Μυθολογική προσέγγιση και παραδόσεις για την οικογένεια των Ασκληπιάδων της Κω και τον Ιπποκράτη | Του Θεοδόση Ν. Διακογιάννη

ΘΕΟΔΟΣΗΣ Ν. ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ

Κ Ω Σ

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΣΚΛΗΠΙΑΔΩΝ ΤΗΣ ΚΩ ΚΑΙ ΤΟΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

 

Ύμνος στον Ασκληπιό[1]                               

 

Τον Δία[2] καλώ

βοηθός στις σπονδές μου να έρθει,

παιδί του Απόλλωνα αθάνατο[3],

που πέθανε παλιά,

τα αναρίθμητα πλήθη των ανίσχυρων νεκρών,

που στα δώματα του υγρού Τάρταρου, τα αιώνια θλιβερά,

πλέουν του Κω                                                                                  κυτού[4] του απέραστου τα ρείθρα τα ανεπίστροφα,

τα θορυβώδη -μοίρα κοινή για όλους τους θνητούς-

και κλαιν με γόο πλάι στη λίμνη[5] και θρηνούν χωρίς να βρίσκουν λύπηση,

εσύ κάποτε τα λύτρωσες από την Περσεφόνη[6], που ποτέ της δε γελά.

 

Ο μύθος λέει ότι η Κορωνής, η κόρη του βασιλιά Φλεγύα, ήταν μητέρα του Ασκληπιού. Το αρχικό της όνομα ήταν Αίγλη[7], ονομάστηκε όμως Κορωνίς[8], γιατί είχε μαύρα ωραία μαλλιά. Όταν ήταν έγκυος με τον Απόλλωνα προτίμησε να παντρευτεί τον Ίσχυ, γιο του Αρκάδα Ελάτου. Ο Απόλλωνας θύμωσε και ζήτησε από την Αδελφή του Άρτεμη να την σκοτώσει με ένα πυρφόρο βέλος.. Την ώρα όμως που ξεψυχούσε η Κορωνίς, λίγο πριν αποτεφρωθεί, ο Απόλλωνας διέσωσε το έμβρυο.

Ο Απόλλωνας έμαθε την απιστία της Κορωνίδας από τον ιερό κόρακα και πάνω στη θλίψη του, άλλαξε το χρώμα του πουλιού και τον έκαμε από άσπρο, μαύρο.

Ο νεογέννητος Ασκληπιός χρειαζόταν κάποιον για να τον μεγαλώσει. Έτσι ο Απόλλωνας σκέφθηκε το σοφό κένταυρο Χείρωνα, αυτόν που με τα βότανα θεράπευε τις αρρώστιες μια θεραπευτική μορφή της ελληνικής μυθολογίας. Ο Χείρων, λοιπόν, που κοντά του εκπαιδεύτηκαν πολλοί ήρωες, όπως ο Αχιλλέας, ο Ακταίων, ο Ιάσων, ο Πάτροκλος, ο Πυλαίας κ.α. ανέλαβε την εκπαίδευση του Ασκληπιού[9]. Συνεπώς, αν και ο Απόλλωνας υπήρξε θεός της θεραπείας, ήταν ο Χείρων που δίδαξε τη θεραπευτική τέχνη στον Ασκληπιό. Στην ανατροφή ανακατεύεται και η θεά Αθηνά, η οποία προσφέρει στον Ασκληπιό το πολύτιμο αίμα της Μέδουσας.

Το αίμα της Μέδουσας, αυτό που δόθηκε στον Ασκληπιό από την Αθηνά, είχε διαφορετικές ιδιότητες ανάλογα με τη φλέβα από την οποία είχε αναπηδήσει. Το αίμα από τη δεξιά φλέβα θα μπορούσε να θεραπεύει τους ανθρώπους, ακόμη και μετά από το θάνατο, ενώ το αίμα από την αριστερή φλέβα μπορούσε να θανατώσει. O Ασκληπιός ανατράφηκε για να γίνει ικανός θεραπευτής, αλλά όταν έφερε πίσω στη ζωή τον Καπανέα και τον Λυκούργο και οι δύο είχαν θανατωθεί στη διάρκεια του πολέμου των Επτά επί Θήβας, καθώς και τον Ιππόλυτο, το γιο του Θησέα. Aνήσυχος ο Δίας για την εξουσία που απόκτησε πάνω στη ζωή και το θάνατο, σκότωσε τον Ασκληπιό με έναν κεραυνό. Αυτά λέει ο μύθος[10].

Ο Όμηρος όμως αναφέρει τον Ασκληπιό ως ένα μεγάλο άρχοντα της Θεσσαλίας. παντρεύτηκε την  Ηπιόνη και έκαμε μαζί της δύο παιδιά τον Μαχάονα και τον Ποδαλείριο. Όταν ξεκινούσαν οι Αχαιοί για την εκστρατεία της Τροίας, ο Ασκληπιός έστειλε από την Τρίκκη τους δύο του γιούς με τριάντα πλοία[11], για να πολεμήσουν μαζί τους.

Στην Τροία εκτός από τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες, προσέφεραν και τις ιατρικές τους φροντίδες στους Αχαιούς. Περιποιήθηκαν τους ασθενείς και τους τραυματίες με «επωδάς», με φάρμακα εσωτερικά και εξωτερικά από βότανα και με χειρουργικές επεμβάσεις. Ο Μαχάων επιμελήθηκε την πληγή του Φιλοκτήτη και θεράπευσε τα τραύματα του Μενελάου όταν πληγώθηκε από τον Πάρη και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο πάνω στο άρμα του Νέστορα. Ήταν προστάτης της στρατιωτικής χειρουργικής σε αντίθεση με τον αδελφό του Ποδαλείριο που ήταν προστάτης της επιμελούμενης τα «εσωτερικά νοσήματα» ιατρικής, της σημερινής παθολογίας. Ο Μαχάων σκοτώθηκε στις οδομαχίες που έγιναν μέσα στην πόλη, μετά την έξοδο των Αχαιών από τον Δούρειο Ίππο, από τον Ευρύπυλο το γιο του Τήλεφου.

Ο Όμηρος αναφέρεται σ’ αυτούς στην Ιλιάδα, τονίζοντας τις ανυπολόγιστες υπηρεσίες που πρόσφεραν είτε σαν γιατροί είτε σαν πολεμιστές.

 

Δυο εάν’ οι γιατροί μας, ο Μαχάωνας κι ο Ποδαλείριος, όμως

ο ένας θαρρώ μες τα καλύβια μας ξαπλώνει λαβωμένος

κι έχει κι αυτός από αψεγάδιαστο γιατρό μαθές ανάγκη

κι ο άλλος στον κάμπο στέκει ακλόνητος, στων Τρώων τη

λύσσα αντίκρυ[12].

 

 

Ο Αγαμέμνονας προστάζει τον αγγελιοφόρο Ταλθύβιο:

 

Είπε, και τον Ταλθύβιο πρόσταξε το σεβαστό διαλάλη

Ταλθύβιε, το Μαχάωνα φώναξε και μην αργείς καθόλου

τον Ασκληπιό που έχει, τον άψογο, το γιατρευτή πατέρα,

το γιο του Ατρέα, τον πολεμόχαρο Μενέλαο να κοιτάξει[13].

 

Και ο Ταλθύβιος προστρέχει στον Μαχάωνα.

 

Σήκω κι ο μέγας Αγαμέμνονας, γιε του Ασκληπιού σε κράζει,

το γιο του Ατρέα τον πολέμαρχο Μενέλαο να κοιτάξεις.

δοξαρευτής τρανός τον χτύπησε απ’ τους Λυκιώτες κάποιος

για κι απ’ τους Τρώες, για κείνον καύχημα, καημός για μας μεγάλος[14].

 

Λέγεται ότι ο Μαχάων μαζί με άλλους Αχαιούς κρύφτηκαν μέσα στην ξύλινη κοιλιά του Δούρειου Ίππου και μπήκαν με δόλο στη Τροία. Στις οδομαχίες που έγιναν για να καταλάβουν την πόλη, ο Μαχάων σκοτώθηκε από τον Ευρύπυλο το γιο του Τήλεφου. Ο Νέστωρας μετέφερε τα οστά του στη Γερηνεία της Μεσσηνίας με μεγάλες τιμές. Τα έθαψε σε περίλαμπρο τάφο όπου κοντά του ιδρύθηκε ιερό και οι άνθρωποι πήγαιναν για να θεραπευθούν από τις αρρώστιες τους. Ο Παυσανίας λέει ότι είδε άγαλμα του, με κορώνα στο κεφάλι.

