Η Δημογεροντία της Κω στα χρόνια της Τουρκοκρατίας | Γράφει ο Βασίλης Χατζηβασιλείου

                                                Από την τοπική μας ιστορία.

             Η ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ ΤΗΣ ΚΩ  ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

Γράφει ο κ. Βασίλης Χατζηβασιλείου, Δικηγόρος- Ιστορικός Συγγραφέας

Ο θεσμός της Δημογεροντίας (μια μορφή άσκησης περιορισμένης τοπικής αυτοδιοίκησης) κατά την περίοδο της Οθωμανικής Κυριαρχίας σ’ ένα νησί όπως η Κως, που δεν όφειλε μόνο να καταβάλλει τον φόρο υποτέλειας στον κατακτητή, αλλά οι κάτοικοί του αναστέναζαν κάτω από το βάρος ενός αυστηρότατου διοικητικού ελέγχου και μιας εξουθενωτικής φορολογίας, άργησε πολύ να λάβει σάρκα και οστά. Μόλις  στις 2 Φεβρουαρίου του έτους  1843 οι Τούρκοι επέτρεψαν στους χριστιανούς να έχουν μια υποτυπώδη μορφή διοικητικής αυτονομίας και άφησαν να γίνει στην Κω η πρώτη  εκλογή επτά δημογερόντων από τη συνέλευση και μόνο των προκρίτων της πόλης, χωρίς τη συμμετοχή εκπροσώπου της Εκκλησίας, όπου και τέθηκαν οι σχετικές με το σώμα της λεγόμενης «Δημογεροντίας» διατάξεις. Θα δημιουργηθεί, δηλαδή, για πρώτη φορά στα χρονικά της περιορισμένης αυτοδιοίκησης των χριστιανών κατοίκων της Κω ένα πρωτόγνωρο όργανο, ανεξάρτητο από το ισχύον  μέχρι τότε Μητροπολιτικό Συμβούλιο, που θα απηχεί τις θελήσεις κυρίως των προυχόντων της πόλης. Οι εξουσίες των δημογερόντων της Κω ήταν δοτές, γιατί αυτοί διορίζονταν από τους προκρίτους και δεν εκλέγονταν από το κυρίαρχο εκλογικό σώμα, που ήταν ο λαός.

Όπως διαβάζουμε σε Πρακτικό αποτελούμενο από 6 άρθρα, καταχωρισμένο στον Δ΄ Κώδικα (σελ.17) του «Αρχείου Δουλείας» της Ιεράς Μητροπόλεως Κω, συνήλθαν οι πρόκριτοι και αποφάσισαν «κοινή γνώμη», τον προσωρινό διορισμό μιας εξαμελούς Δημογεροντίας κι ενός Προέδρου της, ο οποίος θα την αντιπροσώπευε ενώπιον των Οθωμανικών Αρχών, για τις υποθέσεις εκείνες, που δεν ήταν ανάγκη να παρουσιάζεται όλη η Δημογεροντία. Ο Πρόεδρος πριν από κάθε αντιπροσώπευση όφειλε να ακούει τη γνώμη των έξι Δημογερόντων, «έχων προ οφθαλμών τα προς την πατρίδα και προς το κοινόν χρέη του, απεχόμενος παντός το οποίον ήθελε φέρει ψυχρότητα(;) εις τα άτομα του κοινού». Ο ίδιος «εις αμοιβήν των κόπων του»  ορίσθηκε, μάλιστα, να παίρνει «από το κοινόν γρόσια πεντακόσια κατ’ έτος». Χαρακτηριστική υπήρξε η διάταξη του άρθρου 3 που προέβλεπε ότι «οι άνω ειρημένοι Δημογέροντες χρεωστούν όλοι μια ψυχή να συντρέχουν εις όσα αποβλέπουν την ωφέλειαν του κοινού της πατρίδος». Θα περάσει μια ολόκληρη δεκαετία για να  αυξηθεί αριθμητικά και να δραστηριοποιηθεί  έστω και με περιορισμένα καθήκοντα η Δημογεροντία στην πόλη της Κω.

Ειδικά στα χωριά η δημογεροντία θα εμφανιστεί με κάποια ιδιομορφία. Οι κάτοικοι κάθε χωριού αποτελούσαν την «Κοινότητα», που συνήθως λεγόταν «Κοινό» (π.χ. το Κοινό ήβγαλε διαταή). Ο Κοινοτάρχης λεγόταν «Μουχτάρης» , αλλά στα πρακτικά και στ’ άλλα επίσημα έγγραφα λεγόταν Προεστός ή Δημογέροντας. Οι Σύμβουλοι  λέγονταν «Αζάδες».  Η εκλογή των Κοινοτικών Αρχόντων γινόταν δια βοής, είχαν δε δικαίωμα συμμετοχής ως εκλέκτορές τους όσοι από τους κατοίκους των χωριών πλήρωναν φόρους στο Δημόσιο, περισσότερους από 100 γρόσια. Αργότερα το δικαίωμα αυτό περιορίστηκε μόνο στους εκλέξιμους.

Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι δημογέροντες στην πόλη και στα χωριά  της Κω προέρχονταν μόνο από την τάξη των οικονομικά ισχυρών, με λιγοστά  από τους Τούρκους διοικητικά δικαιώματα, σε αντίθεση με τα άλλα νησιά (Κάλυμνο, Σύμη κλπ.), των οποίων οι κάτοικοι μπορούσαν απερίσπαστοι να  αξιοποιήσουν πλήρως τον θεσμό της δημογεροντίας, αφού κατέβαλλαν για λογαριασμό των Οθωμανών μόνο τον κατ’ αποκοπή φόρο (το λεγόμενο «Μακτού») – και όχι την πολλαπλή και δυσβάστακτη φορολογία που επιβαλλόταν σε όλους τους κατοίκους της Κω – κι έτσι αφήνονταν ελεύθεροι να ασχοληθούν με την τοπική τους αυτοδιοίκηση, οπλισμένοι με πλήρη αυτονομία και προνόμια διαχείρισης όλων των κοινοτικών τους πραγμάτων απορρέοντα απ’ ευθείας  από το λαό.