Δημοσιεύουμε την σύντομη εισήγηση του κ. Αχιλλέα Κουτσουράδη, προεδρεύοντα στο συνέδριο «Μικρασιατική Καταστροφή και Δωδεκάνησα» που πραγματοποιήθηκε στις 29/10, στο Πολεμικό Μουσείο Αθήνας, από το Σύλλογο Απανταχού Δωδεκανησίων Νέων.
ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΝΤΑ ΑΧΙΛΛΕΑ Γ.ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗ
Ευχαριστώ, αυτονόητα, τους διοργανωτές που με ενέταξαν ,ως πρώτο μάλιστα προεδρεύοντα, στο επετειακό αυτό συνέδριο που τιτλοφορείται: Μικρασιατική καταστροφή και Δωδεκάνησα. για το οποίο, μελετώντας τα βιογραφικά σημειώματα και τους τίτλους των εισηγήσεων, είμαι απόλυτα βέβαιος ότι θα ανταποκριθεί στον ουσιαστικό στόχο του, να αποτελέσει μια ευκαιρία για αποκάλυψη μιας όχι ιδιαίτερα γνωστής πτυχής της εθνικής τραγωδίας ,δηλαδή την θέση και τον ρόλο των Δωδεκανήσων, υπό ιταλική τότε κατοχή, στα δραματικά γεγονότα της εκστρατείας στη Μικρά Ασία και της τραγικής της κατάληξης. Θα καταδείξει πιστεύω την στενή σύμπλευση των Δωδεκανησίων, με το εθνικό κέντρο, τονίζοντας παράλληλα την πολύχρονη σχέση της Δωδεκανήσου και των κατοίκων της με τα γειτνιάζοντα παράλια της Καρίας και γενικότερα της δυτικής Μικράς Ασίας.
Ως πρόγευση-προϊδεασμό ,αυτών που θα ακουστούν από τους εισηγητές, επιτρέψτε μου μια μικρή ,συνθετική Προεισαγωγή, που καλύπτει τις επί μέρους θεματικές ενότητες:
Για την κατάσταση, που προέκυψε, μετά την μεγαλύτερη στον 20ο αιώνα, ήττα και τραγωδία της Ελλάδος και τα κυριαρχούντα αισθήματα που την συνόδεψαν,(Χάος, Απόγνωση, Φόβος), αξίζει να επαναληφθεί η περιεκτική διαπίστωση του τότε Μητροπολίτη Ρόδου Αποστόλου (Τρύφωνος),στα απομνημονεύματα του: «Ουδέποτε ο Ελληνισμός καθ ολην την μακραίωνα αυτού ιστορίαν αντιμετωπισεν φοβερωτεραν καταστροφήν. Η συνθήκη των Σεβρών εξεμηδενίστει.Το μικρασιατικό ελληνικό κράτος εξηφανίσθει.Η ελληνικοτάτη ανατολική Θράκη υπήχθει και παλιν υπό τον τουρκικον ζυγόν.Η επί των Δωδεκανήσων προσωρινή ιταλική κατοχή εμονιμοποιήθει,της Τουρκίας εκχωρησάσης εις την Ιταλία τα επ αυτής κυριαρχικά αυτής δικαιώματα. Αλλά των πάντων σπουδαιότερον απεφασίσθει η αμοιβαία ανταλλαγή των πληθυσμών Τουρκίας και Ελλάδος,δια της οποίας εθυσιάσθει το κυριότερο έρισμα των εθνικών ιδεωδών…Το ενδιαφέρον εμάς ζήτημα είναι η περί Δωδεκανησου απόφασις της συνδιασκεψεως της Λωζάννης,ήτις συμπίπτει με μια εσωτερική μεταβολή εν Ιταλία, ητις το μέχρι τούδε συνταγματικό καθεστώς μετέτρεψε εις δικτατορίαν δια της βιαίας καταλήψεως της Αρχής υπό του Μουσολίνι και του Φασισμού. Αμφότερα τα γεγονότα ταύτα όσον ενίσχυσαν την θέση των Ιταλών, τόσον εξασθένησαν την ημετέραν».
Όντως στη αρχή της Τρίτης δεκαετίας του περασμένου 20του αιώνα(1919-1922) το νεοελληνικό κράτος μας ,επιχείρησε μια διπλωματικό-στρατιωτική ενέργεια με καλές προθέσεις(την εδαφική επέκταση του στην ελληνική ιστορικά Γή της Ιωνίας και την προστασία των διαβιούντων εκεί χριστιανικών πληθυσμών) ,που κατέληξε όμως στην μεγαλύτερη πολιτική, διπλωματική, στρατιωτική και ανθρωπιστική συμφορά, για την οποία αξίζει πλήρως η τελευταία φράση του ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ στο 7ο βιβλίο της Ιστορίας του για την κατάληξη της παρόμοιας σικελικής εκστρατείας το 413 π.Χ (ΟΥΔΕΝ ΕΣΤΙ ΟΤΙ ΟΥΚ ΑΠΩΛΕΤΟ=ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΙΠΟΤΕ ΠΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΘΗΚΕ! .