Ο Ποδαλείριος επέζησε από τον ανθρωποφάγο πόλεμο, όμως, όπως και τόσοι άλλοι ήρωες, στο γυρισμό αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες. Οι κακοκαιρίες στο Αιγαίο άλλαξαν την πορεία των σαράντα πλοίων του που κατατσακίστηκαν από τις φουρτούνες και βούλιαξαν, και εκείνος ναυαγός, βρέθηκε μισοπεθαμένος σε ένα ακρογιάλι, από ένα γιδοβοσκό, υπηρέτη του βασιλιά της Καρίας Δαμαιθού, ο οποίος αφού τον συνέφερε τον οδήγησε στο παλάτι του βασιλιά.

Εκείνες τις μέρες ο Δαμαιθός ήταν πολύ στεναχωρημένος γιατί η κόρη του Σύρνα είχε πέσει από το δώμα του παλατιού και είχε σπάσει τα δυο της χέρια. Υπέφερε από δυνατούς πόνους και ο βασιλιάς που την υπεραγαπούσε υπέφερε ακόμα περισσότερο.

Ο Ποδαλείριος κάνοντας μια τομή στο κάθε χέρι της κόρης κατάφερε να ενώσει τα οστά και να τη θεραπεύσει. Ο Δαμαιθός τότε, γεμάτος χαρά για τη θεραπεία της κόρης του και θαυμασμό για την τέχνη του γιατρού, του την έδωσε για σύζυγο και μαζί, του παραχώρησε ένα μέρος της Καρίας. Ο Ποδαλείριος στη χερσόνησο αυτή ίδρυσε δύο πόλεις, τη μια ονόμασε Σύρνα για να τιμήσει τη γυναίκα του και την άλλη την ονόμασε Βίβασσο[15] για να τιμήσει το  βοσκό που του έσωσε τη ζωή[16].

Από τη Σύρνα λοιπόν που υπήρξε το λίκνο των Ασκληπιαδών της περιοχής μας, ένας κλάδος της οικογένειας εγκαταστάθηκε στη Ρόδο και ίδρυσαν ιατρική σχολή. Ένας δεύτερος κλάδος έμεινε στην ακτή της Καρίας στην Ελληνική αρχαία πόλη Κνίδο η οποία

ήταν φημισμένη για την ιατρική της σχολή και ένας τρίτος κλάδος πέρασε στο απέναντι νησί της Κω και εγκαταστάθηκαν στην αρχαία πρωτεύουσα του νησιού την Αστυπάλαια εκεί που βρίσκεται σήμερα το χωριό Κέφαλος. Από αυτή την οικογένεια των Ασκληπιαδών της Κω, μετά από δεκαοκτώ γενεές από τον Ποδαλείριο, γεννήθηκε ο Ιπποκράτης ο οποίος θα συνεχίσει την προγονική παράδοση των Ασκληπιαδών και με το φιλοσοφικό του πνεύμα θα καταφέρει να πάρει την ιατρική τέχνη από τα χέρια των μάγων των τσαρλατάνων και των ιερέων και να την καταστήσει επιστήμη, αντλώντας τις αρχές της διδασκαλίας του, κυρίως «περί τας διαίτας[17]» εφαρμόζοντας την κλινική ιατρική.

Οι πληροφορίες για τη τύχη της οικογένειας των Ασκληπιαδών μας έρχονται από πολύ παλιά.  Ο Θεόπομπος [18] ο οποίος γεννήθηκε την εποχή που πέθανε ο Ιπποκράτης και ήταν  χρονικά πολύ κοντά στα γεγονότα, αναφέρει:

 

«Αναφορικά με τους γιατρούς της Κω και της Κνίδου, είναι Ασκληπιάδες και οι πρώτοι μάλιστα από αυτούς καταγόμενοι από τον Ποδαλείριο, έζησαν στη Σύρνα».

 

Η Κως, το νησί της Δωδεκανήσου με το παράξενο μακρόστενο σχήμα, βρίσκεται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από την απέναντι ασιατική ακτή. Από την Κω φαίνονται τα σπίτια της Αλικαρνασσού της πατρίδας του Ηροδότου και πιο ανατολικά στρίβοντας για τη Ρόδο και πίσω από τον πανύψηλο βράχο του κάβο-κριού είναι κριμένα τα ερείπια της αρχαίας ελληνικής πόλης της Κνίδου με τα δύο λιμάνια.

Το Ασκληπιείο της Κω βρίσκεται περίπου τρία χιλιόμετρα μακριά από την σύγχρονη πόλη, κτίστηκε στις αρχές του 3^ου αιώνα π.Χ. πάνω σε ένα λόφο σε υψόμετρο 100 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Από το λόφο αυτό φαίνεται το θαλάσσιο σταυροδρόμι που ενώνει το νησί με τρεις ηπείρους. Κτίστηκε από τους Ασκληπιάδες του Ισθμού, ενός αρχαίου δήμου της Κω, που εντοπίζεται στην ίδια περίπου θέση που βρισκόταν η Αστυπάλαια η αρχαία πρωτεύουσα, εκεί που σήμερα υπάρχει το χωριό Κέφαλος.

Το Ασκληπιείο, ανακαλύφτηκε από τον Κώο ιστοριοδίφη Ιάκωβο Ζαρράφτη και ανασκάφτηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο R.Herzog το 1902, είναι χτισμένο σε τρία άνδηρα που ενώνονται μεταξύ τους με φαρδιές σκάλες. Στο ψηλότερο άνδηρο δεσπόζει ο μεγάλος ναός του θεού Ασκληπιού και γύρο από μια στοά τα κτήρια για τη φιλοξενία των ασθενών. Μια σκάλα ανεβαίνει προς το ιερό άλσος και μια άλλη κατεβαίνει προς το μεσαίο άνδηρο εκεί που υπάρχει ο βωμός, ο ναός του Απόλλωνα, και ο πρώτος, ο μικρός ναός του Ασκληπιού.

Αυτά τα ερείπια που σήμερα αποτελούν χώρο προσκυνήματος για τους σύγχρονους γιατρούς, αυτό το ιερό του Ασκληπιού, ίσως να μας επιφυλάσσει ακόμα πολλές εκπλήξεις. Πιστεύουμε ότι τα μυστικά του δεν έχουν ακόμα φωτιστεί.

Χάρη σε ένα κωακό ποίημα που ανακαλύφτηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα στο Μέιρ (αρχαία πόλη Μοίραι) της Αιγύπτου, μέσα σε τάφο που υπήρχε μούμια ανθρώπου, μπορούμε να κάμουμε μια επίσκεψη στο ιερό της εποχής εκείνης. Ποιητής ήταν ο Ηρώνδας ο κώος μιμιαμβογράφος και ο τίτλος του ποιήματος: «Ασκληπιώ Ανατιθείσαι και Θυσιάζουσαι». Να και η υπόθεση του ποιήματος. Δύο γυναίκες η Κυννώ και η Κοκκάλη πάνε με την ανατολή του ήλιου στο ιερό για να ευχαριστήσουν το θεό για τη θεραπεία που είχαν σε κάποια αρρώστια τους και για να του προσφέρουν θυσία[19].

