο Όλμπανι της Νέας Υόρκης. Στον Καναδά το χιόνι έφτασε τα 25 εκατοστά κοντά στο Κεμπέκ στις 10 Ιουνίου. Οι συνθήκες ψύχους επικράτησαν για πολλούς μήνες και κατέστρεψαν τις γεωργικές καλλιέργειες σε όλο το Βόρειο Ημισφαίριο. Υπολογίζεται ότι 100.000 άνθρωποι πέθαναν μόνο στην Ιρλανδία. Ήταν ο χειρότερος λιμός του 19ου αιώνα. Η δραματική μείωση της σοδειάς είχε, εύλογα, επίδραση στις τιμές των σιτηρών. Το 1816, η τιμή της βρόμης στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξήθηκε από 12 σε 92 σεντς το μπούσελ (σημ.: το μπούσελ είναι μονάδα μέτρησης όγκου δημητριακών που χρησιμοποιείται κυρίως στη Μ. Βρετανία και τις Η.Π.Α. 1 μπούσελ = 35,24 λίτρα, ενώ στη Βρετανία, 1 μπούσελ = 36,37 λίτρα). Σε τιμές του 2010, αυτό «μεταφράζεται» σε αύξηση από 1,50 δολάρια Η.Π.Α. σε 11,47 δολάρια Η.Π.Α. Η βρόμη ήταν απαραίτητο συστατικό για μια οικονομία που εξαρτιόταν από τα άλογα, ως κύριο μέσο μεταφοράς. Οι απομακρυσμένες περιοχές που δεν είχαν τρόφιμα πλήρωναν πλέον πολύ ακριβά όχι μόνο τα τρόφιμα, αλλά και τη μεταφορά τους».

Η συγγραφέας Rachel Knowles γράφει στο regencyhistory net, στις 11 Μαΐου 2016: «1816: η χρονιά χωρίς καλοκαίρι». « Ένας ιερέας στη Βόρεια Πορτογαλία έγραφε: «Ο Ιούλιος του 1816 ήταν ένας ιδιαίτερος ασυνήθιστος μήνας τόσο όσον αφορά τις βροχοπτώσεις, όσο και τη θερμοκρασία. Είμαι 78 χρονών και δεν έχω ξαναδεί τόση βροχή και κρύο ούτε τους χειμερινούς μήνες». Ο επιστήμονας Λουκ Χάουαρντ (1772-1864) που διατηρούσε λεπτομερή αρχεία για τον καιρό από το 1801 αναφέρει ότι μεγάλο μέρος του 1816 ήταν πιο κρύο και πιο υγρό από το συνηθισμένο. Τον Σεπτέμβριο περιόδευσε σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και παρατήρησε ότι κατά μήκος του Ρήνου: «Όχι μόνο λιβάδια και χωριά, αλλά τμήματα πόλεων και μεγάλων κωμοπόλεων βρίσκονται πολύ κάτω από το νερό. Τα αναχώματα έσπασαν, γέφυρες γκρεμίστηκαν ή παρασύρθηκαν από τους χειμάρρους, τα αμπέλια καταστράφηκαν καθώς δεν έβγαινε ήλιος για να ωριμάσουν οι καρποί».

Οι «Times» της 13ης Ιουλίου 1816 γράφουν ότι οι καταρρακτώδεις βροχές στην Ελβετία, τη Γερμανία και την Ολλανδία προκάλεσαν πλημμύρες στον Ρήνο. Οι αγρότες που είχαν μαζέψει το σανό τους πριν λίγες μέρες, το είδαν να καταστρέφεται. Αλλά και οι ανατολικές Η.Π.Α. επηρεάστηκαν έντονα από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στη Νέα Αγγλία, στις 6 Ιουνίου 1816 έπεσαν 15 πόντοι χιόνι. Οι συνεχόμενοι παγετοί που ακολούθησαν κατέστρεψαν τις καλλιέργειες και σκότωσαν τα ζώα. Προκλήθηκε λιμός που ανάγκασε τους ανθρώπους να τρώνε σκαντζόχοιρους, τσουκνίδες και περιστέρια!

