Αφιέρωμα στο ναυτικό αγώνα των Ελλήνων
ΟΙ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΗΣ ΚΩ (24 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1824)
ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ (29 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1824)
Η Κως και η Ρόδος θα αποτελέσουν το καταφύγιο του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου στις ναυτικές επιχειρήσεις του 1824. Μετά την καταστροφή των Ψαρών ο Χοσρέφ Καπιτάν Πασάς ή Τοπάλ Πασάς, για να αποφύγει την πίεση του Ελληνικού στόλου, που άρχισε τη δράση του με τα πυρπολικά, έπλευσε στην Κω. Εκεί, ανάμεσα στο ακρωτήρι Σκανδάρι του νησιού και την Αλικαρνασσό, γύρω στα μέσα Αυγούστου, ενώθηκε ο Τουρκικός με τον Αιγυπτιακό στόλο του Ιμπραήμ Πασά. Αποβιβάστηκαν, λοιπόν, στο νησί της Κω τα Τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα για να ξεκουραστούν, ενώ διατάχθηκαν τα τουρκικά φορτηγά πλοία να ανεφοδιαστούν με νερό και τρόφιμα. Οπότε ανοίχτηκαν υποχρεωτικά οι φτωχές αποθήκες των Κώων για την εξοικονόμηση των αναγκαίων τροφών, ενώ πολλά θα είναι τα δεινοπαθήματα που θα υποστούν οι κάτοικοι από τα αγριεμένα στίφη των Τουρκοαιγυπτίων.
Στο μεταξύ ισχυρή μοίρα από την Ύδρα με αρχηγό τον Ανδρέα Μιαούλη ξεκίνησε στις 10 Αυγούστου, ενώθηκε με τη Σπετσιώτικη και Ψαριανή κι έπλευσε προς την Κω και την Αλικαρνασσό, όπου ελλιμένιζε ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Οι Έλληνες είχαν στη δύναμή τους 70 σκάφη με 800 κανόνια και 5.000 ναύτες και πυροβολητές, ενώ ο εχθρός είχε 404 σκάφη, 2.500 κανόνια μεγαλύτερης ολκής και 70.000 ναύτες και στρατιώτες.
Η γενική ναυμαχία άρχισε μεταξύ Κω και Αλικαρνασσού στις 24 Αυγούστου, αφού πρώτα οι ενωμένοι στόλοι κινήθηκαν κατά του Ελληνικού, αλλά ο στενός θαλάσσιος χώρος δεν επέτρεπε την ανάπτυξη και τις κινήσεις των πλοίων, που τις δυσχέραινε ακόμη περισσότερο το σφοδρότατο μελτέμι. Ο Τουρκικός στόλος με επικεφαλής τον Χοσρέφ Πασά είχε κατώτερο ηθικό και τα πλοία του κινδύνευαν να συγκρουστούν μεταξύ τους εξαιτίας της θαλασσοταραχής και της πυκνότητας της παράταξής τους. Ο Αιγυπτιακός στόλος με ναύαρχο τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ είχε δείξει κάποια υπεροχή. Δύο Ελληνικά πυρπολικά καταστράφηκαν τότε, το ένα από σύγκρουση με μεγάλο ελληνικό πλοίο και το άλλο από τουρκική βόμβα που ρίχτηκε από το κάστρο της Νεραντζιάς της Κω. Ο συνωστισμός ήταν τόσο πυκνός, γράφει ο Σαράντος Καργάκος (Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, Γ΄ Μέρος, Αθήνα 2014, σ.281), σαν να έχει απλωθεί μια γέφυρα πλωτή ανάμεσα στην Κω και στην απέναντι μικρασιατική ακτή. Ο Χοσρέφ κατέφυγε στο λιμάνι της Αλικαρνασσού, που προστατευόταν από τα επάκτια πυροβολεία, ο δε φοβερός Ισμαήλ Γιβραλτάρ μπόρεσε με επιδεξιότητα τελικά να σωθεί από τα ελληνικά πυρπολικά. Το βράδυ της ίδιας μέρας ο μεν Τουρκοαιγυπτιακός στόλος προσορμίστηκε έξω από την Αλικαρνασσό, ο δε ελληνικός με εντολή του Μιαούλη στον κόλπο του Γέροντα.
Η ναυμαχία στην Κω υπήρξε ο πρόλογος στην πιο μεγάλη και πιο δοξασμένη ναυμαχία του Αγώνα που θα ακολουθήσει, τη ναυμαχία του Γέροντα. Ήταν η μεγαλύτερη ως τότε συγκέντρωση ναυτικών δυνάμεων που πραγματοποίησαν οι Έλληνες κατά την Επανάσταση του 1821. Μπορεί να μην είχε τακτικό αποτέλεσμα και να μην προκλήθηκαν μεγάλες απώλειες στους Τουρκοαιγυπτίους, ωστόσο αυτοί ήταν που οπισθοχώρησαν και χάρισαν την υπεροχή στους Έλληνες, κάτι που τους τόνωσε ψυχολογικά, αφού για πρώτη φορά βρέθηκαν αντιμέτωποι με όλη τη δύναμη του εχθρού.