Το ζώο της θυσίας ήταν ένας κάτασπρος κόκορας το ζώο που προτιμούσε ο Ασκληπιός ιδιαίτερα. Η σχέση του πτηνού με την ανατολή του ήλιου είχε μια συμβολική αξία. Οι γυναίκες φωνάζουν: «η ημέρα έφτασε». Η πόρτα του ναού ανοίγει, το παραπέτασμα τραβιέται. Μέχρι τότε ο ναός ήταν κλειστός. Οι γυναίκες χαιρετούν το θεό του οποίου το άγαλμα βρισκόταν ακριβώς έξω από το ναό πάνω σε ένα βάθρο και τον προσφώνησαν υιέ Παιήων που ήταν το όνομα του πατέρα του Απόλλωνα, θεού θεραπευτή. Αλλά η εμφάνιση «η επιφάνεια» του θεού έγινε πριν από τη θυσία του πετεινού, το άνοιγμα του ναού και την ανατολή του ήλιου. Η Κυννώ, αρχίζει μια ευχαριστήρια προσευχή. Αμέσως μετά, οι γυναίκες, περιεργάζονται τα έργα τέχνης που βλέπουν, αφιερώματα πιστών. Είναι φτιαγμένα από τους γιούς του Πραξιτέλη και από τον Απελλή. Τα αγάλματα θα ήταν τοποθετημένα στις κόγχες του τοίχου που χωρίζει τα δύο άνδηρα. Φτάνουν στο βωμό. Τα δύο άκρα ήταν διακοσμημένα με αγάλματα από πεντελικό μάρμαρο που παρουσίαζαν στη δυτική πλευρά μια αμαζωνομαχία εναντίον Ελλήνων πολεμιστών. Στην ανατολική πλευρά μια μάχη μεταξύ Λαπήθων και Κενταύρων. Στις γωνίες πανέμορφες νεράιδες πάνω σε άλογα, ζωγραφισμένες από το χέρι του Απελλή, που νόμιζες ότι με την ορμή τους τα άλογα θα εκτοξευτούν στον αέρα. Στην πρόσοψη  στεκόταν μια Άπτερος Νίκη που κρατούσε στο χέρι της τον ιερό πετεινό, αγαπημένο ζώο του θεού[20]. Από τα λόγια των γυναικών φαίνεται ότι η Κυννώ είχε κάποια οικειότητα με το χώρο ενώ η Κοκκάλη τα έβλεπε προφανώς για πρώτη φορά. Ο Νεωκόρος παρουσιάζεται στο τέλος του μίμου για να αναγγείλει στις γυναίκες πως το πρόσφορο τους, έγινε δεκτό από το θεό και να ζητήσει να πάρει περισσότερο μερίδιο από τον θυσιασμένο πετεινό, υποπτευόμενος ότι οι γυναίκες θα πάρουν μαζί τους πίσω σχεδόν ολόκληρο το θύμα.  Το ποίημα, σύμφωνα με τη γνώμη των φιλολόγων, πρέπει να γράφτηκε γύρω στο 270 π.Χ.

Από το βιβλίο της Ιπποκρατικής Συλλογής «Επιστολαί» κεφ.11)  παίρνουμε την επιστολή που απευθύνει ο Ιπποκράτης προς τη βουλή και το δήμο των Αβδηριτών[21]. Ο Ιπποκράτης γράφει: «Ο συμπολίτης σας Αμελησαγόρας ήρθε στην Κω και έτυχε τη μέρα εκείνη να είναι η ανάληψη της ράβδου και η γιορτή που γίνεται σ’ εμάς κάθε χρόνο, όπως γνωρίζετε με πανήγυρη και μεγαλοπρεπή πομπή που η συνήθεια ορίζει να κάνουν εκείνοι  που έχουν σχέση με το θεό[22]». Ο Ιπποκράτης εννοεί τους Ασκληπιάδες που κάθε χρόνο έκαναν αυτή τη γιορτή και την πομπή στο δάσος που βρισκόταν ο βωμός του Κυπαρισσίου Απόλλωνα για την ιεροτελεστία της παράδοσης της ράβδου. Αυτή η ράβδος αντιπροσωπεύει το Ελληνικό σκήπτρο που συναντούμε στις αριστοκρατικές οικογένειες, μια ένδειξη εξουσίας που επικρατούσε εδώ και πολλούς αιώνες. Το φίδι που τυλίγεται στη ράβδο είναι το χαρακτηριστικό σημάδι που φανερώνει τη γνησιότητα της οικογένειας των Ασκληπιαδών αφού τι φίδι[23] αντιπροσωπεύει τη χθόνια δύναμη.

Η παράδοση της ράβδου και η προσέλευση στο ιερό άλσος, συμβολίζουν την επιστροφή της οικογένειας στους χώρους καταγωγής της, στον Ασκληπιό και στον Κυπαρίσσιο Απόλλωνα για τον οποίο είχε καθιερωθεί το άλσος. Είναι δε πολύ πιθανό ότι αυτό το άλσος ήταν το μέρος στο οποίο, μετά το θάνατο του Ιπποκράτη, οι απόγονοι του έχτισαν τον πρώτο ναό του Ασκληπιού και στα επόμενα χρόνια ολόκληρο το συγκρότημα του Ασκληπιείου που το αγκάλιαζε το δάσος με τα κυπαρίσσια. Αυτά το κυπαρίσσι με το σκουροπράσινο χρώμα, το πάντα σκοτεινό, που στέκεται περήφανο, από την αρχαιότητα συσχετίζεται με τη ζωή και το θάνατο. Σύμφωνα με το μύθο ο Κυπάρισσος ήταν ένας πανέμορφος έφηβος ο αγαπημένος του Απόλλωνα. Κατά λάθος σε ένα τους κυνήγι σκότωσε το μικρό ελαφάκι του θεού, και από τότε τον κατάτρωγε η λύπη. Ο Απόλλωνας που τον αγαπούσε τόσο, τον λυπήθηκε και για να μην υποφέρει τον μεταμόρφωσε σε κυπαρίσσι.

Αυτός ο μύθος πρέπει να προέρχεται από την Κω. Δείχνει τη σχέση του νησιού με τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Είναι γνωστό ότι όταν η Λητώ η μητέρα των δύο αδελφών θεών επρόκειτο να γεννήσει πέρασε και από την Κω για να ζητήσει τόπο που θα έφερνε στο φως τα δίδυμα παιδιά της.

Το κυπαρίσσι και το ελάφι φαίνεται να έχουν με τους Ασκληπιάδες της Κω μια μυθολογική συσχέτιση, τόσο στενή, όση είχαν τα σύμβολα της οικογένειας και η πομπή στο άλσος με τα κυπαρίσσια.

 

Από το βιβλίο του Δημήτρη Μποσνάκη «Το Ασκληπιείο της Κω» μαθαίνουμε για τους ιερούς νόμους που αφορούσαν στην προστασία του δάσους με τα κυπαρίσσια. Στη σελίδα 94 διαβάζουμε:

 

«Την αρχαιότερη μαρτυρία για την οργανωμένη λατρεία στον χώρο του Ασκληπιείου, χωρίς αναφορά στην τιμώμενη θεότητα , προσφέρει ένας ιερός νόμος του δεύτερου μισού του 4^ου αι. π.Χ. (IG XII 4, 283), που φυλάσσετε σήμερα στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τον ιερό αυτό νόμο απαγορεύεται η κοπή των κυπαρισσιών όχι μόνο αυτών εντός αλλά και εκτός του ιερού άλσους, όπως επίσης και η μεταφορά μακριά από το ιερό τέμενος της ξυλείας των κυπαρισσιών. Για τις παράνομες ενέργειες ,που συνιστούν

ασέβεια προς το ιερό (το ιαρόν ασεβείτω), εκτός και αν η εκκλησία είχε λάβει απόφαση ότι η ξυλεία προοριζόταν για δημόσιο έργο (αι και μη εκκλησίαι δόξει ες δαμόσιον έργον), ορίζεται αυστηρότατο πρόστιμο χιλίων δραχμών. Για τη μήνυση, φαινόντω. Στην εκκλησία ορίζονται ως υπεύθυνοι οι επιμεληταί του τεμένους και από τους άλλους όποιος επιθυμεί, συμφώνως προς τον ιερό και τον μαστρικόν νόμον. Ο μαστρικός νόμος αφορούσε στην εφαρμογή των κυρώσεων στις περιπτώσεις παραβίασης των προβλεπομένων διατάξεων των ιερών κανονισμών».

 

ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ

 

17. Ιερός νόμος για την απαγόρευση της κοπής των κυπαρισσιών του ιερού άλσους (IG XII 4,284). Γύρω στο 300 π.Χ.

 

Για την προστασία του άλσους βρέθηκαν κατά χώραν στο ανώτερο άνδηρο του ιερού δύο ιεροί νόμοι.

Η ψήφιση του νεότερου ιερού νόμου αποσκοπεί στην προστασία (διαφυλάσσηται) του τεμένους του Απόλλωνος Κυπαρισσίου και του Ασκληπιού, όπως για πρώτη φορά μαρτυρούνται οι λατρευόμενες θεότητες του άλσους. Ο νόμος επιβάλλει την απαγόρευση της κοπής των κυπαρισσιών μόνο εντός του χώρου του τεμένους, που προστατεύεται με λίθινα ορόσημα (έντοσθε του περιεχομένου τόπου υπό των όρων του τεμένους). Έχει ενδιαφέρον, πρώτον, ότι αυτή την περίοδο ο χώρος του τεμένους, προφανώς για την αποφυγή καταπατήσεων, οριοθετείται, και δεύτερον, ότι σε σχέση με την αρχαιότερη απαγόρευση η προστασία του άλσους περιορίζεται αποκλειστικά στην οριοθετημένη έκταση».

