Οι Έψιμοι του Πυλιού ήταν Αμανιώτες. Κάποιος πρόγονος τους, Νικολής Βραχνάς, ήρθε με την οικογένειά του πρόσφυγες από την Μέρασσο, στο Αμανιού. Εκεί έζεψε ζευγάρι και τσαλίστεβε να ανοίξει κανένα μπατάλι χωράφι  κάτω στον κάμπο του Πυλιού.

Εκεί κάτω χτάρτιζε ένα μπατάλι και το καθάριζε από τις ξεβρουλιδιές και τα ρομάνια. Δούλεψε εκεί από νύχτα έως νύχτα και το κανε αχταρμά. Το όργωσε και το ξαξαόργωσε και το έσπειρε εψιμοσίταρο. Έτσι το λέγανε γιατί το σπέρνανε έψιμα, αρχές του Φλεβάρη. Έσπερνα και εγώ αψιμοσίταρο. Έψιμα το έσπερνα και έψιμα το θέριζα. Αφού το σπειρε, το χωράφι μπατάλι και αξεκούραο τόσα χρόνια, είπε ο θεός και έκανε μέσα μία σιταριά, που το φύσαν το μελτέμι και έκανε θόρυβοι σαν καλαμιώνας.

Οι κεφάλες ήταν βαριές και γύρναν ίσια κάτω σαν κατσουνάδες. Τέτοια σιταριά, δεν ξανάκανε ο κάμπος του Πυλιού.

Ήρθε η ὠρα και το θέρισε και το αλώνιζε. Ούτε τσουβάλια είχε να το τσουβαλιάσει ούτε οργια είχε να το αποθηκεύσει. Ευλογία θεού.

Από εκείνο το σιτάρι άφησε σπόρο και έσπερνε σε όλη του τη ζωή εψιμοσίταρο, γι’ αυτό τον βγάλανε΄Εψιμο. Βγάλανε και οι Ιταλοί τις ταυτότητες τότε και τον εγράψανε Έψιμο και ο Βραχνάς πήγε περίπατο.

Από εκείνον κατάγονται όλοι οι Έψιμοι του Πυλιού.

Είχε ένα Χρήστο Έψιμο, που ήταν ο πρωτεργάτης του Αμανιού. Πρώτος στην τσάπα, πρώτος στο δρεπάνι, πρώτος στο θέρος και πρώτος σε όλα. Φιλότιμος στη δουλειά και καθαροδούλης. Αλλά ήταν μπεκρής και έπινε πολύ ποτό. Και στη δουλειά ακόμα έπαιρνε το μπουκάλι το ούζο μαζί του, και αντί για νερό, έπινε ούζο., μέχρι που του έκαψε τα μέσα του το ποτό και πέθανε νωρίς νωρίς 40 χρονώ.

Γιος του Χρήστου, είναι ο Ηλίας ο Έψιμος, που ζει ακόμα  στο κάτω μαχαλά του Πυλιού. Ήταν και εκείνος πολύ δουλευτής στην ζωή του Η παράδοση λεέι ότι οι Αι Γιωργιώτες ήταν οι δουλευταράδες του Πυλιού, που κατοικούν τον κάτω μαχαλά, ενώ στον πάνω μαχαλά, μένει η αριστοκρατία, οι άρχοντες , που τρώγαν και πίνανε και βγαίναν μετά και κάναν τον περίπατο τους για να χωνέψουμε. Γι’ αυτό και ο πάνω μαχαλάς του Πυλιού, λέγεται περίπατος.

Ο κάτω μαχαλάς, πριν χτιστεί ο Αη Γιώργης, λεγόταν Πατρικό.

Ο Ηλίας ο Έψιμος, για τον οποίο γράφουμε σήμερα, κατέβηκε από το Αμανιού με ένα γάδαρο και στήθηκε γαμπρός στον Αι Γιώργη και πήρε για γυναίκα την Στεργούλα, κόρη του Μιχάλη του Πίκουλα και καναν 4 παιδιά, τον Χρήστο, τον Μιχάλη, τον Γιάννη και την Ξανθίππη.

Ο Χρήστος έχει λογιστικό γραφείο και τουριστική σχολή (ANKO) και παντρεύτηκε την Αντωνία που την έφερε από την Έδεσσα και καναν 3 παιδιά. Τον Ηλία, την Στεργία και τον Θεόφιλο. Τον Χρήστο και την Αντωνία τους γνώρισα πριν 20 χρόνια, όταν πήγα και τους έδειξε ένα χωράφι στο Παραδείση, που το αγοράσανε και χτίσαν εκεί το σπίτι τους.

