Θουκυδίδεια, διαχρονικά μαθήματα ιμπεριαλισμού – ηγεμονίας*.
Αναπόδραστη η αναγκαιότητα τους ; Μέρος 2ο
Η δουλοκτητική δημοκρατική Αθήνα ως τυραννίδα.
‘’Εξέπεμψε επί τους ξυμμάχους ΑΡΓΥΡ0ΛΟΓΟΥΣ ΝΑΥΣ ΔΩΔΕΚΑ ‘’!
Έτσι μίλησε το γεράκι στο πλουμόλαιμο τ αηδόνι,
όταν το πήρε πολύ ψηλά, μέσα στα σύγνεφα,
αρπαγμένο στα νύχια του. Μύρονταν εκείνο
θλιβερά μέσα στα νύχια τα γαμψά του.Και το γεράκι
εμίλησε και σκληρό λόγο τούπε: ‘’δύστυχο, τί ναι πού
λαλείς; Κάποιος πολύ πιο δυνατός σου σε κρατάει.
Εκεί που εγώ σε πάω εκεί πάς κι εσύ,κι ας μούσαι
και τραγουδιστής. Κι όπως μού κάνει όρεξη, μπορεί
και δείπνο να σε κάνω εγώ, μπορεί και να σ αφήσω
πάλι. Χωρίς μυαλό είν εκείνος που τα βάζει με τους
δυνατότερους, εχτός που χάνει τη νίκη μαζί με τις
ντροπές και βάσανα τραβάει…’’
Ησιόδου, Εργα και ημέραι, στ.203- 211.
Του Νίκου Παπαχαρτοφύλη
Φιλολόγου.
Είδαμε στο 1ο μέρος της προσέγγισης, τις δύο αναγκαιότητες : των νικητών, ισχυρών Αθηναίων και των ηττημένων, ανίσχυρων Μηλίων. Η ωμότητα της γλώσσας των Αθηναίων δεν έχει το όμοιο της σε καμμιά άλλη εποχή και σε κανένα άλλον ιστορικό! Σε τι συνίσταται η αναγκαιότητα; Ο νόμος του καταναγκασμού ανάμεσα σε άνισους και ο νόμος του δικαίου ανάμεσα σε ίσους. Είναι η επιταγή αιτιώδους μορφής που δεν αφήνει περιθώρια επιλογής: αίτιο-αποτέλεσμα: είναι το δικό της βασίλειο με τους δικούς της νόμους, ξεχωριστούς απ τους νόμους του Δικαίου και της Ηθικής. Η πίεση της ανάγκης για πόλεμο ως αναπόφευκτο μέσο για κατάκτηση ή επέκταση ζωτικού χώρου.
Ενώ οι ανίσχυροι επικαλούνται το Δίκαιο, προασπιζόμενοι αυτονόητα την ελευθερία τους ως υπέρτατο συμφέρον με οποιοδήποτε κόστος, οι δυνατοί το περιφρονούν με κυνισμό και ταυτόγχρονα είναι ένθερμοι υπερασπιστές της δικής τους μόνο ελευθερίας και στρατηγικής ασφάλειας…Περικλής στον Επιτάφιο:’’Η ευτυχία βρίσκεται στην ελευθερία και η ελευθερία στο θάρρος, αντιμετωπίστε τους κινδύνους του πολέμου…’’. Τυφλός κατήφορος της ΥΒΡΕΩΣ του Αθηναϊκού ιμπεριαλισμού υπήρξε ο πρόγονος του μοντέλου διαχρονικά των διεθνών σχέσεων. Και η ΤΙΣΙΣ – ΝΕΜΕΣΙΣ καραδοκεί αμείλικτα…
Πάνω στη δουλεία θεμελιώνεται η ελευθερία σε μια αενάως ασίγαστη και άνιση διαπάλη με τα τεράστια κέρδη των εξοπλισμών της αυτοκαταστροφικής μετανεωτερικότητας: ‘’ εκ του πολέμου η ειρήνη βεβαιούται’’ Α, 124. Και το ‘’αντίπαλον δέος μόνον πιστόν’’: η μόνη εγγύηση ασφαλείας είναι ο αμοιβαίος φόβος – η ισορροπία δυνάμεων και τρόμου! Γ, 11.