 

Από την εποχή που η οικογένεια των Ασκληπιαδών εγκαταστάθηκε στην Κω υπήρξαν μέλη της που πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες με διάφορους τρόπους στην πατρίδα τους. Πάντως ένα όνομα από τον μακρύ κατάλογο που δόξασαν το όνομα της ήτα ο Νεβρός τον 6^ο  αιώνα π.Χ.

Στην ιστορία της Ελλάδας αναφέρονται από διάφορους συγγραφείς σωρεία ιερών πολέμων οι οποίοι γίνονταν από διάφορους για να διεκδικήσουν το ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Ο πρώτος από αυτούς τους πολέμους έγινε στις αρχές του 6^ου π.Χ αιώνα. Αναφέρονται σ’ αυτόν ο Αισχίνης στον «Κατά Κτησιφώντα», ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Παυσανίας καθώς και ο Πολύαινος.

Ξέρουμε ότι ο ξακουστός πρόγονος του Ιπποκράτη ονομαζόταν Νεβρός που το όνομα του σημαίνει «το μικρό ελαφάκι». Από τον «Πρεσβευτικό» που εκφωνήθηκε από το γιο του Ιπποκράτη Θεσσαλό προς τους Αθηναίους, για να τους αποτρέψει να επέμβουν στο νησί του, εξ αιτίας του νομισματικού νόμου, μαθαίνουμε ότι κατά την αρχαϊκή περίοδο έγινε μια εκστρατεία από τους Αμφικτύονες, δηλαδή τους ανθρώπους που ήταν επιφορτισμένοι με την προστασία του ιερού στους Δελφούς, εναντίον της γειτονικής πόλης Κρίσας για να την τιμωρήσουν για την ληστρική της συμπεριφορά έναντι των προσκυνητών του ιερού και ακόμα γιατί οι Κρισσαίοι επανειλημμένα επιτέθηκαν στο ιερό για να αρπάξουν τον ιερό τρίποδα που φυλαγόταν στο άδυτο του ναού. Όμως μια επιδημία χτύπησε τα στρατεύματα των Αμφικτυόνων οι οποίοι κινδύνευαν να νικηθούν από τους αντιπάλους τους. Τότε κατέφυγαν στο ιερό για να ζητήσουν χρησμό από το θεό.  Ο θεός με το χρησμό που τους έδωσε μέσω της Πυθίας τους παρότρυνε να συνεχίσουν τον πόλεμο και τους υποσχέθηκε ότι θα νικούσαν αν πήγαιναν στο νησί της Κω και έφερναν μαζί τους παιδί ελαφίνας μαζί με χρυσάφι. Και θα ‘πρεπε να βιαστούν προτού οι Κρισαίοι κλέψουν από τα άδυτο τον τρίποδα. Διαφορετικά δε θα τα κατάφερναν να πάρουν την πόλη.  Ας αφήσουμε όμως τη συνέχεια της αφήγησης στον γιο του Ιπποκράτη το Θεσσαλό όπως τα λέει ο ίδιος στον «Πρεσβευτικό»:

 

« Εκείνοι, (οι Αμφικτύωνες) όταν άκουσαν αυτά, ήρθαν στην Κω, και ανάγγειλαν το χρησμό. Οι Κώοι όμως βρέθηκαν σε αμηχανία και δεν ήξεραν να εξηγήσουν το χρησμό. Τότε σηκώθηκε κάποιος από τη γενιά των Ασκληπιαδών, πρόγονος μας που κατά γενική ομολογία ήταν εκείνη την εποχή ο καλύτερος γιατρός ανάμεσα στους Έλληνες. Το όνομα του ήταν Νεβρός. Αυτός είπε λοιπόν πως ο χρησμός αναφερόταν ονομαστικά στον ίδιο. «Αν πράγματι, είπε, έτσι σας συμβούλευσε ο θεός να έρθετε στην Κω και να πάρετε  για βοηθό σας τον γιο της Ελαφίνας, γιατί αυτή είναι η Κως και τα παιδιά της ελαφίνας λέγονται νεβροί, και το δικό μου όνομα είναι Νεβρός. Και σ’ ένα στρατόπεδο που δοκιμάζεται από την αρρώστια ποια άλλη βοήθεια μπορεί να είναι πιο σημαντική από εκείνη που δίνει ο γιατρός; Κι αυτό ακόμα έχει κάποια σχέση: Δεν νομίζω ότι αυτούς που ανάμεσα στους Έλληνες ξεχωρίζουν τόσο για τα πλούτη τους πρόσταξε ο θεός να έλθουν στην Κω για να ζητήσουν χρυσάφι, αλλά πιστεύω ότι κι αυτός ο λόγος του θεού αναφέρεται στο δικό μου σπίτι, γιατί Χρύσος ονομάζεται ο μικρότερος από τους γιους μου και ξεχωρίζει, μιλάει ο πατέρας του, και στη μορφή και στη ψυχή ανάμεσα στους συμπολίτες μας. Εγώ λοιπόν, αν δεν έχετε κάποια άλλη γνώμη, θα έρθω ο ίδιος και θα φέρω μαζί μου και το γιο μου με πεντικόντορο που θα αρματώσω με δικά μου έξοδα για να σας βοηθήσουμε με υπηρεσίες και ιατρικές και πολεμικές. Αυτά είπε και κείνοι συμφώνησαν κι έτσι ξεκίνησε η αποστολή. Ο Νεβρός πήρε μαζί του κι έναν Καλυδώνιο, για τον οποίο θα μιλήσουμε όταν θα έρθει η ώρα.

Όταν λοιπόν έφτασαν αυτοί οι άνδρες εκεί που βρισκόταν το στρατόπεδο, ο θεός ευχαριστήθηκε, γιατί σταμάτησαν οι θάνατοι των στρατιωτών και με τύχη σταλμένη από το θεό, το άλογο του Ευρυλόχου, ο οποίος ήταν Θεσσαλός, απόγονος των Ηρακλειδών και αρχηγός του πολέμου, έκρουσε κι έσπασε με την οπλή του τον σωλήνα μέσα από τον οποίο το νερό ερχόταν στο τείχος, καθώς κυλίστηκε στη σκόνη. Κι  Νεβρός μόλυνε το νερό με φάρμακα. Έτσι οι Κρισαίοι αρρώστησαν με κοιλιακές διαταραχές και αυτό συνέβαλε πολύ στο να αλωθεί η πόλη. Κι έτσι ανέβηκε πολύ το ηθικό των πολιορκούντων γιατί έβλεπαν πια καθαρά ότι ο θεός τους βοηθούσε. Έκαναν λοιπόν επιθέσεις και θέσπισαν έπαθλα στους πρώτους που θα σκαρφάλωναν  στο τείχος. Η μάχη ήταν πολύ σκληρή και η πόλη πάρθηκε. Πρώτος στο τείχος ανέβηκε ο Χρύσος και τον ακολουθούσε από κοντά αγγίζοντας το πόδι του με την ασπίδα του ο Καλυδώνιος που προανέφερα. Κι ο Χρύσος χτυπημένος από το δόρυ του Μερμόδαου αδελφού του Λύκου, που βρήκε θάνατο με λιθοβολισμό όταν μπήκε στο άδυτο για να κλέψει τον τρίποδα, έπεσε από την κορφή του πύργου. Η πόλη λοιπόν έτσι κυριεύτηκε, και η βοήθεια του Νευρού και του Χρύσου τόσο στον ιατρικό όσο και στον στρατιωτικό τομέα είχε καλά αποτελέσματα. Κι ο θεός βγήκε αληθινός κάνοντας αυτό που είχε υποσχεθεί».[24]

 

Τον Χρύσο τον έθαψαν στον ιππόδρομο. Το όνομα του που υποδηλώνει το χρυσάφι και ο ενταφιασμός του στον ιππόδρομο εκεί που γίνονταν οι τελετουργικές διαδρομές των αρμάτων, συμβολίζει τη διαδρομή του ήλιου πάνω στο άρμα του, αποκαλύπτοντας ότι ο γιός του Νεβρού είναι ένας μικρός ήλιος αφού το χρυσάφι λάμπει σαν τον ήλιο.

Τα μυθολογικά χαρακτηριστικά της ιστορίας του Νεβρού είναι μέρος μιας παράδοσης που η οικογένεια των Ασκληπιαδών έφερε από τα νότια της Θεσσαλίας. Τα ονόματα Νεβρός και γιος Νεβρού τα οποία συναντούμε σε ορισμένες γραφές της Κω μαρτυρούν μια σχέση με αυτό το ευγενικό μυθικό ζώο που πλησιάζει να γίνει σύμβολο. Το κυπαρίσσι και το ελάφι μένουν δύο σύμβολα της οικογένειας που εκφράζουν τη συνείδηση της θείας ουσίας και καταγωγής της[25].