Ο Μιχάλης, ο αδερφός του Χρήστου, πήρε γυναίκα την Ιωάννα Ρούφα, Αντιδήμαρχο της Κω σήμερα, δυναμική και δραστήρια γυναίκα.

Από τότε που έχτισα το Σβουρένειο, μου λέγανε οι προηγούμενοι, για να μου το υποβαθμίσουνε, ότι το σχολείο μου λειτουργεί παράνομα και δεν ήταν ικανοί να το νομιμοποιήσουνε. Και η δυναμική Ιωάννα ήμπε και ήβγε, έκανε και τις αλλαγές που έπρεπε και το νομιμοποίησε και επιδοτείται σήμερα και καλύπτει τα έξοδά του.

Επίσης το ένωσε με το άλλο ΑΜΕΑ της Λάμπης, τα συνένωσε και τα δυο σε ένα και απήλλαξε τον Δήμο της Κω, από τα διπλά έξοδα.

Η Ιωάννα δεν είναι μόνο δυναμική Αντιδήμαρχος, είναι και δραστήρια αγρότισσα και παράγει πολλά αγροτικά προϊόντα,. Αν είχε η Κως πολλές και πολλούς σαν την Ιωάννα, θα ήταν σήμερα η Κως, Γη της Επαγγελίας.

Η Ιωάννα και ο Μιχάλης, κάναν 2 παιδιά, τον Ηλία και τον Παράσχο. Τα μορφώσανε και τα ρίξανε στα χωράφια και στην παραγωγή. Η Ιωάννα μας έδωσε το παράδειγμα ότι, σαν πολλοί παραστιβαχτήκαμε μέσα στην πόλη και στα γραφεία και πρέπει να ξεμπλάσουμε και να ξαναγυρίσουμε στην μάνα γη και ότι αυτά τα χορταρικά και τα περβολικά που φέρνουν οι νταλίκες από πάνω, μπορούμε να τα παράγουμε και εμείς και να μένουν τα μαϊδιά πάνω στο Νησί. Εγώ που δεν υστερώ σε προκοπή, της υποκλίνομαι και δηλώνων θαυμαστής της,

Ο Γιάννης, ο αδελφός του Μιχάλη έχει λογιστικό γραφείο, και έκανε μία κόρη την Ελευθερία.  Η Ξανθίππη, η μοναχοκόρη του Ηλία, που την έχενε μία και ακριβή, την έδωσε του Νίκου του Γιάννου (του Παπαληγούρα), που είχε το τυροκομείο στο Πυλί και έκανε το κόκκινο το παραδοσιακό τυρί. Κάνανε δύο παιδιά, τον Παναγιώτη και την Κατερίνα.

Ο Ηλίας ο Έψιμος, δούλεψε από μικρός στο Λινοπότη με τους Ιταλούς και έμαθε όλες τις αγροτικές δουλειές και πιο πολύ το μπόλιασμα. Μπόλιαζε όλα τα δέντρα στην εποχή τους, ακόμα και τις πικροδάφνες. Τον είχε μάθει μπόλιασμα ένας Ιταλός γεωπόνος, ο Καστελάτο. Τον ετοίμασε να τον στείλει στην Ιταλία να σπουδάσει γεωπόνος, αλλά μεσολάβησε ο πόλεμος. Αργότερα ο Ηλίας έγινε ο πρώτος μπολιαστής του Πυλιού.

Δούλεψε στο Λινοπότη μαζί με πολλούς άλλους Πυλιώτες και είχαν επιστάτη κάποιον Στέλιο Χατζημιχάλη (Αράπαλης). Καλός άνθρωπος, ήμασταν και εμείς φίλοι. Μετά τον πόλεμο όλοι οι Πυλιώτες που δουλέψαν στο Λινοπότη, τον ψήφισαν και βγήκε πρώτος Κοινοτάρχης του Πυλιού, μετά την Απελευθέρωση. Είχε και ένα Ιταλό κτηνίατρο στο Λινοπότη, ο Νικοτέλη και διασταύρωνε τα ζώα του Πυλιού και έφτιαχνε τις ράτσες.

Οι Πυλιώτες τους χοίρους που θρέφανε τους πηγαίνανε στο Νικολέτη και τους μουνούχιζε και τα αχαμνά τους που έβγαζε, δεν τα πετούσε, μόνο τα τηγάνιζε και τα έτρωγε.

Ο Ηλίας θυμάται το Πυλί, που δεν είχε ακόμα αμαξωτό δρόμο και οι Πυλιώτες πηγαινοέρχονταν με τα μουλάρια, μέσα από ένα κατσικόδρομο. Το δρόμο πια τον κάνανε οι Ιταλοί γύρω στο 1930.

