Ο Μάρτης, το μαρτάκι και η μαρτιά Ήθη και έθιμα της Άνοιξης του Μάρτη | Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη

Ο Μάρτης, το μαρτάκι και η μαρτιά

Ήθη και έθιμα της Άνοιξης του Μάρτη

(Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη )  – 1/3/2024-

Το  χαμόγελο της Άνοιξης, φωτίζει την πρώτη μέρα του Μάρτη, αν και οι βιαστικές αμυγδαλιές φόρεσαν τα ροζ και τα λευκά τους πέπλα, στολίζοντας τις άκρες   στα κτήματα. Άνοιξη  και  αρχίζει ο χορός της άνθισης και  της αφύπνισης της φύσης, από τον λήθαργο του αφιλόξενου και παγερού Χειμώνα. Το  λένε τα χελιδόνια που τιτιβίζουν χαρούμενα, όταν ανακαλύψουν ξανά τις περσινές τους φωλιές. Το  τραγουδούν τα παιδιά στο Σχολείο και στις γειτονιές, κρατώντας λουλούδια και ομοιώματα  χελιδονιών και γυρνώντας με τα χελιδονίσματα, μαζεύουν αυγά  και γλυκίσματα. Μας το θυμίζουν, οι παλιές παροιμίες που θεωρούν τον Μάρτη, που πήρε το όνομά του από τον   Άρη δηλαδή  τον Μαρς, στα Λατινικά.  Επειδή  σέρνει ακόμη τα όψιμα κρύα του Χειμώνα, ο Μάρτης είναι ακατάστατος και αλλάζει γρήγορα τη γνώμη του. ‘Ο Μάρτης ο  γδάρτης και ο κακός   παλουκοκαύτης’, λένε ότι  ‘έβαλε τη γριά στο φούρνο και στο καζάνι’ για να ζεσταθεί. Ανάλογες και οι παροιμίες του, όπως  τον  ‘Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια σου’.  ’Αν δώσει ο Μάρτης και κακιώσει, μες στα χιόνια θα μας χώσει’.  Άλλα  λογαριάζει ο Μάρτης και άλλα η Σαρακοστή.’  Όμως  ‘δεν λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή’.  ‘Μάρτη φύλαγε τα άχυρα, μην χάσεις το ζευγάρισμα’. Άλλα  και ‘όταν ο  Μάρτης βρέχει, ο θεριστής χαίρεται’. Επίσης αν δώσει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης  άλλο ένα, χαρά σε εκείνο τον ζευγά, που έχει πολλά σπαρμένα’. Αλλά και ‘από Μάρτη Καλοκαίρι και από Αύγουστο Χειμώνα.’ Ακόμη   ‘Όποιος  έχει κόρη ακριβή, του Μάρτη ο ήλιος μην τη δει’.  Έτσι  για  προστασία, υπάρχει το παμπάλαιο αυτό έθιμο, να βάζουν στα βρέφη και στα παιδιά ένα κορδονάκι, με δυο χρώματα, κόκκινο και λευκό. Αυτό   το έπλεκαν ή το έστριβαν και το έδεναν σαν βραχιολάκι, στον παιδικό καρπό. Στις Βαλκανικές χώρες,  όπως στη Βουλγαρία, το λένε  μαρτενίτσα  και  γιαγιά  μάρτα. Στην  Αλβανία το λένε  βερόρε, στα Σκόπια μαρτίνκα, μέχρι και στη Ρουμανία και στην πρώην Γιουγκοσλαβία, το λένε μαρτισόρ.  Στην  Κύπρο το λένε μαρτούη.  Το   έθιμο αυτό διαδόθηκε στην εποχή του Βυζαντίου και υπάρχει με διάφορες παραλλαγές, αλλά με τα ίδια τα χρώματα. Πολλοί εκτός από τον καρπό του χεριού, το φόραγαν στον αστράγαλο ή στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού, ακόμη και στον αντίχειρα του χεριού. Είναι ένα έθιμο, που θεωρείται ότι έχει βαθιά χωμένες τις ρίζες  του στην Αρχαία Ελληνική μυθολογία και παράδοση.  Ο μάρτης ή μαρτιά,  συναντάται στα Ελευσίνια μυστήρια, οπότε οι Αρχαίοι Έλληνες έδεναν αυτή την δίχρωμη κλωστή, την ‘κρόκη’, την πρώτη του μήνα Μαρτίου,  του ‘ανθιστή’, πότε στο χέρι και πότε στο πόδι. Θεωρούσαν  όπως και σήμερα, ότι το μαρτάκι προστατεύει από τον καυτό ήλιο του Μάρτη, τα πρόσωπα και το ευαίσθητο δέρμα των παιδιών.   Το  έφτιαχναν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη, για να το φορέσουν την πρώτη του Μάρτη. Όταν  τέλειωνε ο μήνας, το δίχρωμο ασπροκόκκινο κορδονάκι, το αφήναν στις τριανταφυλλιές ή     στα δέντρα, για να το βρουν τα χελιδόνια και να το χρησιμοποιήσουν στη φωλιά τους ή για να καρποφορήσουν τα δέντρα. Επίσης άλλοι   το έκρυβαν κάτω από μια πέτρα, για να είναι εύφορο το έδαφος.  Σήμερα στην Ελλάδα, το ρίχνουν στο φούρνο ή  στο τζάκι ή  το δένουν πάνω στο ψητό Πασχαλινό αρνί. Η  κόκκινη κλωστή, συμβολίζει την αγάπη και την γονιμότητα  της Άνοιξης και η λευκή, την αγνότητα του χιονιού που φεύγει.   Ένας  άλλος μύθος, θέλει τον Απόλλωνα, τον Ήλιο να διασκεδάζει σε μια γιορτή, ώσπου ένας δράκος τον ζήλεψε και τον απήγαγε και σκοτείνιασε η Γη. Τότε  ένας γενναίος στρατιώτης, σκότωσε τον δράκο με το δόρυ του και ελευθέρωσε τον Ήλιο φέρνοντας ξανά στη Γη το φως της Άνοιξης.  Όμως  ο νεαρός στρατιώτης, έχασε τη ζωή του στη μάχη με το δράκο και το κόκκινο αίμα του, έβαψε το μαρτάκι πάνω στο λευκό το χιόνι.  Ωστόσο πέρα από την λαϊκή παράδοση και τις παροιμίες,  η Χριστιανική Ορθόδοξη Εκκλησία, δια του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, θεώρησε ειδωλολατρικό αυτό το έθιμο, από τον 5 ο αιώνα και φρόντισε να το απαγορέψει. Καλό και ευλογημένο μήνα.

Ξανθίππη Αγρέλλη