Οι συνέπειες όμως συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια. Το 1817-1818 η τιμή του ψωμιού σχεδόν διπλασιάστηκε καθώς οι προμήθειες σε σιτηρά και αλεύρι λιγόστευαν. Πάνω από μισό εκατομμύρια βαρέλια αλεύρι έφτασαν στο Λίβερπουλ το 1818, τη χρονιά που η Βρετανία εισήγαγε περισσότερα τρόφιμα από ποτέ. Η Βρετανία με το καλά αναπτυγμένο εμπορικό της δίκτυο και την εύκολη πρόσβαση στα λιμάνια δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα σε αντίθεση με την Κεντρική Ευρώπη όπου οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά πολύ και οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν. Οι διαδηλώσεις, οι ταραχές και οι λεηλασίες δεν ήταν ασυνήθιστες, καθώς οι άνθρωποι ήταν απελπισμένοι και δεν μπορούσαν να θρέψουν τις οικογένειές τους».

Πολύ ενδιαφέροντα είναι και όσα γράφει η Λίλι Φόστερ, στις 23/4/2021, στο catostreetconspiracy.org.uk: «Τον Ιούνιο του 1815 ο γαλλικός στρατός του Ναπολέοντα συναντήθηκε με τις δυνάμεις του συνασπισμού του Ουέλινγκτον στο Βατερλό. Οι καταρρακτώδεις βροχές που έπεσαν λίγο πριν ξεκινήσει η μάχη έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ήττα των Γάλλων. Οι ασυνήθιστες βροχές ήταν αποτέλεσμα της έκρηξης του Ταμπόρα. Το γαλλικό πυροβολικό πάλεψε να αντιμετωπίσει τις χειμερινές συνθήκες που εμφανίστηκαν στα μέσα του καλοκαιριού στο Βατερλό, δεν τα κατάφερε όμως και αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στη νίκη του Ουέλινγκτον. Αυτές οι συνθήκες συνεχίστηκαν μέχρι το 1819 με ένα ανήσυχο κοινό στην Αγγλία να στρέφεται στη θρησκεία για να βρει μια λύση στη δεινή του κατάσταση. Πολλοί πίστευαν ότι οι μηδαμινές σοδειές ήταν μια τιμωρία από τον Θεό. Κανείς δεν συνέδεσε την έκρηξη του Ταμπόρα με την κακοκαιρία και την καταστροφή των καλλιεργειών. Η Βασιλική Εταιρεία αναζήτησε μια επιστημονική εξήγηση για τον άστατο καιρό, αλλά δυστυχώς δεν μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερο από τον μέσο εφημέριο»!

Η βρετανική κυβέρνηση επέβαλε τους νόμους περί καλαμποκιού που ίσχυσαν ως το 1846 που επηρέασαν αρνητικά τον λιμοκτονούντα λαό. Το 1817, 600 εργάτες ξεκίνησαν για το Λονδίνο από το Μάντσεστερ προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για την υψηλή τιμή του ψωμιού και τους χαμηλούς μισθούς. Αυτοί έμειναν στην ιστορία ως «Blanketeers» λόγω των κουβερτών (blankets) που είχαν μαζί τους για να σκεπάζονται όταν κοιμούνταν στη διάρκεια του ταξιδιού τους. Οι ηγέτες τους όμως συνελήφθησαν στη διαδρομή και μόνο ένας έφτασε στο Λονδίνο. Η αποτυχία της πορείας αυτής δεν πτόησε όμως τον απλό λαό. Στις 16 Αυγούστου 1819 πολύς κόσμος συγκεντρώθηκε στο Μάντσεστερ για να ακούσει τον δεινό ρήτορα Henry Hunt. Η Αστυνομία όμως διέλυσε βίαια τη συγκέντρωση. 11 άνθρωποι σκοτώθηκαν και πολλοί τραυματίστηκαν στη λεγόμενη «σφαγή του Peterloo». Είναι χαρακτηριστικό, ότι ως τότε δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι γαιοκτήμονες και οι διαδηλωτές ζητούσαν καθολική ψηφοφορία. Όλα αυτά τα γεγονότα οδήγησαν σε μία αγγλική επανάσταση, που πυροδοτήθηκε στην Cato Street το 1820.