Στα αυτιά μου ηχούν οι διαπιστώσεις του άγγλου Πολιτικού Ουίνστον Τσώρτσιλ ,αμέσως μετά την καταστροφή: «Αυτή η ιστορία μας γυρίζει πίσω στην κλασική εποχή. Είναι αληθινή αρχαία τραγωδία, με την Τύχη πρόθυμη θεραπαινίδα της Μοίρας. `Οσο κι αν η Ελληνική φυλή έχει αλλάξει κατά το αίμα και το ποιόν της, τα χαρακτηριστικά της τα βρίσκουμε απαράλλακτα από τον καιρό του Αλκιβιάδη».
Όπως αναφέρει ο Άρειος Πάγος στην υπ αριθμ.1675/2010 απόφαση του ποινικού τμήματος του που έκρινε την αίτηση του εγγονού του εκτελεσθέντος τότε (1922) Πέτρου Πρωτοπαδακη για επανάληψη της δίκης των Έξι : «Το ότι το εθνος δεν μπόρεσε τελικά να κάνει πραγματικότητα το Όραμα της Ιωνιας, είναι διότι επωμίσθηκε βάρη μεγαλύτερα από εκείνα τα οποία είχε την δύναμη να αντέξει. Το εθνος έπρεπε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του και τις αντοχές του, να δει μέχρι που μπορεί να φθάσει». Υπερεκτίμησε όντως τότε η πολιτική ηγεσία τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και στρατιωτικές-επιχειρησιακές δυνατότητες του κράτους μας, αγνόησε τους μεταβαλλόμενους διεθνείς συσχετισμούς της εποχής και την χρονική συγκυρία, και κυρίως υποτίμησε τον ουσιαστικό-κύριο αντίπαλο, την Τουρκία, και τους εφήμερους συμμάχους του(Γαλλία, Ιταλία, Σοβιετική Ένωση), που ενεργούσαν βάσει των δικών τους συμφερόντων, ενώ επαναπαύτηκε στη ασθενή-συμφεροντολογική-καιροσκοπική αγγλική στήριξη .Όπως γράφτηκε στη αιτιολογία της προαναφερθείσας απόφασης του Αρείου Πάγου: «Οι `Αγγλοι επέτρεψαν στους `Ελληνες την ενσωμάτωση της ΙΩΝΙΑΣ υπό έναν όρο: ότι η Ελλάδα θα έκανε γι`αυτούς μία αγγαρεία: θα επέβαλε στους Τούρκους Εθνικιστές τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών δυναμικά, διαφορετικά, θα υπονόμευαν την παρουσία της στη Σμύρνη και την ευρύτερη περιοχή της». Παραβιάστηκε έτσι μια, ισχύουσα και σήμερα πλήρως, πολιτικο-διπλωματική παρακαταθήκη του Ελευθερίου Βενιζέλου: ΠΟΤΕ ΜΟΝΟΙ!
Η μικρασιατική καταστροφή(1922) και η νομική επικύρωση των ευρύτερων συνεπειών της με την συνθήκη της Λωζάννης ένα χρόνο μετά(1923) σήμανε τότε για τους υπόδουλους Δωδεκανησίους δύο πράγματα:
Πρώτο. Τον νομικό ενταφιασμό της ελπίδας για Ένωση με την Ελλάδα που επικύρωσε ουσιαστικά το αποκληθέν Δόγμα Ισμετ Ινονού ,όπως διατυπώθηκε στις διαπραγματεύσεις τότε στην ελβετική πόλη: «Η παρουσία μερικών χιλιάδων ανθρώπων οποιαδήποτε φυλής δεν μπορεί να βαρύνει περισσότερο από γεωγραφικές και πολιτικές θεωρήσεις εξαιρετικής σημασίας». Στη συνέχεια η επιγραφή στη ταφόπλακα της Ένωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, χαράχτηκε, από ιταλικής πλευράς, στις 25 Σεπτεμβρίου 1922,μετά την επέλευση της καταστροφής ,όταν ο ιταλός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε στον Έλληνα πρέσβη στη Ρώμη, ότι : «..επί τη βάσει της νέας καταστάσεως ,διαφόρου προς την υπό την συνθήκη των Σεβρών καθορισθείσα, η ιταλική κυβέρνηση επιθυμεί να γνωστοποιήσει… ότι θεωρεί εκπτώτους τας μετά της Ελλάδος ειδικάς συμφωνίας περί των Δωδεκανήσων».
Την εικόνα συμπλήρωσε ( «ενός κακού μύρια έπονται») η σχεδόν ταυτόχρονη πολιτική μεταβολή στην Ιταλία με την επικράτηση του Φασισμού(μετά την επιτυχή κατάληψη της εξουσίας στη Ρώμη από τον Μουσολίνι, στις 28.10.1922 με την γνωστή «Πορεία προς την Ρώμη-Marco su Roma»),που κατέστησε τον βίο των Δωδεκανησίων ακόμη ποιο καταθλιπτικό και δυσβάστακτο, αφού έτσι και αλλιώς, υπό το δημοκρατικό-συνταγματικό καθεστώς εξακολουθούσαν να ζουν στα νησιά υπό την ισχύ του ιταλικού στρατιωτικού νόμου.
