ΠΩΣ Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΓΙΑΤΡΟΣ ΓΑΛΗΝΟΣ (129 – 199 μ. Χ.) ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕ ΧΩΡΙΣ ΛΥΠΗ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ, ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ, ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ.
Άρθρο του κ. Βασίλη Σ. Χατζηβασιλείου
Δικηγόρου-Ιστορικού συγγραφέα
Μια μικρή πραγματεία είναι το «Περί αλυπίας», που ανήκει στα ηθικά έργα του διάσημου γιατρού Κλαύδιου Γαληνού και έχει ως θέμα τον χειρισμό της θλίψης, που είναι από τα βασικά ψυχικά πάθη του ανθρώπου. Ο ίδιος ο Γαληνός μας περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε «αλύπως» (δηλ. χωρίς λύπη) την απώλεια των ιατρικών του εργαλείων, των φαρμάκων του, των συγγραμμάτων του και της προσωπικής βιβλιοθήκης του στη μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης το 192 μ. Χ. Σίγουρα το έργο αυτό μέχρι τις μέρες μας θεωρούνταν χαμένο, ώσπου το 2004 το ανακάλυψε ο Antoine Pietrobelli, ερευνητής στο εργαστήριο Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, σε κώδικα της μονής Βλατάδων (χειρόγραφο αριθ.14 του β΄ μισού του 15ου αι.).
Τo κείμενο του καινούριου αυτού γαληνικού έργου παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, κυρίως γιατί συμπληρώνει τα αυτοβιβλιογραφικά έργα του Γαληνού, περιγράφει τη διαδικασία συγκρότησης και το περιεχόμενο της προσωπικής βιβλιοθήκης του και παρέχει ένα πλήθος εντελώς νέων πληροφοριών για την ιστορία των ελληνικών κειμένων.
Το αρχαίο κείμενο του Γαληνού αρχίζει με τη φράση: «Έλαβόν σου την επιστολήν εν η παρεκάλεις με δηλώσαί σοι τίς άσκησις ή λόγοι τίνες ή δόγματα παρεσκεύασάν με μηδέποτε λυπείσθαι.» Και σε μετάφραση: «Έλαβα την επιστολή σου στην οποία μου ζητούσες να σου αποκαλύψω ποια άσκηση ή ποια επιχειρήματα ή ποιες φιλοσοφικές πεποιθήσεις με έκαναν ικανό να μη λυπάμαι ποτέ». Προφανώς ο Γαληνός απαντά σε επιστολή κάποιου φίλου από τα νεανικά του χρόνια, ίσως και συμφοιτητή του, που στο κείμενο παραμένει ανώνυμος, ο οποίος τον ρωτά για τους τρόπους με τους οποίους εξασφαλίζεται η ικανότητα του χειρισμού της λύπης. Του γράφει, λοιπόν – και η επιστολή του προσδιορίζεται με ακρίβεια στις αρχές του 193 μ. Χ., ένα χρόνο, δηλαδή, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης και πριν από τη δολοφονία του αυτοκράτορα Κομμόδου – ότι καταστράφηκαν εξ αιτίας εκείνης της πυρκαγιάς περιουσιακά του αντικείμενα, όπως χρυσά, ασημένια και επάργυρα σκεύη, πολλά φάρμακα, «απλά και σύνθετα», όπως τα ονομάζει, κάθε λογής ιατρικά εργαλεία, βιβλία που τα είχε διορθώσει με το ίδιο του το χέρι, μια δική του πραγματεία «Περί συνθέσεως φαρμάκων», συγγράμματα παλαιών ανθρώπων και τόσα άλλα σπάνια πράγματα που είχε σε αφθονία. Και όλη αυτή τη συμφορά την άντεξε χωρίς να λυπηθεί ούτε για λίγο. Γιατί;
Διότι κάθε σοφός άνθρωπος, όπως γράφει επικαλούμενος τον Ευριπίδη, πρέπει να θυμίζει διαρκώς στον εαυτό του τις έγνοιες και τις συμφορές, τους πρόωρους θανάτους και τα άλλα πιθανά κακά, ώστε αν κάτι απ’ αυτά κάποτε συμβεί να μην του έρθει αναπάντεχο και του ξεσχίσει τη ψυχή. Βαθύς ερευνητής και γνώστης ο Γαληνός όλων σχεδόν των Ελλήνων τραγικών ποιητών, φιλοσόφων, ρητόρων, γραμματικών και γιατρών, επικαλείται αποσπάσματα από τα έργα τους και φέρνει χίλια δυο παραδείγματα, για να τεκμηριώσει τη στωική μεγαλοψυχία του, την αρετή που του επέτρεψε να αρθεί πάνω από τη λύπη για τη μεγάλη του απώλεια. Τονίζει δε με έμφαση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων δεν αντιμετωπίζει με μέτρο τις τιμές, τον πλούτο, τη φήμη και την πολιτική δύναμη, γι αυτό αναγκαστικά ζει μια πολύ δυστυχισμένη ζωή, αφού δεν γνωρίζει την αρετή της ψυχής, ούτε καν στοιχειωδώς. Ωστόσο η πείρα είναι αυτή που μας διδάσκει να αντιμετωπίζουμε τα απροσδόκητα γεγονότα. Πρόκειται για μια διαχρονική αλήθεια που διατηρεί την ισχύ της σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους.
Παρόλο που ο Ευριπίδης διατύπωσε την αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι: «ουδείς άλυπος τον βίον διήγαγεν, ουδέ μέχρι τέλους έμεινεν ευτυχών», πάνω από το συναίσθημα της λύπης μπόρεσε τελικά και στάθηκε με αφάνταστη ψυχική γενναιότητα ο Μεγάλος Έλληνας Γιατρός ο Γαληνός.