Από την εποχή της δόξας του Ιπποκράτη εμφανίζεται μέσα στην οικογένεια το όνομα Δράκων, το φίδι. Ο δεύτερος γιος του θα φέρει αυτό το όνομα και στη συνέχεια και ένας γιος του Θεσσαλού θα ονομαστεί και αυτός Δράκων. Αυτή την εποχή συμβαίνει στην Κω αυτό το νέο ζώο, το φίδι, να γίνεται σύμβολο των Ασκληπιαδών, το οποίο μαζί με τη ράβδο θα γίνει αργότερα το σύμβολο της ιατρικής και των ιατρών όλου του κόσμου. Αυτή την εποχή χτίζουν τον πρώτο ναό του Ασκληπιού μέσα στο δάσος του Κυπαρισσίου Απόλλωνα. Συμπληρώνουν σιγά-σιγά τα κτίσματα του ιερού για να κατασκευαστεί ένα νοσοκομείο προσιτό στους αρρώστους.

Στα πλαίσια του ιστορικού μύθου, ο Ιπποκράτης, μετά από τις σπουδές του που άρχισαν από την παιδική του ηλικία μέχρι τα 16 του χρόνια έχοντας μάθει όσα του δίδαξαν τότε ο Παππούς του Ιπποκράτης και ο πατέρας του Ηρακλείδας,  θέλοντας να ανοίξει τον κύκλο των γνώσεων του, φεύγει για την Αίγυπτο. Εκεί θα παραμείνει, όπως λένε, τρία χρόνια. Θα επισκεφτεί τη Μέμφιδα όπου βρισκόταν ο μεγαλύτερος ναός του Σέραπη του θεού που θεράπευε. Θα εκπαιδευτεί στην παρατήρηση και τη διάγνωση. Θα μιμηθεί, όπως είπαν και για τον Πυθαγόρα, στην ιερατική σοφία και στη γνώση των γραφών. Θα παρακολουθήσει την εξέλιξη τροπικών ασθενειών άγνωστων στην Ελλάδα. Με την επαφή του με την ιερατική ιατρική θα τελειοποιηθεί στην τέχνη της ερμηνείας των ονείρων. Στο σύγγραμμα του «Περί ενυπνίων», που είναι ένα σύγγραμμα της σχολής της Κω, ο Ιπποκράτης έδωσε

τα πρώτα ψήγματα, μια πρώτη γνώση, πάνω στη ψυχανάλυση.

Επιστρέφοντας από την Αίγυπτο στην Κω θα παντρευτεί με μια νέα από καλή οικογένεια με την οποία θα αποκτήσει τρία παιδιά. Δύο αγόρια, τον Θεσσαλό και το Δράκοντα και μια κόρη που δε σώθηκε το όνομα της, την οποία πάντρεψε με τον μαθητή του Πόλυβο. Στην Κω μετά την επιστροφή του αφιερώνεται στην ανάπτυξη της ιατρικής σχολής. Παράλληλα ταξιδεύει σε διάφορα νησιά και παραθαλάσσιες πόλεις όπως η Ρόδος,

η Κνίδος η Δήλος  και φτάνει έως τη Θεσσαλία.

Στα 429 π.Χ. τότε που είχε γυρίσει στην Κω ξεσπά στην Αθήνα μια επιδημία χολέρας στα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου που έμεινε στην ιστορία, με θύματα όπως λένε οι ιστορικοί πενήντα χιλιάδες ψυχές, μεταξύ των οποίων και ο Περικλής. Οι δρόμοι της Αθή0νας ήταν γεμάτοι με νεκρούς και αρρώστους που ξεψυχούσαν. Λένε ότι ο Ιπποκράτης ήταν παρών, παρόλο που ο Θουκυδίδης δεν αναφέρει στην ιστορία του το γεγονός. Λένε ακόμα ότι ήταν δική του η συμβουλή να ανάβουν φωτιές στους δρόμους της πόλης, με αρωματικά βότανα. Η επιδημία νικήθηκε. Ποιος όμως μπορεί να βεβαιώσει πως αιτία ήταν μια φυσική εξασθένηση της νόσου και όχι η απολύμανση με τη φωτιά που έκαναν οι πυρκαγιές που άναψαν στους δρόμους της πόλης και καθάρισαν τον αέρα από τα μιάσματα[26];

Η φήμη του Ιπποκράτη ξαπλώνεται σε όλο τον Ελληνικό κόσμο. Φιλόσοφοι και άνθρωποι του πνεύματος αναφέρονται στο όνομα του με τον ανάλογο σεβασμό. Ο Πλάτωνας και αργότερα ο Αριστοτέλης περιγράφουν την αξία του μεγάλου γιατρού αλλά και του μεγάλου δάσκαλου. Η Σχολή της Κω αποκτά τόση αίγλη που ξεπερνά με τις νέες της πρακτικές την περιώνυμη σχολή της Κνίδου σε φήμη και ιατρική δυναμική. Οι γιατροί της Κω θα γίνουν περιζήτητοι από τις ελληνικές πόλεις για να θεραπεύσουν τις επιδημίες και τις αρρώστιες τους με εύνοια εργατικότητα και σεβασμό στον άνθρωπο και τον πόνο που του προξενεί η αρρώστια, πάντα με τις εντολές που δίνει ο περίφημος όρκος του Ιπποκράτη.

Όπως συμβαίνει με τους μεγάλους άνδρες έτσι και με τον Ιπποκράτη, η ζωή τους μεταξύ πραγματικότητας, και μύθου μένει σκεπασμένη με σύννεφα που είναι δύσκολο να ξεδιαλυθούν.

Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Περδίκας ο δεύτερος, προσβλήθηκε από μια σκληρή αρρώστια που θεωρήθηκε ανίατη από τους γιατρούς του παλατιού. Κάλεσαν τότε τον Ευρυφώντα τον μεγάλο γιατρό από τη σχολή της Κνίδου να τον θεραπεύσει. Ο Ευρυφών εφάρμοσε διάφορες θεραπείες που όμως αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές για να θεραπεύσουν την χαύνωση που τυραννούσε το βασιλιά. Η απελπισία σκέπαζε τους ανθρώπους του παλατιού μέχρι που κάποιος πρότεινε να καλέσουν από την Κω τον γιατρό Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης όταν έφτασε στο παλάτι, εξέτασε το βασιλιά και αμέσως μετά άρχισε μαζί του ένα μακροσκελή διάλογο. Ζήτησε από τον Περδίκα να του αφηγηθεί τα όνειρα που έβλεπε τον τελευταίο καιρό, και παρατήρησε ότι οι σφυγμοί του ανέβαιναν όταν περνούσε κοντά τους η Παλλακίδα του πατέρα του Φίλα. Ο Ιπποκράτης απεφάνθη. Η αιτία της αρρώστιας του βασιλιά ήταν ο κρυφός έρωτας που ένοιωθε ο Περδίκας για την παλλακίδα του πατέρα του. Ο βασιλιάς έγινε έξαλλος όταν ο Ιπποκράτης του φανέρωσε το αποτέλεσμα της εξέτασης του. Όταν όμως η επιθετική του διάθεση πέρασε, αναγνώρισε το δίκαιο του γιατρού, εκπλήρωσε το πάθος του και θεραπεύτηκε.

Η ταυτόχρονη παρουσία του Ιπποκράτη και του Ευρυφώντα δίπλα στο κρεβάτι του άρρωστου βασιλιά της Μακεδονίας, συμβολίζει τον ανταγωνισμό των μεθόδων των σχολών της Κνίδου και της Κω και τις κυρίαρχες τάσεις της αρχαίας ιατρικής. Ο Ευρυφών είχε φροντίσει το βασιλιά με τις συνηθισμένες μεθόδους και απέτυχε. Ο Ιπποκράτης προσεκτικά εξετάζοντας τα γενικά σημεία του όλου και παρατηρώντας τα επί μέρους ελάχιστα συμπτώματα αποκάλυψε ότι η αρρώστια από την οποία υπέφερε ο Περδίκας είχε μια ηθική αιτία. Εντόπισε με αυτή την όχι και τόσο ορθόδοξη πρόχειρη ψυχανάλυση μια αιτία που και ο ίδιος ο Περδίκας δε γνώριζε.

