Η Κως στην Επανάσταση του 1821: Ειδικό Αφιέρωμα για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία (Του Β. Χατζηβασιλείου)

ΕΙΔΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΩΝ 200 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ

Η  ΚΩΣ  ΣΤΗΝ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ  ΤΟΥ 1821

Γράφει ο κ. Βασίλης Χατζηβασιλείου

Δικηγόρος-Ιστορικός Συγγραφέας.

Ο πόθος της λύτρωσης από τον οθωμανικό ζυγό φώλιαζε πάντοτε στις καρδιές των Κώων, όπως και των άλλων Αιγαιοπελαγιτών.  Ασχολούμενοι όμως οι Κώοι κυρίως με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία δεν είχαν δυνατότητες να απομακρυνθούν από το νησί τους και να έχουν  επαφές  με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Αντίθετα οι ελάχιστοι ναύτες του νησιού, που ταξίδευαν με ελληνικά πλοία για μεταφορές αγαθών κι έφθαναν  ως τον Εύξεινο Πόντο, μάθαιναν ότι η Ρωσία μετά τη νικηφόρα για αυτήν Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή του 1774 εξασφάλιζε στους υποτελείς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όχι μόνο το δικαίωμα της ναυσιπλοΐας, αλλά παράλληλα ξεσήκωνε και τους νησιώτες του Αιγαίου κατά των Τούρκων.

Έτσι ένας νέος που καταγόταν από την Κω κατόρθωσε να διαφύγει  στην Οδησσό, όπου τον παρέλαβαν οι Ρώσοι και στην Αγία Πετρούπολη τον εκπαίδευσαν στρατιωτικά με σκοπό να ηγηθεί, ως Στρατηγός του Τσάρου, του εκστρατευτικού σώματος των Ελλήνων προσφύγων, που οι Ρώσοι είχαν μεταφέρει στα Επτάνησα για να προετοιμάσουν  τον ένοπλο αγώνα εναντίον των Τούρκων. Ήταν ο Εμμανουήλ Γρηγορίου Παπαδόπουλος (Βλέπε Διονυσίου Κόκκινου, «Η Ελληνική Επανάστασης», τόμος Α΄, Αθήναι 1956, σ.38). Το επώνυμο Παπαδόπουλος του το έδωσαν οι Ρώσοι γιατί ήταν παπαδοπαίδι. Οι ιστορικές πηγές του νησιού μας αγνοούσαν τελείως την ύπαρξή του, ώσπου έγινε γνωστός από το βιβλίο της Ιστορίας της Κω που εκδώσαμε.

Ο Στρατηγός Εμμανουήλ Παπαδόπουλος, έπαιξε σημαίνοντα ρόλο στα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα των Ιονίων νησιών κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1806-1812), νιώθοντας περήφανος ανάμεσα στους Έλληνες και δεν έκρυβε τον πόθο του ξεσηκωμού για τη λευτεριά του Γένους. Σπεύδει στην Πελοπόννησο για να ενθαρρύνει την εξέγερση και επικοινωνεί με τον γιο του πρώην ηγεμόνα της Μάνης Γρηγοράκη Τζανέτμπεη προτρέποντάς τον να έχει  αρματωμένα και ετοιμοπόλεμα τα παλληκάρια του (Βλέπε Κων/νου Σάθα, «Τουρκοκρατουμένη Ελλάς 1453–1821» σ.573,σημ.1). Ο Ιωάννης Καποδίστριας, που βρισκόταν σε διαρκείς συνεννοήσεις με τους αρματολούς της Στερεάς Ελλάδας, συγκέντρωσε στη Λευκάδα πολλούς από αυτούς καθώς και τους αρχηγούς των εθελοντών από κάθε Ιόνιο νησί, παρουσία του Κώου Στρατηγού, όπου λέγεται ότι όλοι μαζί έδωσαν τον όρκο για την απολύτρωση του Γένους (Βλέπε Διονυσίου Κόκκινου, ό.π.σ.38-39).

Ο Εμμανουήλ Παπαδόπουλος εξέδωσε στην Κέρκυρα το 1804 και 1805 δύο βιβλία του με στρατιωτικές διδασκαλίες για τα τακτικά στρατεύματα τόσο της Επτανήσου Πολιτείας, που ο ίδιος είχε διοργανώσει, όσο και για τους ένοπλους Ηπειρωτοσουλιώτες και Χιμαραπελοποννήσιους, όπως έγραφε. Ο γενναίος αυτός Κώος  Στρατηγός  θα διακριθεί στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806-1812 και θα πέσει ηρωικά μαχόμενος εναντίον των Τούρκων στην Σούμλα της Βουλγαρίας το έτος 1810.