Δεύτερο: Η μικρασιατική τραγωδία προκάλεσε την υποδοχή-ενσωμάτωση στον ελληνικό πληθυσμιακό Ιστό των νησιών, ενός τμήματος του προσφυγικού κύματος Ομοεθνών ,κυρίως δωδεκανησιακής καταγωγής σε ένα, όχι φιλικό γενικά για τους έλληνες το γένος πρόσφυγες, περιβάλλον, ιδίως από την πλευρά των ιταλικών αρχών της Δωδεκανήσου ,σε αντίθεση με την αμέριστη υποδοχή εκ μέρους τους, λίγο αργότερα, ιταλιζόντων προσφύγων από την Σμύρνη κυρίως (Φραγκολεβαντίνων).
Σημειώνω παρεμπιπτόντως εδώ μια ,όχι ιδιαίτερα γνωστή, πολιτική-νομική παρενέργεια της μικρασιατικής καταστροφής, με δωδεκανησιακό ενδιαφέρον: Στους παραπεφθέντες, ενώπιον του εκτάκτου στρατοδικείου Αθηνών, οκτώ Πολιτικούς και Στρατιωτικούς τέτοιες ακριβώς ημέρες, πριν από 101 χρόνια, σε δίκη(Δίκη των Οκτώ ,γνωστότερη όμως ως Δίκη των Έξη) που διεξήχθη από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 15 Νοεμβρίου 1922 με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας (Δημήτριο Γούναρη, Νικόλαο Στράτο, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Νικόλαο Θεοτόκη, Γεώργιο Χατζηανέστη και Γεώργιο Μπαλτατζή -καταδικασθέντες εις θάνατον- και Ξενοφώντα Στρατηγό και Μιχαήλ Γούδα-καταδικασθέντες σε ισόβια κάθειρξη-), ,περιλαμβάνονταν στο Κατηγορητήριο(που φέρεται ότι συνετάγει από τον Γεώργιο Παπανδρέου) και η απώλεια ,εξ αιτίας τους, της ευκαιρίας ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα.
Επί λέξει:«»Κατηγορείσθε ότι από της 1ης Νοεμβρίου 1920 και εφ’ έξης μέχρι της 26ης Αυγούστου 1922 συναποφασίσαντες μετά των συνυπουργών υμών περί πράξεως εσχάτης προδοσίας εκουσίως και εκ προθέσεως….2) Διότι ενώ δια της από 13 Ιανουαρίου 1920 αποφάσεως των Συμμάχων επεδικάσθη εις την Ελλάδα η Β. Ήπειρος με τα συμφωνηθέντα σύνορα μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας δια της συμφωνίας Βενιζέλου – Τιττόνι της 16ης Ιουλίου 1919 και ενώ η Δωδεκάνησος δια της αυτής συμφωνίας είχε παραχωρηθεί εις την Ελλάδα, υμείς δεν προέβητε εις την λήψιν των αναγκαίων μέτρων δια την προσάρτησιν των ελληνικότατων τούτων χωρών εις το Κράτος εξυπηρετήσαντες ούτω συμφέροντα ξένης Δυνάμεως, διότι απησχολείσθε εν τω μεταξύ εις την ενεργείαν του ολεθρίου ψηφίσματος, το οποίον ήγαγε την Ελλάδα εις την καταστροφήν.».
Κλείνοντας την προεισαγωγή μου και πριν καλέσω στο βήμα, τον πρώτο ομιλητή, θα προσέθετα και τα εξής .Εκτιμώ την αποψινή εκδήλωση του συλλόγου των απανταχού δωδεκανησίων Νέων, ως τρόπο-μορφή έκφρασης συλλογικής μνήμης και περισυλλογής, που δεν προβάλλει, ούτε θα μπορούσε να έχει πανηγυρικό-εορταστικό χαρακτήρα ,αλλά αποδίδει ,τουλάχιστον κατά την προσωπική μου αντίληψη, μορφή πολιτικού-επιστημονικού Μνημοσύνου. Τα μνημόσυνα άλλωστε είναι πανάρχαιο ελληνικό έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν τη συγγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ιλιάδα Ι 497). Η προσευχή όπως καί τό Μνημόσυνο προσφέρονται συναφώς για μοναδική ,διαρκή επικοινωνία, με τους νεκρούς .Αυτό συντελείται και σήμερα, για να θυμηθούμε τα άπειρα αθώα θύματα, τους αγνοούμενους και πρόσφυγες της καταστροφής εκείνης, που έσβησε την ιστορική συνεχή ελληνική παρουσία στην ανατολική όχθη του Αιγαίου, που για εμάς τους Δωδεκανήσιους, ανατρέχει τουλάχιστον στη δωρική Εξάπολη. Δικαιούμεθα λοιπόν να θυμόμαστε τα ευτυχή-ένδοξα γεγονότα της Ιστορίας μας. Υποχρεούμεθα όμως παράλληλα να μην λησμονούμε τα δυσάρεστα!
Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας ,να με ακούσετε ως το τέλος.