Ο Περδίκας γιατρεύτηκε. Λέγεται ότι τον Ιπποκράτη τον γέμισαν με πλούσια βασιλικά δώρα και τιμές και ο βασιλιάς του ζήτησε να μείνει στην μακεδονική αυλή. Αυτά τα γεγονότα δεν πρέπει να είναι φανταστικά πρέπει να τα συγκρατήσουμε για να τα συγκρίνουμε με μερικά αποσπάσματα από την Ιπποκρατική Γραμματεία από όπου βγαίνει ,              το συμπέρασμα ότι η ψυχοθεραπεία εφαρμοζόταν από τους αρχαίους γιατρούς.

Πάλι κατά την παράδοση ο Ιπποκράτης θα ταξιδέψει σε διάφορες πόλεις της Μακεδονίας της Θράκης της Θεσσαλίας και θα φτάσει και στην Αθήνα. Στο γυμναστήριο του Ηρόδικου από τη Συλιμβρία θα συναντήσει τον ξακουστό σοφό της Αθήνας το Σωκράτη και θα τους ενώσει μια δημιουργική φιλία. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση οι Αθηναίοι θα του προσφέρουν ένα χρυσό στεφάνι αξίας εκατόν χρυσών νομισμάτων. Θα τον υποδεχτούν ακόμα στη Ελευσίνα μαζί με το γιο του Θεσσαλό και θα τους μυήσουν στα Ελευσίνια μυστήρια.

Ο Ιπποκράτης αφού ξαναγύρισε στην Κω, δρομολόγησε τη σχολή την οποία άφησε υπό την επίβλεψη του μαθητή του και γαμβρού του Πόλυβου, αποφάσισε να ξαναγίνει ταξιδευτής. Έπρεπε να γνωρίσει νέους τόπους να μελετήσει το κλήμα, την τοποθεσία, τον αέρα, τα νερά, να πλουτίσει τις γνώσεις του και να αποκτήσει νέες εμπειρίες, διδάσκοντας ταυτόχρονα την ιατρική. Θα ταξιδέψει προς το βορρά στη χώρα των Σκυθών. Στη χώρα των Αμαζόνων η ανθρωπολογική του περιγραφή που γίνεται στο βιβλίο «Περί Ανέμων Υδάτων Τόπων» μαρτυρεί μια σε βάθος παρατήρηση που θα απαιτούσε μια μακροχρόνια παραμονή κοντά στους βαρβάρους λαούς των Σκυθών, που έφερε σαν αποτέλεσμα την ξεκάθαρη γνώση των εθίμων τους.

Ξαναγυρίζει στο νησί του δεν πέρασαν παρά λίγα χρόνια όταν το καλοκαίρι εκείνο καίγεται ο ναός του Ασκληπιού. Η βιβλιοθήκη καταστρέφεται και αμέσως οι εχθροί του Ιπποκράτη τον κατηγορούν, όπως αναφέρει ο Πλίνιος, ότι προκάλεσε την πυρκαγιά για να καταστρέψει τα πρωτότυπα έγγραφα που δεν του ανήκαν και τα οποία χρησιμοποίησε για να συγγράψει τα βιβλία του. Ο Φθόνος των γιατρών υπάρχει σε όλες τις εποχές και η αυθόρμητη καταγγελία πιο κοντά βρίσκεται στο μύθο παρά στην ιστορία. Ο Ιπποκράτης που δεν περίμενε περισσότερα από την ανθρώπινη φύση προτίμησε μετά το θάνατο της γυναίκας του να εγκαταλείψει το νησί του.

Θα προσκληθεί από τους Αβδηρίτες για να θεραπέψει τον Δημόκριτο που κατά τη γνώμη των Αβδηριτών είχε τρελαθεί.

Από το βιβλίο των «Επιστολών» έχουμε και αυτή την παράδοση, που την συναντούμε και σε βιογραφίες του,[27] κατά την οποία ο Ιπποκράτης δέχτηκε τη επίσκεψη κάποιου πολίτη των Αβδήρων που ονομαζόταν Αμελησαγόρας ο οποίος του παρέδωσε επιστολή των συμπολιτών των του που τον παρακαλούσαν να σπεύσει στα Άβδηρα γιατί ο Δημόκριτος, ο μεγάλος και ένδοξος σοφός συμπολίτης τους, τρελάθηκε και ζητούσαν από τον Ιπποκράτη να  τον θεραπεύσει. Ο Ιπποκράτης υπόσχεται στον Αμελισαγόρα ότι θα πάει στα Άβδηρα μετά τις γιορτές που γίνονταν κάθε χρόνο για την ανάληψη της ράβδου του λατρευτικού αγάλματος του θεού Ασκληπιού. Ο Ιπποκράτης θα φτάσει στην πόλη των Αβδηριτών και θα συναντήσει τον Δημόκριτο στην πλαγιά ενός βουνού. Εκείνη την ώρα «ήταν καθισμένος κάτω από ένα πολύ χαμηλό πλάτανο με πολύ πυκνή φυλλωσιά, φορώντας ένα χοντρό χιτώνα, μόνος και ατημέλητος. Ο Δημόκριτος είχε με πολλή ευπρέπεια στα γόνατα του ένα βιβλίο και γύρω του και από τις δυο μεριές ήταν ριγμένα δύο ζώα εντελώς ανοιγμένα και σχισμένα. Ο Δημόκριτος σκυμμένος έγραφε με ένταση και άλλοτε πάλι σταματούσε μένοντας πολλή ώρα ακίνητος και συγκεντρωμένος στον εαυτό του. Έπειτα από λίγο, σηκωνόταν και περπατούσε και εξέταζε τα σπλάχνα των ζώων. Ύστερα τ’ άφηνε πάλι κάτω ξαναγύριζε στη θέση του και καθόταν»[28].

Ο Ιπποκράτης τον πλησίασε και ο Δημόκριτος γύρισε και τον κοίταξε και τότε ακολούθησε η παρακάτω στιχομυθία μεταξύ των δύο ανδρών:

Δημ.: «Χαίρε ξένε»

Ιππ. : «Χαίρε κι εσύ στ’ αλήθεια, Δημόκριτε, σοφότατε ανάμεσα στους ανθρώπους.»

Δημ.: «Κι εσύ πως λέγεσαι; γιατί σε προσφώνησα ξένο, επειδή δε ήξερα το όνομα  σου».

Ιππ. : «Είμαι ο Ιπποκράτης ο γιατρός».

Δημ.: «Η ευγενική καταγωγή σου από το γένος των Ασκληπιαδών και η φήμη της ιατρικής σου σοφίας έχουν φτάσει και σε μένα. Τι σε φέρνει λοιπόν εδώ  φίλε μου;  Ήρθες εδώ για κάποια ιδιωτική υπόθεση ή για κάποιο θέμα που   απασχολεί την πόλη; Πες μου καθαρά και εγώ θα σε βοηθήσω σε ότι μπορώ».

Ιππ.: « Η αλήθεια είναι πως ήρθα εδώ για χάρη σου, για να συναντήσω ένα σοφό άνδρα. Την αφορμή μου την έδωσε η πατρίδα σου, της οποίας εκτελώ απoστολή».

Δημ.: «Πρώτα απ’ όλα λοιπόν θα έχεις τη φιλοξενία μου».

Ο Ιπποκράτης τον ρώτησε τι γράφει με τόση επιμέλεια. Ο Δημόκριτος του απάντησε ότι γράφει σχετικά με τη μανία και ότι τα ζώα που έχει σφάξει είναι για να κάνει τις παρατηρήσει του αφού ψάχνει να βρει τη φύση και τη θέση της χολής. Ο Ιπποκράτης τότε του φανέρωσε ότι τον θεωρεί ευτυχισμένο που μπορεί και απολαμβάνει τόση ηρεμία ενώ εκείνος με τις φροντίδες του για τους αρρώστους του, το σπίτι του, τα παιδιά του, τους υπηρέτες, τους γάμους  και τους θανάτους που αντιμετωπίζει κάθε μέρα δεν έχει την ευκαιρία να απολαμβάνει αυτή την ηρεμία.