Στην Κω ωστόσο οι Τούρκοι στα τέλη του 18^ου αιώνα άρχισαν να εξαγριώνονται και να επιδίδονται σε ατιμώσεις εναντίον των χριστιανών κατοίκων. Έτσι την άνοιξη  του 1798, που η τουρκική αρμάδα βρισκόταν αγκυροβολημένη στον κόλπο του νησιού, κάλεσαν τον Αρχιεπίσκοπο της Κω Ζαχαρία (1790-†1798) να επισκεφθεί τη ναυαρχίδα τους κι εκεί τον αποκεφάλισαν κι έριξαν το σώμα του στη θάλασσα. Με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814 στην Οδησσό εντείνεται και συστηματοποιείται η δράση των Ελλήνων για εθνική αφύπνιση. Φαίνεται πώς κάποιοι Κώοι είχαν πληροφορηθεί  τα τεκταινόμενα κι έσπευδαν κρυφά να βοηθήσουν τους Φιλικούς με κάθε τρόπο. Τέσσερα ονόματα Κώων Φιλικών διέσωσε η τοπική μας ιστορία: του Δημητρίου Αλεξάκη από την Χώρα (πόλη), του Σοφιανού από το Ασφενδιού, του Σκενδέρη Χατζηγεώργη από το Πυλί και του Ζουλούφη από την Αντιμάχεια.

Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης μερικά καΐκια της Κω από εμπορικά μετατράπηκαν σε πολεμικά και τα πληρώματά τους έσμιξαν στις 24 Ιουνίου του 1821με τα Υδραίικα στον κοινό αγώνα. Ίσως  το γεγονός αυτό να υπήρξε η αφορμή που οδήγησε  τους Τούρκους σε αντίποινα με σφαγές των  χριστιανών κατοίκων της Κω ( Βλέπε F.C.H.L.Pouqueville, «Ιστορία της Αναγέννησης της Ελλάδας 1740-1824», τόμος Γ΄, Έκδοση Χαϊδελβέργης 1824, σ.33, που αναφέρει  απαγχονισμούς ιερέων στον Πλάτανο και 900(;) αποκεφαλισμούς  χριστιανών, καθώς  και Σπυρίδωνα Τρικούπη, «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», έκδοση 1853, ο οποίος αναφέρει 98 σφαγές χριστιανών κατοίκων της Χώρας.

Η σφαγή της Χίου από τους Τούρκους τον Απρίλιο του 1822 οδήγησε τους  Έλληνες να εκδικηθούν τον ισχυρότερο σε στόλο εχθρό τους με τα πυρπολικά. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης από τα Ψαρά και ο Ανδρέας Πιπίνος από την Ύδρα  κατόρθωσαν με τα πυρπολικά τους να μπουν στο λιμάνι της Χίου τη νύχτα της 6^ης Ιουνίου του 1822, όταν οι Τούρκοι γιόρταζαν το Μπαϊράμι και συμποσίαζαν στα πλοία τους. Ο Τούρκος ναύαρχος Καρά Αλής είχε καλέσει στη φωταγωγημένη ναυαρχίδα του τους αξιωματικούς του στόλου για ένα ολονύχτιο γλέντι.

Η προσπάθεια του Πιπίνου να πλήξει την υποναυαρχίδα του τουρκικού στόλου απέτυχε. Στο λιμάνι  όμως της Χίου ξεχώριζαν εκείνη την αφέγγαρη βραδιά δυο πλοία. Η ναυαρχίδα του Καρά Αλή κι ένα πανύψηλο ρωσικό καράβι, που τυχαία  ήταν αγκυροβολημένο εκεί κοντά. Ο Κανάρης είχε μαζί του και τρεις Κώους ναύτες: τον Γιάννη Σεβαστάκη από την Κέφαλο, τον Λαζαρή από το Πυλί  και κάποιον Γιώργη…(το επώνυμό του δεν διασώθηκε) επίσης από την Κέφαλο. Ο Κανάρης ξεγελασμένος από τη φωταγώγηση του ρωσικού σκάφους και νομίζοντας πως αυτό ήταν η τουρκική ναυαρχίδα πήγαινε κατά πάνω του. Οι τρεις Κώοι ναύτες,  που έτυχε να γνωρίζουν καλά  τα τουρκικά πλοία, τον έπεισαν να αλλάξει κατεύθυνση, να στρέψει και να γαντζώσει το πυρπολικό του πάνω στην τουρκική ναυαρχίδα και να της βάλει τη φωτιά. Δεν άργησε τότε να εκραγεί η μπαρουταποθήκη της κι εκτινάχτηκε ολόκληρη η ναυαρχίδα στον αέρα. Δυο χιλιάδες Τούρκοι λέγεται ότι βρήκαν το θάνατο, ανάμεσά του και ο αρχηγός του στόλου, ο Καρά Αλής, που βαριά χτυπημένος από ένα καμένο κομμάτι καταρτιού μπήκε σε μια βάρκα και ξεψύχησε μόλις έφτασε στην ακτή.

Η σύγκρουση στο Αιγαίο ανάμεσα στα Ελληνικά πυρπολικά και στον Οθωμανικό στόλο θα συνεχιστεί και τα προσεχή χρόνια και μετά την ήττα του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου, τον Αύγουστο του 1824,  στην περίφημη ναυμαχία του Γέροντα, οι Κώοι  θα υποστούν και πάλι απηνείς διώξεις  από τους Τούρκους, που ο λαός τις ονόμασε «κακά». Τα κακά αυτά  τελικά έπαψαν  χάρη στην ταπεινή ικεσία «να σωθεί το ποίμνιό του», που έκαμε ο Αρχιεπίσκοπος της Κω Γεράσιμος (1801-1838)  προς τον Διοικητή Πασά του νησιού, ο οποίος έδωσε την εντολή να σταματήσουν οι διωγμοί κατά των χριστιανών.

[Απόσπασμα από το βιβλίο μου: «Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη» , έκδοση Δήμου Κω, 1990].