Σε πολλά σημεία των δημηγοριών και γενικότερα στο έργο του Θουκυδίδη συναντάμε τα: ‘’ανάγκη, αναγκάζω – ομαι ‘’ με την ενεργητική και παθητική σημασία, ανάλογα σε ποια πλευρά της φυσικής νομοτέλειας: με το γεράκι ή με το αηδόνι…
Με την υπενθύμιση: στο βιβλίο Α, 75 ο παθ. Αόριστος:’’ κατηναγκάσθημεν ημείς οι Αθηναίοι να επεκτείνουμε την ηγεμονία μας’’. Το ύφος στο σημείο αυτό είναι δραματικό με ψυχοφιλοσοφι
κό τόνο της αναγκαστικής παθητικότητας- αδυναμίας : εμείς οι δυνατοί παλεύουμε με τους πειρασμούς απ τους οποίους δεν μπορούμε να ξεφύγουμε!
Αν το έσχατο νόημα της ΙΣΤΟΡΙΑΣ είναι η ελευθερία, τότε το διπλό εννοιολογικό περιεχόμενο της αναγκαιότητας με τον πιο τραγικό τρόπο που το παρουσιάζει ο Θουκυδίδης, επιβεβαιώνεται πανηγυρικά τρεις χιλιάδες χρόνια, με το Δαρβίνειο φυσικό δίκαιο: το δίκαιο του ισχυρού και του ισχυρότερου…
‘’Έτσι και μείς δεν κάνουμε τίποτα το εκπληκτικό προς την ανθρώπινη φύση, πάντα ήταν φυσικός νόμος να κυριαρχούνται οι αδύνατοι από τους πιο ισχυρούς…Δεχτήκαμε την προσφερόμενη ηγεμονία και δεν την χαλαρώνουμε γιατί υποκύψαμε στα τρία πιο μεγάλα κίνητρα, φιλοδοξία, φόβο και συμφέρον…Άξιοι επαίνου είναι εκείνοι που ακολούθησαν τους φυσικούς νόμους των ανθρώπων για να είναι κυρίαρχοι των άλλων.’’ Α,76 : Αθηναίοι πρέσβεις προς τους Λακεδαιμονίους.
‘’ Δεν μπορούμε εμείς οι Αθηναίοι να καθορίζουμε αυστηρά τα όρια της ηγεμονίας μας αλλά είμαστε αναγκασμένοι, αφού βρισκόμαστε σ αυτή τη θέση, ν απειλούμε μερικούς ή να μην υποχωρούμε έναντι άλλων αφού ο κίνδυνος είναι για μας να υποταχθούμε υπό την ηγεμονία άλλων, αν δεν την ασκούμε εμείς στους άλλους.’’Αλκιβιάδης, στο έκτο βιβλίο, 18.
Σύντομη Ιστορία της Αθηναϊκής Ηγεμονίας.
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, Α, 96- 101 το 478 πΧ στο τέλος των Περσικών πολέμων, όταν οι Αθηναίοι παρέλαβαν την ηγεμονία με την θέληση των συμμάχων, όρισαν ποιές πόλεις έπρεπε να παρέχουν χρήματα για τον πόλεμο εναντίον των Περσών και ποιες να παρέχουν πλοία, διότι υπήρχε η πρόφαση να εκδικηθούν για τα παθήματα τους, καταστρέφοντας τη χώρα του Πέρση βασιλιά. Τότε δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στους Αθηναίους ο θεσμός των Ελληνοταμιών (μόνο Αθηναίων) που δέχονταν το φόρο.
Ο πρώτος φόρος ήταν 460 τάλαντα ( ένα τάλαντο= 6 χιλ. αττικές δραχμές = 80 εκ. δραχμές κατά προσέγγιση, ποσό για μια τριήρη). Ταμείο των συμμάχων η Δήλος και οι σύνοδοι τους γίνονταν στο ναό του Απόλλωνα. (Σε επιγραφές – στήλες το 454 καταγράφονται οι συμμαχικές πόλεις που κατέβαλαν φόρο, μόνο 14 πόλεις συνεισφέρουν τριήρεις και στρατεύματα από σύνολο διακοσίων πόλεων.)
Οσο οι Αθηναίοι ήταν ηγεμόνες κατ αρχήν συμμάχων αυτόνομων που έπαιρναν τις αποφάσεις σε κοινές συνελεύσεις, έφεραν τα εγχειρήματα εις πέρας πότε με πόλεμο και πότε μ επιδέξια πολιτική στις υποθέσεις τους, ανάμεσα στον Πελοποννησιακό και τον Μηδικό πόλεμο:
η μεγάλη νίκη του Αθηναϊκού στόλου στον Ευρυμέδοντα ποταμό (Αττάλεια) με επικεφαλής τον Κίμωνα το 466 που έθεσε το οριστικό τέλος στην περσική απειλή και η Καλλίλειος ειρήνη με τους Πέρσες το 449 ( σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη,δεν την αναφέρει ο Θουκυδίδης) προετοιμάζουν τη ψυχολογία των Αθηναίων για την εκτροπή της συμμαχίας της Δήλου.
Μετά την ειρήνευση στο Αιγαίο, η Συμμαχία δεν είχε λόγο ύπαρξης και ανεστάλη τότε η είσπραξη του φόρου για μικρό διάστημα.
Οι Αθηναίοι όμως κατόρθωσαν να εισπράττουν ξανά το φόρο.Το 454 μετέφεραν τον θησαυρό απ την Δήλο στον Παρθενώνα. Το ένα έκτο του φόρου αφιερωνόταν στην θεά Αθηνά. Οι σύμμαχοι αντέδρασαν έντονα με απανωτές εξεγέρσεις.
Κατ αρχήν με τον στρατηγό Κίμωνα το γιό του Μιλτιάδη: υποδούλωσαν την Ηιόνα στον Στρυμόνα, τη Σκύρο,την Κάρυστο Ευβοϊας, τη Νάξο. Μετά από κάθε αιματηρή καταστολή των εξεγέρσεων ο Κίμων συνέβαλε και στην ανάπτυξη του θεσμού της ΚΛΗΡΟΥΧΙΑΣ, στρατιωτική φρουρά, επιβλέπουσα για τα συμφωνηθέντα, με αντίτιμο, ένα κλήρο, δηλ. το χωράφι του ντόπιου εκδιωκόμενου ιδιοκτήτη και καταβολή ενοικίου τοκογλυφικά στον ένοπλο κληρούχο, διατηρώντας το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη και αν χρειαζόταν να δικαστεί, μόνο στην Αθήνα!
Εκτός απ τους κληρούχους, αποίκους, έστελναν για οκτώ μήνες στο Αιγαίο στα Μικρασιατικά παράλια, στον Ελλήσποντο, Εύξεινο Πόντο (εισαγωγή σιτηρών) τις αργυλόγους ναύς (κανονιοφόροι ) για να εισπράττουν τα καθυστερημένα, άλλα πολεμικά πλοία για να επιβλέπουν την ναυσιπλοϊα και γενικότερα να αστυνομεύουν τις θάλασσες. ’’Μέγα το της θαλάττης κράτος’’.
Σε κακές καιρικές συνθήκες αγκυροβολούσαν στα λιμάνια των ‘’συμμαχικών’’ πόλεων…
Και την εκτέλεση αυτών των εξαναγκαστικών κοινών… αποφάσεων παρακολουθούσαν οι επιθεωρητές, οι ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ.
Αργότερα αποστάτησε η Θάσος, σε μια θέση υψηλής γεωπολιτικής σημασίας, απέναντι στην Αμφίπολη της Θράκης: εμπορικοί σταθμοί, σιτηρά, τα μεταλλεία (το χρυσωρυχείο της οικογένειας Θουκυδίδη) ξυλεία για ναυπήγηση των πλοίων.
Ο Στησίμβροτος ο Θάσιος σε σωζόμενα αποσπάσματα κατηγορεί τον Περικλή τον Ξανθίππου για σκληρότητα απέναντι στους συμπατριώτες του: κατεδάφιση των τειχών, παράδοση των πλοίων τους, καταβολή άμεση των χρεών, τακτική αποπληρωμή, εγκατάλειψη των μεταλλείων.
Σύμφωνα με την κορυφαία Φιλόλογο, Ζακλίν ντε Ρομιγί στο βιβλίο της « Ο Θουκυδίδης και Αθηναϊκός ιμπεριαλισμός» εκδ. Παπαδήμα,αναφέρει:
‘’ ο Περικλής που ήταν επικεφαλής του δημοκρατικού κόμματος και γενικότερα της Αθην. Πολιτικής για τριάντα δυο χρόνια 461-429, πρωτοστάσησε σ όλες τις μορφές του ιμπεριαλισμού που διαδέχτηκαν η μία την άλλη ύστερα απ τον εξοστρακισμό του Κίμωνα. Και οι διάφορες φάσεις της επιρροής του συναρτώνται με την αποτυχημένη εκστρατεία στην Αίγυπτο, με τις απόπειρες για μια πανελληνική πολιτική, με την αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας, με τη χρήση των χρημάτων των συνεισφορών για τα έργα της Ακρόπολης, με τον πολλπλασιασμό των κληρουχιών και με τις καταστολές για παραδειγματισμό’’.
Ο Περικλής είναι περισσότερο γνωστός στους Νεοέλληνες απ τον ‘’ Επιτάφιο’’ Β, 35-46, εγκωμιάζοντας το δημοκρατικό καθεστώς και το ‘’ μεγαλείο’’ της ηγεμονίας των Αθηνών και έμμεσα τον εαυτό του, κατά την απονομή των τιμών προς τους πρώτους πεσόντες στο πεδίο της μάχης.
Όμως ο ενάρετος αυτός άνδρας, ο αδωρότατος χρημάτων, το σύμβολο της αθηναϊκής δημοκρατίας, ο μετριοπαθής και ευφυής πολιτικός, εκλεγμένος συνεχώς επί 30 έτη στρατηγός, είναι ο πρώτος ηγέτης, κατά τον Θουκυδίδη, που θεωρητικοποιεί την αναγκαιότητα του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού, όταν η συμμαχία της Δήλου μετετράπη σε αυτοκρατορία με ένα αχαλίνωτο κυνισμό λόγων και έργων του : το 430 ο Θουκυδίδης βάζει στο στόμα του Περικλή τα παρακάτω, απευθυνόμενος στους αγανακτισμένους συμπολίτες του:
Α) ‘’ Αν χάσουμε στον πόλεμο, χάνονται μαζί και τα πλεονεκτήματα της συμμαχίας που πάνω της στηρίζεται η δύναμη μας.’’ Α, 143.
Β) ΄΄Δεν αποκτούμε τους φίλους μας ευεργετούμενοι αλλά ευεργετούντες και μόνο εμείς ωφελούμε τους άλλους χωρίς δισταγμό, όχι από υπολογισμό συμφέροντος αλλά από την εμπιστοσύνη που γεννά η ελευθερία…’’ Β, 40 και 41.
Γ ) ‘’ Είναι φυσικό να στηρίζετε την υπόληψη της πόλης σας, οφειλόμενη στην Ηγεμονία της για την οποία περισσότερο από κάθε άλλον περηφανεύεσθε, και να μην αποφεύγετε τους κόπους γι αυτήν, ειδάλλως να μην επιδιώκετε τις τιμές. Και να μην νομίσετε ότι αγωνίζεσθε για ένα μόνο πράγμα για να είστε δούλοι ή ελεύθεροι αλλά και για να μην χάσετε την Ηγεμονία σας και να σταματήσετε να κινδυνεύετε από κείνους που σας μίσησαν γι αυτήν. Ηγεμονία όμως την οποία δεν μπορείτε πλέον να εγκαταλείψετε, αν τυχόν κάποιος φοβισμένος απ τους τωρινούς κινδύνους το προτείνει αυτό σαν να είναι ανδραγάθημα φιλάνθρωπο…διότι την ηγεμονία την κατέχετε πλέον ως ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ, είναι μεν άδικο να την διατηρεί κάποιος, όμως είναι επικίνδυνο να την αφήσει! Σε μια πόλη που ηγεμονεύει δεν συμφέρει να αποφεύγει τους κινδύνους, παραμένουσα υπόδουλος, αλλά σε υπήκοο…’’ Β,63.
Ειρήσθω εν παρόδω, τα παιδικά τραύματα του Περικλή να επέδρασαν στην ψυχοσύνθεση του πιθανόν και να κούμπωσαν με την σκληρότητα της λογικής του επεκτατισμού. Στο τέλος της Ιστορίας του, ο Ηρόδοτος, Καλλιόπη, 9, 120, αναφέρει τη συμπεριφορά του πατέρα του: ο Ξάνθιππος, νικητής στην ναυμαχία της Μυκάλης (απέναντι απ τη Σάμο) τιμώρησε με σταυρικό θάνατο τον Πέρση άρχοντα Αρταϋκτη στη Σηστό ( Καλλίπολη- Ελλήσποντος) αφού πρώτα διέταξε να λιθοβολήσουν το γιό του μπροστά στα μάτια του!