Τότε ο Δημόκριτος άρχισε να γελά ασταμάτητα. Μόλις σταμάτησε, ο Ιπποκράτης τον ρωτά με τι γελά απ’  αυτά που του είπε, τα καλά, ή τα κακά;  Εκείνος όμως άρχισε πάλι να γελά ακόμα πιο δυνατά μέχρι που για μια στιγμή σταμάτησε το γέλιο και λέει στον Ιπποκράτη: Εσύ νομίζεις πως είναι δύο οι αιτίες του γέλιου μου, τα καλά και τα κακά. Εγώ όμως γελώ με ένα μόνο, τον άνθρωπο, τον γεμάτο ανοησία που δεν κάνει τίποτα σωστό, που υποφέρει αβάσταχτους πόνους χωρίς να υπάρχει καμιά ωφέλεια, που σκάβει τη γη, με χέρια αλυσοδεμένων ανθρώπων, για να βρει ασήμι και χρυσάφι και νομίζει ότι είναι ευτυχισμένος επειδή είναι πλούσιος και αγοράζει γη για να ξαναχώσει τους θησαυρούς του για να μην του τους κλέψουν, και ξέρει ότι σαν πεθάνει δε θα πάρει τίποτα από όλα αυτά μαζί του. Γελώ με τους ανθρώπους που σκοτώνει ο ένας τον άλλο, που δεν σέβονται τους νόμους, αδιαφορούν για τη δύσκολη κατάσταση των φίλων τους και της πατρίδας τους, αγοράζουν ανδριάντες και αγάλματα και έργα τέχνης που τα λατρεύουν ενώ δεν έχουν ψυχή και μισούν τον συνάνθρωπο τους που ζει δίπλα τους. Κατοικούν στη στεριά και νοσταλγούν τη θάλασσα κι όταν πάλι βρεθούν στη θάλασσα,  σε κάποιο νησί,  λαχταρούν τη μεγάλη στεριά. Το γέλιο μου Ιπποκράτη, κατακρίνει την απερισκεψία και τη φαυλότητα τους, παίρνουν άλλη γυναίκα ενώ έδιωξαν την πρώτη, θάβουν μόλις γέννησαν και γεννούν μόλις έθαψαν, οι ηγεμόνες και οι βασιλιάδες μακαρίζουν τους απλούς πολίτες και οι απλοί πολίτες ορέγονται την εξουσία, οι πολιτικοί ζηλεύουν τους επιχειρηματίες  και αυτοί θέλουν να πολιτευτούν για τη δύναμη, κατακαίγονται από άνομους έρωτες και γλιστρούν κρυφά σε ξένα κρεβάτια χωρίς να τους συγκρατεί καμιά ντροπή. Ποιο από τα πάθη τους συγκρίνεται με αυτά των άγριων ζώων;  γιατί ποιο λιοντάρι έκρυψε στη γη χρυσάφι; Ποιος ταύρος όρμισε με τα κέρατα του από πλεονεξία; Ποια λεοπάρδαλη έδειξε απληστία; Κι ο λύκος κατασπαράζοντας αυτό που έπιασε, όταν φάει όσο έχει ανάγκη, σταματά. Ο άνθρωπος όμως δεν χορταίνει.

Πως  να μη γελάσω με κείνον που ρίχνει το καράβι στη θάλασσα φορτωμένο ως τα μπούνια κι ύστερα διαμαρτύρεται γιατί η θάλασσα του το βύθισε γεμάτο; Μου φαίνεται λοιπόν ότι δεν γελώ όσο τους πρέπει.

Ο πρόγονος σου ο Ασκληπιός ας μας χρησιμεύσει για παράδειγμα. Έσωζε ανθρώπους και οι ευχαριστίες που δέχτηκε ήταν οι κεραυνοί. Δε βλέπεις ότι κι εγώ είμαι κομμάτι αυτής της τρέλας κι ότι ψάχνοντας την αιτία της μανίας σκοτώνω και κομματιάζω ζώα;

Χαμογελούσε καθώς τα έλεγε αυτά, το πρόσωπο του έλαμπε και φαινόταν σαν θεός.

Ο Ιπποκράτης τότε μαγεμένος με την εικόνα του απάντησε: «Μεγαλόδοξε Δημόκριτε θα πάρω μαζί μου επιστρέφοντας στην Κω μεγάλα δώρα από τη φιλοξενία σου, γιατί με γέμισες με μεγάλο θαυμασμό για τη σοφία σου. Γυρίζω πίσω για να διαλαλήσω ότι διερεύνησες και κατάλαβες την πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης. Πήρα από σένα το φάρμακο για το πνεύμα μου. Μεγάλη χάρη χρωστώ στους συμπολίτες σου για την πρόσκληση τους γιατί γνώρισα εσένα Δημόκριτε τον σοφότατο, τον μόνο που έχει τη δύναμη να σωφρονίσει τους ανθρώπους.

Ένας βαθύς και αμοιβαίος σεβασμός και μια δυνατή και ειλικρινής  φιλία ένωσε από τότε τους δύο σοφούς.[29]

Από τα βιβλία των επιδημιών, πρώτο και τρίτο, προκύπτει ότι ο Ιπποκράτης πράγματι επισκέφτηκε τα Άβδηρα.

Μετά τη συνάντηση με το Δημόκριτο βρίσκουμε τον Ιπποκράτη στη Θάσο, στη Δεκέλεια, στην Τανάγρα, σε πόλεις της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας.

Μια παράδοση βεβαιώνει ότι στα 377 π.Χ, κοντά στη Λάρισα της Θεσσαλίας κάποιοι βοσκοί βρήκαν στην άκρια του δρόμου ένα γέροντα. Το δεξί του χέρι διπλωμένο κάτω από το κεφάλι, και η άκρια του χιτώνα διπλωμένη στο πρόσωπο του. Ο Ιπποκράτης της Κω κειτόταν εκεί νεκρός σε μεγάλη ηλικία.

Όλες αυτές οι πληροφορίες είναι αβέβαιες, όμως από τη μέρα του χαμού του ο μύθος που διαδόθηκε αναφέρει ότι ένα σμάρι από μέλισσες βομβούσε στον τάφο του και το μέλι τους θεράπευε τις άφτρες που βγάζουν στο στόμα τα μικρά παιδιά.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1. Ανθολογία Αρχαίων Ελληνικών Ύμνων, Εκδόσεις Ζήτρος.

Βοσνάκης Δημήτρης, Το ασκληπιείο της Κω, Αθήνα 2014.

1. Διακογιάννης Θεοδόσης, Φάρμακα, Βότανα και Πρακτικές που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης.
2. Διακογιάννης Θεοδόσης, Τέσσερις επιγραφές που βρέθηκαν στο Ασκληπιείο της Κω, ΚΩΑΚΑ τόμος Ε΄. 1965.
3. Διακογιάννης Θεοδόσης, Ιπποκρατικά θέματα 1 και 2.
4. Ζαρράφτης Ιάκωβος, ΚΩΙΩΝ, Β’ μέρος ιστορία της Κω, 1922.
5. Θεόπομπος ο Χίος, Ελληνικαί Ιστορίαι.
6. Όμηρος, Ιλιάδα.
7. Ιπποκράτης Άπαντα, Εκδόσεις Κάκτος 1992.
8. Αναστάσιος Καραναστάσης, Ο Ιπποκράτης σε ανέκδοτες παραδόσεις της Κω, Δωδεκανησιακό Αρχείο τόμος Δ’ 1955.
9. Κιαπόκας Εμμανουήλ, Ιπποκράτης ο Κώος και Ιπποκρατικός Όρκος, Αθήνα 1996.
10. Κογιόπουλος Κωνσταντίνος, Ο Ιπποκράτης, ο Δημόκριτος και η Ψυχική Νόσος.
11. Κοραής Αδαμάντιος, Ο καθ’ Ιπποκράτην ιατρός, Τεργέστη 1890.
12. Κοραής Αδαμάντιος, Ιπποκράτους περί Αέρων Υδάτων Τόπων, Παρίσι 1816.
13. Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου, Εκδόσεις Δομή Α.Ε.
14. Λυπουρλής Δημήτριος, Ιπποκρατική Συλλογή, Θεσσαλονίκη 1972.
15. Μανδηλαράς Βασίλειος, Οι Μίμοι του Ηρώνδα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα.
16. Νούτσος Παναγιώτης, Από τον Ιπποκράτη στη Σημερινή Βιοηθική, 2^η Αμφικτιονία Ιστορίας Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας.
17.  Παπαχρήστος Μύρος, Ιπποκράτης: Ιατρική ηθική και δεοντολογία, 2^η Αμφικτιονία Ιστορίας Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας.
18. Παυσανίας.
19. Σούδα, Λεξικό.
20. Στράβων, Γεωγραφικά, βιβλ.14.
21. Χατζηγιακουμή Νούτσου Μαρία, Η παρουσία του Ιπποκράτη  και του Ασκληπιείου της Κω στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, 2^η Αμφικτιονία Ιστορίας Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας.
22. Johanna J., Hippocrate, Fayard, Paris 1992.
23. Herzog R., Heilige Gesetze von Cos, Berlin 1928.
24. Emile Littre, Oeuvres completes d’ Hippocrate, Paris 1839-1861.
25. Marcel Martiny, Hippocrate et la medicine, Librairie Artheme Fayard 1964.
26. Modona A., L’ isola di Coo nell antichita classica.
27. Paton W.-Hicks E., The inscriptions of Cos, Oxford 1891.
28. Shewin White S.M., Ancient Cos 1978.

[1] Ανθολογία Αρχαίων Ελληνικών Ύμνων, Εκδόσεις Ζήτρος. Σελ.153.

Τον ύμνο αυτό τον διέσωσε ο Ιππόλυτος στο έργο του «Κατά πασών αιρέσεων 4, 32, 3», διέσωσε τον παραπάνω ύμνο που θυμίζει την παράδοση ότι ο Ασκληπιός ήταν τόσο καλός γιατρός που μπορούσε να ανασταίνει και νεκρούς.

[2] Ο Ασκληπιός κεραυνοβολήθηκε από το Δία, και συνδέθηκε μαζί του. Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι πίστευαν πως όσοι σκοτώνονταν από κεραυνό έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως εκλεκτοί του Δία.

[3] Οι λέξεις «πέθανε» και «αθάνατο» παρότι είναι αντίθετης έννοιας εδώ έχουν μια ιδιαίτερη σχέση. Ο Ασκληπιός πέθανε από κεραυνό του Δία και για το λόγο αυτό έγινε αθάνατος θεός.

[4] Ποταμός του κάτω κόσμου. Κυριολεκτικά μεταφράζεται «ποτάμι των στεναγμών» Τα νερά του είναι πολύ κρύα, σε αντίθεση με τα νερά ενός άλλου ποταμού του Άδη του Πυριφλεγέθοντα που τα νερά του είναι φλογισμένα. Οι ψυχές έπρεπε να διασχίσουν τους δύο ποταμούς για να φτάσουν στο βασίλειο του Άδη.

[5] Η Αχερουσία λίμνη.

[6] Βασίλισσα του Κάτω Κόσμου, κόρη της Δήμητρας και γυναίκα του Πλούτωνα.

[7] Αίγλη = λάμψη φωτεινότητα.

[8] Κορωνίς = κουρούνα, μαύρο κοράκι.

[9] Ο Χείρων είναι σύμβολο μιας αρχέγονης σοφίας. Η σοφία του Κένταυρου είναι συνυφασμένη με τη ανατροφή των ηρώων της Ελληνικής μυθολογίας.

[10] Κατά την 19^η ημέρα των Ελευσινίων μυστηρίων, οι μύστες πριν ακόμα ξεκινήσουν από την Αθήνα για την πομπή προς την Ελευσίνα εόρταζαν τα Επιδαύρια προς τιμήν του Ασκληπιού, σε ανάμνηση της μύησης                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 του, με μεγάλες θυσίες, για τον θεό που απέθανε και αναστήθηκε όπως και ο ‘Ίακχος. Αυτά τα λέει ο Παυσανίας  στο ΙΙ, 26, 8.

[11] Ομήρου Ιλιάδα Β.733, Δ.203-210.

[12]Ομήρου Ιλιάδα Λ. από στιχ. 833. (Από τη μετάφραση Κακριδή Καζαντζάκη).

[13] Ομήρου Ιλιάδα, Δ. από στιχ. 195.

[14] Ομήρου Ιλιάδα  Λ. από στιχ. 204.

[15] Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν και τις δύο πόλεις τη Σύρνα στο σημερινό Bayir  και τη Βύβασσο στο Hisaronu στη  χερσόνησο απέναντι από τη Σύμη.

[16] Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου, στο λίμα Ποδαλείριος, Εκδόσεις Δομή Α.Ε.

[17] Στράβωνος Γεωγραφικά,14. 2. 19. (φασί δ’ Ιπποκράτην μάλιστα εκ των ενταύθα ανακειμένων θεραπειών γυμνάσασθαι τα περί τας διαίτας).

[18] Ιστορικός από τη Χίο. Θεόπομπος Fragm.Gr.Hist.115F 103 (14) Zacoby.         «Αναφορικά με τους γιατρούς της Κω και της Κνίδου

Είναι Ασκληπιάδες και οι πρώτοι μάλιστα από αυτούς καταγόμενοι από τον Ποδαλείριο, έζησαν στη Σύρνα»

Στέφανος Βυζάντιος, λέξη Σύρνα.

[19] Βασίλειος Γ. Μανδηλαράς, Οι Μίμοι του Ηρώνδα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα 1986, σελ.95-98

[20] Marcel Martiny, Hippocrate et la Medecine, Librairie Artheme Fayard, 1964.

[21] Ιπποκράτης,  17, Άπαντα, Επιστολές, Εκδόσεις Κάκτος, Σελ. 37-43.

[22] Εννοεί ασφαλώς τους Ασκληπιάδες.

[23] Το φίδι δεν ήταν σύμβολο μόνο του Απόλλωνα και του Ασκληπιού αλλά και της Αθηνάς και της Δήμητρας και άλλων θεών. Το είχαν ακόμα σύμβολο πολλοί μύστες από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.

Το ανθρωποκέφαλο φίδι Γλύκων το οποίο ήταν δημιούργημα του ψευτομάντη Αλεξάνδρου του Αβωνοτειχίτου, είναι το ίδιο με τον ουροβόρον  όφη των Αλχυμιστών, τον Κνούφιν των Αιγυπτίων, τον χάλκινο φίδι του Μωϋσή καθώς και κάθε φίδι των μυστηρίων που αναπαριστούσε συμβολικά την θεότητα.

Φυλαγόταν στο διασκεπτήριον έναν σκοτεινό θάλαμο στον οποίο εισάγεται ο δόκιμος για να προετοιμαστεί για τη μύηση του.

Στον Τεκτονισμό το μικρό αυτό δωμάτιο έχει μια διακόσμηση πένθιμη και απλή για να δώσει στον νεοεισερχόμενο τα πρώτα στοιχεία των αλληγοριών του τάγματος και ακόμα για να διαθέσει κατάλληλα το πνεύμα του για μια ατομική εξομολόγηση. Η διακόσμηση του θαλάμου αποτελείται από ένα τραπέζι πάνω στο οποίο υπάρχει χαρτί και μολύβι, ένας πετεινός, και ένα αμμόμετρο, εμβλήματα υψηλοτάτων μυσταγωγικών αληθειών. Η ηθική τους σημασία είναι: επαγρύπνηση, επιμονή στην εκτέλεση του καλού, αφού ο χρόνος παρέρχεται και οι στιγμές είναι μετρημένες. Στο θάλαμο υπάρχει ακόμα ένας ανθρώπινος σκελετός ή μια νεκροκεφαλή, ή ένα φέρετρο που συμβολίζουν ότι τα επίγεια είναι εφήμερα και δεν πρέπει να προσκολλάτε ο μύστης σ’ αυτά. Οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με μαύρο χαρτί στο οποίο είναι ζωγραφισμένες σταγόνες από δάκρυα και διάφορες πινακίδες με διάφορα συμβολικά ρητά.

[24] Ιπποκράτης,  17, Άπαντα, Επιστολές, Εκδόσεις Κάκτος, Σελ. 143-145.

[25] Marcel Martiny, Hippocratye et la Medecine, Librairie Artheme Fayard, 1964

[26] Ο Ιπποκράτης γνώριζε τα μικρόβια τα οποία ονόμαζε μιάσματα.

[27] Βίος κατά Σωρανό, Αθηνόδωρος, Διογένης Λαέρτιος, Αιλιανός.

[28] Θεοδόσης Διακογιάννης, Ιπποκρατικά Θέματα, 2010 σελ.41-46

[29] Ο Κώστας Κογιόπουλος συμμετείχε σε ψυχιατρικό συνέδριο που έγινε στην Κω και στην ανακοίνωση του με θέμα «Η αμφισημία της ψυχικής νόσου» αναφέρθηκε στον «δημοκρίτειο γέλωτα».Θα αντιγράψω μόνο το κλείσιμο της ομιλίας του:«Το συμπέρασμα παραμένει πάντα το ίδιο, η αντιφατικότητα της συμπεριφοράς είναι κοινή στους σοφούς και στους τρελούς, όπως και η μοναξιά της κορυφής, η τρέλα της έμπνευσης, η οδύνη της σοφίας, η θεία παραφορά, η ιερή πνοή. Ο Δημόκριτος γελά θρηνώντας».