Ταμπόρα και Ελληνική Επανάσταση

Η Ελλάδα και τα υπόλοιπα Βαλκάνια δεν μπορούσαν να μην επηρεαστούν από όλα αυτά. Επιστημονική εργασία του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας της Ακαδημίας Αθηνών, με επικεφαλής τον Ακαδημαϊκό Χρήστο Ζερεφό, αναφέρεται σε απότομη επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης των υπόδουλων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, «διευκολύνοντας» και επιταχύνοντας το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821. Όπως έχει δηλώσει ο κύριος Ζερεφός: «Οι ζημιές σε όλα τα αγαθά ήταν μεγάλες, ξεκινώντας από το παγκόσμιο εμπόριο βαμβακιού. Οι ραγιάδες όχι μόνο δεν είχαν ελευθερία, όχι μόνο έπρεπε να κρύβουν τα παιδιά και τις γυναίκες από την αρπαγή για τα σκλαβοπάζαρα, αλλά αντιμετώπιζαν και φτώχεια και σιτοδεία. Οι τιμές του σίτου κάλπαζαν, για να φτάσουν σε επίπεδα απαγορευτικά για τους φτωχούς». Η σοδειά στους μεγαλύτερους σιτοβολώνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μειώθηκε κατά 25% και οι τιμές του σιταριού στο χρηματιστήριο του Λονδίνου αυξήθηκαν κατά 150%. Ο Πουκεβίλ στο έργο του «Histoire de la régénération de la Gréce» περιγράφει με λεπτομέρειες τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων λίγο πριν το 1821. Βέβαια, η Επανάσταση του 1821 προετοιμαζόταν αρκετά χρόνια. Όμως η έκρηξη του Ταμπόρα το 1815 και όσα ακολούθησαν, την επιτάχυναν. Ως σήμερα, κανένα βιβλίο για το 1821 (έχουμε αρκετά στη διάθεσή μας, αλλά και ο κύριος Ζερεφός που γνωρίζει περισσότερα από εμάς το αναφέρει), δεν συσχετίζει το Ταμπόρα με το 1821. Σαφώς και στα μελλοντικά βιβλία θα πρέπει να υπάρχουν σχετικές αναφορές και να τονίζεται ότι οι πρόγονοί μας αγωνίστηκαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας για την ελευθερία που απολαμβάνουμε εμείς σήμερα, αλλά και διάφοροι μισέλληνες, επήλυδες και μη…

Επίλογος

Η έκρηξη του Ταμπόρα και το «έτος δίχως καλοκαίρι» είχαν όμως και τα θετικά τους. Ο λόρδος Μπάιρον, ο Πέρσι Μπίσε Σέλεϊ και η Μαίρη Γκόντγουϊν, μετέπειτα σύζυγος του Σέλεϊ, είχαν αυτοεξοριστεί στην Ελβετία, γιατί δεν άντεχαν την αυταρχική διακυβέρνηση του λόρδου Λίβερπουλ. Στη Γενεύη, με φόντο τη λίμνη της πόλης και τις καθημερινές καταιγίδες, η Γκόντγουϊν έγραψε τον Φρανκενστάιν και ο Μπάιρον το περίφημο ποίημα του «Darkness». Ο Σέλεϊ εμπνευσμένος από τη «σφαγή του Peterloo» έγραψε το 1819 το περίφημο ποίημα «The Masque of Anarchy». Σ’ αυτό, περιέχεται η θρυλική φράση «Είμαστε πολλοί, αυτοί είναι λίγοι». Επίσης, πολλοί ζωγράφοι, σύγχρονοι αλλά και μεταγενέστεροι, φιλοτέχνησαν εξαιρετικούς πίνακες εμπνευσμένους κυρίως από τα καταχνιασμένα τοπία των χρόνων εκείνων.

Τέλος, σύμφωνα με τον κύριο Ζιακόπουλο, οι ηφαιστειακές εκρήξεις του Ελ Τσιτούν το 1982 και του Πινατούμπο (Φιλιππίνες) το 1991 προκάλεσαν πτώση της θερμοκρασίας κατά 0,2 ως 0,5 βαθμούς Κελσίου για τα επόμενα ένα ως τρία χρόνια. Ο Δεκέμβριος του 1991 ήταν για την Αθήνα ο ψυχρότερος Δεκέμβριος στην πρωτεύουσα τα τελευταία 50 έτη. Χιόνισε στην πόλη 8 ημέρες, ρεκόρ που δύσκολα θα καταρριφθεί. Αλλά και ο υπόλοιπος χειμώνας 1991-92 ήταν πολύ «βαρύς». Στη Ν. Φιλαδέλφεια χιόνισε 4 μέρες τον Ιανουάριο του 1992, 2 ημέρες τον Φεβρουάριο του 1992 (με χιονόστρωση) και 2 ημέρες τον Μάρτιο του 1992, συνολικά 16 ημέρες, κάτι σπάνιο. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ας μην συγχέουν τον χειμώνα του 1991-92 με τον πολυήμερο χιόνια του Μαρτίου 1987 στην Αθήνα που αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση που, μάλλον, δεν θα επαναληφθεί σύντομα.

Ευχαριστούμε θερμά τον κορυφαίο μετεωρολόγο κύριο Δημήτρη Ζιακόπουλο για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρείχε.