Η «ΠΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ»: ΕΡΧΕΤΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ;
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΩΡΑΦΑΣ
Η παγίδα του Θουκυδίδη είναι μία θεωρία η οποία προσπαθεί να εξηγήσει τις σχέσεις ανάμεσα σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε άνοδο και σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε πτώση. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, οι τριβές μεταξύ των δύο ηγεμονικών δυνάμεων μπορεί να οδηγήσουν σε ηγεμονικό πόλεμο. Αν η δύναμη που βρίσκεται σε πτώση κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, τότε θα συνεχίσει την ηγεμονία της, αν τον χάσει, τότε θα την διαδεχτεί η αναδυόμενη δύναμη.
Η θεωρία αυτή αντλεί την έμπνευση της από την «ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» του Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης περιγράφει το πώς η Σπάρτη που αποτελούσε την ισχυρότερη πόλη—κράτος της εποχής, είδε την ηγεμονία της να αμφισβητείται από την ραγδαία άνοδο της Αθήνας, η οποία φιλοδοξούσε να γίνει η επόμενη ηγεμονική δύναμη. Ο φόβος του ενδεχόμενου να συνεχίσει η Αθήνα την ανοδική της πορεία, ώθησε την Σπάρτη στην κήρυξη πολέμου. Η Αθήνα έχασε τον πόλεμο και η ανοδική της πορεία τερματίστηκε.
Την θεωρία του διατύπωσε το 2015 σε ένα άρθρο του ο καθηγητής Graham Allison στο περιοδικό The Atlantic, ενώ το 2017 εξέδωσε και ένα σχετικό βιβλίο. Στο βιβλίο του ο Allison παραθέτει 16 σχετικά ιστορικά παραδείγματα της παγίδας του Θουκυδίδη, ξεκινώντας από τα μέσα του 16ου αιώνα. Από τις 16 αυτές περιπτώσεις οι 12 κατέληξαν σε πόλεμο.
Την θεωρία αυτή έχουν υιοθετήσει πολλά think tanks και κέντρα λήψης αποφάσεων στην Δύση.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αναπτύσσεται και σήμερα ένα σχετικό σενάριο. Η Κίνα (η νέα Αθήνα) αποτελεί ανερχόμενη οικονομική, τεχνολογική και στρατιωτική δύναμη, αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ (η νέα Σπάρτη) που βρίσκονται σε πτωτική πορεία.
Η κρίση του κορωνοϊού συμβάλλει σημαντικά στην δημιουργία παρόμοιων εικόνων και αφηγημάτων, μέσα από τον τρόπο που το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον αντιμετώπισαν την πανδημία. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η στρατηγική Τραμπ για μείωση του αποτυπώματος των ΗΠΑ στον κόσμο, αφήνει ένα κενό ηγεμονίας που φιλοδοξεί να καλύψει η Κίνα. Το δόγμα Μπάιντεν «η Αμερική επέστρεψε», φιλοδοξεί να καλύψει αυτό το κενό.
Η ανάδειξη της παγίδας του Θουκυδίδη, θέλει να υποδείξει ότι δεν είναι υποχρεωτικό οι δύο ηγεμονικές δυνάμεις να οδηγηθούν στον πόλεμο.
Για τον εμπνευστή της θεωρίας, οι ΗΠΑ οφείλουν να δείξουν στην Κίνα ότι δεν πρόκειται να κερδίσει έναν μεταξύ τους πόλεμο. Μόνο έτσι υπάρχουν πιθανότητες να διευθετηθεί η μεταξύ τους τριβή και να αποφευχθεί η παγίδα του Θουκυδίδη.
ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Η θεωρία αυτή αποφεύγει να αναφερθεί στο κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε περίοδο και τις μετεξελίξεις του. Επίσης δεν διαχωρίζει τους πολέμους για την παγκόσμια ηγεμονία, από τους πολέμους/συγκρούσεις μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων, ή μεταξύ περιφερειακών και ηγεμονικών δυνάμεων. Ένας συνδυασμός της θεωρίας των «μακρών κυμάτων του καπιταλισμού» και των αναλύσεων της εξέλιξης του world-system, μπορεί να μας δώσει καλύτερη εικόνα για τους παγκόσμιους πολέμους.
Οι παγκόσμιοι πόλεμοι αφορούν συγκρούσεις ανάμεσα στις παγκόσμιες ηγεμονικές δυνάμεις του καπιταλιστικού συστήματος και τις ανάλογες περιφερειακές δυνάμεις.
Η αντίληψη ότι οι παγκόσμιοι πόλεμοι είναι μόνο οι γνωστοί Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος πάσχει από ιστορικό βάθος και είναι ιδεολογικά υπερκαθορισμένη από το νικητή τους, δηλαδή τις ΗΠΑ. Παγκόσμιοι Πόλεμοι είναι μόνο αυτοί που συμμετείχαν και νικήσαν οι ΗΠΑ. Στο βαθμό που οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα που θα μπορούσε να γίνει η παγκόσμια υπερδύναμη, μόνο πόλεμοι που την περιλαμβάνουν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως παγκόσμιοι.
Η παγκόσμια ιστορία, όμως, δείχνει διαφορετικά πράγματα. Το παγκόσμιο σύστημα κρατών –αυτό που διαμορφώθηκε με βάση την οικονομία της αγοράς– βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση κινητικότητας. Τα κράτη κερδίζουν ή χάνουν βαθμίδες στη παγκόσμια ιεραρχία μέσα από συγκρούσεις. Στο μεγαλύτερο βαθμό οι διακρατικές συγκρούσεις είναι δομικά προσδιορισμένες από το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι συγκρούσεις υποκινούνται από τις μεταβολές του δομικού πλαισίου του συστήματος. Τα κράτη συγκρούονται επίσης και για άλλα ζωτικά τους συμφέροντα όπως οι εδαφικές διεκδικήσεις, η δυνατότητα πρόσβασης σε φυσικούς πόρους ή οι ιδεολογίες.
Παρατηρώντας το παγκόσμιο σύστημα τα τελευταία 500 χρόνια, βλέπουμε ότι κάθε σύγκρουση για τη παγκόσμια ηγεμονία αναδεικνύει ένα παγκόσμιο ηγεμόνα και μια σειρά περιφερειακών ηγεμονικών δυνάμεων, μια εκ των οποίων θα είναι ο επόμενος ηγεμόνας του συστήματος.
Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, το παγκόσμιο σύστημα αντιμετώπισε τους ακόλουθους παγκόσμιους πολέμους.
- 1494-1517, Πόλεμος της Ιταλίας και του Ινδικού Ωκεανού: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Πορτογαλία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία.
- 1580-1608, Ισπανικοί Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Ολλανδία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία.
- 1688-1713, Πόλεμοι των Μεγάλων Συμμαχιών: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύεται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Ολλανδία, Ισπανία, Ρωσία.
- 1792-1815, Ναπολεόντειοι Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιείται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, ΗΠΑ, Ιαπωνία.
- 1914-1945, Α΄Π.Π. και Β΄Π.Π. ή οι πόλεμοι εναντίον της Γερμανίας: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύονται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις Αγγλία, ΕΣΣΔ.
- 1947-1989, Ψυχρός Πόλεμος: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιούνται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, ΕΕ.
Με τα σημερινά δεδομένα, παγκόσμιος πόλεμος θα υπάρξει όταν αμφισβητηθεί η ηγεμονία των ΗΠΑ από μία ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις. Και το κυριότερο αίτιο μιας τέτοιας σύγκρουσης δεν θα είναι ο πολιτικός βολονταρισμός, αλλά κατά κύριο λόγο οι ευρύτερες συστημικές αλλαγές που θα διαμορφώσουν νέα χαρακτηριστικά στο οικονομικοκοινωνικό σύστημα και μια νέα ιεράρχηση στην παγκόσμια αλυσίδα των κρατών.
ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ
Πριν φτάσει κάποιος στο σημείο να απαντήσει αν υπάρχει στο τραπέζι η παγίδα του Θουκυδίδη, θα πρέπει πρώτα να δώσει απάντηση σε ένα σημαντικό ερώτημα. Το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα, δηλαδή ο καπιταλισμός προς ποια κατεύθυνση εξελίσσεται και η Κίνα, ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να στηρίξει ή να ανατρέψει αυτή την πορεία;
Γιατί από τη στιγμή που η Κίνα ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να διαχειριστεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, είτε προωθώντας την πορεία του, είτε ανατρέποντας την και δημιουργώντας ένα νέο σύστημα , τότε μπορεί να ενεργοποιηθεί και η παγίδα του Θουκυδίδη.
Τουλάχιστον για όσους την υιοθετούν.
Πηγή: https://www.facebook.com/vangelis.chorafas
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτότυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).