Πριν γίνει ο δρόμος του Πυλιού, είχε πεθάνει ένα παλιός παπάς του Πυλιού, ο Παπα Νικηφόρος ο Γρηγοριάδης, πατέρας του Παπά Μανώλη και τον εσηκώνανε 4 Πυλιώτες, από κάτω από το νοσοκομείο της Κω, με δύο ξύλα πάνω σε μία παλιά πόρτα και τον φέρανε από την Κω πάνω στον Αγιο Νικόλα του Πυλιού.

Ο Ηλίας θυμάται τον παλιό Αι Γιώργη, στη θέση που ήταν σήμερα ο καινούριος. Τον μεγαλώσανε από την αρχή. Τον άρχισε ο Παπα Κωνσταντής Πίκουλας και τον αποτελείωσε ο Παπα Γιώργης Σαρρής και μου είπε ο Ηλίας, ότι ο Ηλίας ο Χατζηδαυίδ, έκανε 2 ασβεστοκάμινα δωρεά στον Αη Γιώργη και όχι ένα, όπως έγραψα στο προηγούμενο.

Είπαμε ότι οι παλιοί κα΄τοικοι του Αη Γιώργη ήταν Αμανιώτες και κατεβήκαν ε στον Αη Γιώργη πριν από ένα αιώνα και παραπάνω, από την εποχή που πέσανε οι Ευλογιές στο Παλιό Πυλί και στο Αμανιού. Οι Πυλιώτες είχανε και εκείνοι τις παραδόσεις τους. Όταν ήταν ακόμα κατοικημένο το παλιό Πυλί, πηγαίναν οι νεαροί εργάτες, εκεί στο ποταμάκι, που είναι δυτικά του Κάστρου και πατούσαν το λισγάρη και βγάζαν ένα βώλο χώμα και το πετούσανε από την μία άκρια του ποταμού στην άλλη και όποιος το πήγαινε πιο μακριά, εκείνος ήταν το παλικάρι.

Από τις παλικαριές εκείνες που κάναν τότε, η νεολαία του Παλιού Πυλιού, το κάστρο του Παλιού Πυλιού το λέγαν Παλικάρη.

Όταν αργότερα έπεσε η αρρώστια και ερήμωσε το Παλιό Πυλί και το Κάστρο, μετά το λέγαν Ψωριάρη, έτσι λέγετε μέχρι σήμερα. Από τις παλιές παραδόσεις που υπήρχαν, είπαμε ακόμη ότι στο πάνω το νεκροταφείο του Πυλιού και λίγο πιο πάνω, έχει ένα γεφύρι. Εκεί όταν βρέχει και κάνει πολλά νερά φουσκώνει το ποταμάκι και το νερό έφτανε μέχρι το γεφύρι, Από εκεί και κάτω δεν ξεπέρνανε σταγόνα.

Αυτό ήταν ένα περίεργο φαινόμενο. Οι Ιταλοί που το μελέτησαν είπανε ότι είχε μία ανερούφα εκεί μέσα και χώνευε νερό μέσα στη γη και έβγαινε κάτω στη Λίμνη. Και κάποιος Λαδικός μου είπε ότι εκεί πάνω είχε μία σπηλιά φοβιζάμενη και δεν τολμούσε να μπει κανένας μέσα. Πριν το σεισμό, ένας τολμηρός Ιταλός, μπήκε μέσα να την εξερευνήσει, με ένα φακό και ένα κυνηγετικό όπλο, προχώρησε μέσα στη σπηλιά, προχώρησε και τελειωμό δεν είχε. Και μετα δύο μέρες βγήκε στο Λαδούδι.

Ο Ηλίας ο Έψιμος, μου είπε ότι όταν διαμορφώναν οι Ιταλοί την λίμνη ανοίξαν τρύπες πάνω στο βράχο που είναι μες στη μέση της Λίμνης να τον ανατινάξουν και ήρθε τότε διαταγή από την Ιταλία να μην κάνουν έκρηξη μέσα στη λίμνη, γιατί θα χανόταν το νερό.

Και έτσι έμεινε ο βράχος όπως ήταν μέσα στη λίμνη.

Ο Ηλίας ο Έψιμος είναι ένας αξιόλογος άνθρωπος . Μέχρι σήμερα έχει γερό θυμητικό και θυμάται όλες τις παραδόσεις του Πυλιού. Δούλεψε γερά στην ζωή του. Με τα δύο του χέρια έφτιαξε μία αξιόλογη οικογένεια και μόρφωσε και παιδιά και άφησε πίσω του αξιόλογους απογόνους στην κοινωνία  στην Κω

Για τους υπόλοιπους Έψιμους θα ακολουθήσουν σχετικά κείμενα.

Πηγή : Παντελής Σβουρένος Βήμα της Κω