Στη περίοδο της πεντηκονταετίας 478-431 ο Θουκυδίδης Α, 114,3 αναφέρεται στην άμεση ανάμιξη του Περικλή στην αιματηρή κατάπνιξη των εξεγερμένων συμμάχων. Πρώτα, το 446 υποτάσσει την Εύβοια, επιβάλλει έμπιστο καθεστώς και τους Ιστιαίους εκδιώκει βιαίως απ τις κατοικίες τους και τις καταλαμβάνουν οι Αθηναίοι. Υπάρχουν επίσης δύο ψηφίσματα από επιγραφικές μαρτυρίες που αποδεικνύουν ότι εγκαθιστούν οι Αθηναίοι στρατιωτική φρουρά στην Ερέτρια και Χαλκίδα. Ο Αριστοφάνης στις ‘’Νεφέλες’’: ΄΄ Νά κι η Εύβοια, όπως βλέπεις, είναι πολύ μακρόστενη… – Το ξέρω. Την τεντώσαμε για τα καλά κι εμείς κι ο Περικλής…’’στ.211
-213.
Το 439 καταλαμβάνεται η Σάμος μετά από πολιορκία εννέα μηνών με την επιβολή των επαχθέστατων όρων της συμφωνίας: γκρέμισμα των τειχών, καταβολή όλων των χρημάτων που δαπάνησαν οι Αθηναίοι στον πόλεμο, παράδοση του στόλου, κατάργηση του νομίσματος! Α,117,3
Ο Πλούταρχος, Περικλής, 28 : ΄΄ ο Δούρις ο Σάμιος μιλάει με τραγικό τόνο για τα γεγονότα αυτά, καταλογίζει στους Αθηναίους και στον Περικλή μεγάλη σκληρότητα.΄’ υπόψη ο Πλούταρχος εξι αιώνες μετά καταφεύγει στον Δούρι τον Σάμιο που έζησε τον 3ο αι. πΧ ιστορικός και κάποιο διάστημα τύραννος της Σάμου που περιγράφει το ‘’αιμασταγές’’ γεγονός: διαταγή του Περικλή να σπάσουν τα κεφάλια των Σαμιωτών με ρόπαλα, δεμένων πάνω σε σανίδες για δέκα μέρες και να τους πετάξουν άταφους. Για όλους μας είναι απίστευτο! Ο Θουκυδίδης δεν αναφέρει το αμφιλεγόμενο αυτό συμβάν.
Και με την έναρξη του πολέμου το 431, οι Αθηναίοι με απόφαση του Περικλή ( ο Θ. αποσιωπά το όνομα του) εκδιώκουν τα γυναικόπαιδα απ την Αίγινα, επειδή ευθύνονται για την κήρυξη του πολέμου. Εγκαθιστούν Αθηναίους εποίκους για να είναι ασφαλέστεροι λόγω της γειτνίασης με την Πελοπόννησο. Η παράδοση του νησιού ολοκληρωτικά αιμοσταγής !
Τούτων δοθέντων λόγων και έργων της Αθηναϊκής αυτοκρατορίας με ηγέτη τον Περικλή.
Μια πολιτεία ένδοξη που πρωτοστάτησε στην απελευθέρωση του Πανελλήνιου απ τους Πέρσες, κατόρθωσε ανοήτως να γίνει μισητή απ τις υπόδουλες πρώην σύμμαχες πόλεις-κράτη. Απ το αίμα τους και την λεηλασία του πλούτου τους, ο Περικλής εφάρμοζε κοινωνική πολιτική- κρατικό σοσιαλισμό…
Ενας ηγέτης που αρνιέται στην εξωτερική πολιτική τις αρχές και αξίες που τις θεωρούσε ιερές στο εσωτερικό! Ενας ηγέτης που χαιρόταν βλέποντας τους συμπολίτες του στα θέατρα να επιδοκιμάζουν με ενθουσιασμό τα μαθήματα περί ελευθερίας, ισότητας και δικαιοσύνης… Mιά ηγεμονία, τηρουμένων των αναλογιών, ιμπεριαλιστική,ως μέσο διάδοσης του Αθην. πολιτισμού: με μια άψογη γραφειοκρατία επέβαλλε ‘’ δημοκρατικά’’ καθεστώτα στις υπόδουλες πόλεις και σύμφωνα με διατάγματα υιοθετούσαν θρησκευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Παντεπόπτη, αμείλικτου για δικαιοσύνη του θεού των θεών ΔΙΟΣ !
*Μπένζαμιν Κονστάντ’ ‘’Κατακτητικό πνεύμα και σφετερισμός εδαφών’’
Λένιν ‘’ Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο της κεφαλαιοκρατίας’’
Ρόζα Λούξεμπουργκ ‘’Εθνική οικονομία και ιμπεριαλισμός’’
Σουμπέτερ ‘’ Κοινωνιολογία των ιμπεριαλισμών’’