Και ήλθε το πρωινό της Παρασκευής 29ης Αυγούστου του 1824, όπου οι δύο αντίπαλοι στόλοι βρέθηκαν ξανά αντιμέτωποι στα βραχονήσια Τσατάλια. Γύρω στα 22 Ελληνικά πλοία μεταξύ των οποίων και οι ναυαρχίδες του Μιαούλη και Σαχτούρη έφθασαν στον κόλπο του Γέροντα κι εναντίον τους στράφηκαν αρκετά εχθρικά σκάφη. Στα Ελληνικά εκείνα πλοία βρίσκονταν ακόμη και πλοίαρχοι από τους ικανότερους Έλληνες ναυτικούς και μπουρλοτιέρηδες, όπως ο Κολανδρούτσος, ο Κριεζής, ο Κυριακός, ο Βατικιώτης, ο Παπανικολής, ο Τομπάζης, ο Τσαμαδός και ο Λεμπέσης. Ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ έδωσε αμέσως διαταγή να συντρίψουν τα απομονωθέντα στο μυχό του Γέροντα Ελληνικά πλοία, τα οποία όμως παρά την αστάθεια του ανέμου όρμησαν με γενναιότητα κατά των εχθρικών πλοίων προξενώντας τους ανεπανόρθωτες καταστροφές. Πυρπολητές σαν τον Βατικιώτη έλαμψαν με τα αξιοθαύμαστα κατορθώματά τους. Όσο για τον Παπανικολή αυτός έστρεψε το πυρπολικό του ενάντια πότε της μιας και πότε της άλλης τουρκικής φρεγάτας για να τις φοβίσει και να εμποδίζει τις κινήσεις τους. Κι όταν οι αδιάκοποι πυροβολισμοί έκαμαν το σκάφος του να καταστεί διάτρητο από τα βλήματα και να μείνει ακυβέρνητο, μόνο τότε ο Παπανικολής έκαψε το πυρπολικό του και διέφυγε με βάρκα. Ανάλογα κατορθώματα έκαμαν και οι άλλοι πυρπολητές, όπως ο Ματρόζος και ο Πιπίνος. Η ναυμαχία αυτή προκάλεσε στους Έλληνες πυρπολητές μικρές μόνο και ασήμαντες ζημιές, στους Τούρκους όμως ζημιές σε δύο φρεγάτες, δύο κορβέτες, δύο μπρίκια, ενώ 50 φορτηγά πλοία αιχμαλωτίστηκαν, ένας ναύαρχος και 4.000 στρατιώτες με 500 Άραβες συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στο Ναύπλιο. Με τη δύση του ηλίου ο ηττημένος εχθρικός στόλος θα ζητήσει καταφύγιο στην Κω και στην Αλικαρνασσό. Στην Κω μάλιστα τα κουρασμένα από τη ναυμαχία στίφη των Τούρκων στρατιωτών θα ξεσπάσουν σε σφαγές και άλλες βιαιότητες εναντίον των χριστιανών κατοίκων του νησιού. Ο Ιμπραήμ Πασάς τελικά με τα απομεινάρια του Αιγυπτιακού στόλου θα καταλήξει στη Σούδα, οι δε Τούρκοι θα επιστρέψουν ταπεινωμένοι στα λιμάνια τους.
Η θριαμβευτική ναυμαχία του Γέροντα υπήρξε η μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων, όπου εφαρμόσθηκαν όλοι οι κανόνες της ναυτικής τέχνης λόγω του κάπως ανοικτού θαλάσσιου χώρου. Παρά την αριθμητική υπεροχή σε πλοία και τηλεβόλα του εχθρού, οι Έλληνες υπερίσχυσαν χάρη στην υπέρτερη ποιότητα της ηγεσίας και των πληρωμάτων και της επιτυχημένης χρήσης των πυρπολικών. O Γάλλος ναύαρχος και ιστορικός συγγραφέας Jurien de la Graviere (1812-1892) θα γράψει ότι η ναυμαχία του Γέροντα είναι «η πιο ενδιαφέρουσα για ένα ναυτικό σελίδα της ναυτικής ιστορίας», ο δε ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης θα αναδειχθεί πλέον σε δεσπόζουσα ηγετική μορφή του Ναυτικού Αγώνα των Ελλήνων.
Οι Κώοι στους σκοτεινούς που ζούμε καιρούς και κάτω από τη συνεχιζόμενη με τόση ένταση απειλή των γειτόνων μας πρέπει να επαγρυπνούμε, να θυμόμαστε τους αγώνες και τις θυσίες των προγόνων μας και να τιμούμε ιδιαίτερα κάθε χρόνο την επέτειο των ένδοξων ναυμαχιών της Κω και του Γέροντα, ως σύμβολα ηρωικής αντίστασης και ελπιδοφόρας νίκης εναντίον εκείνου που έχει το θράσος ακόμη και σήμερα να αμφισβητεί την εθνική μας υπόσταση και κυριαρχία.
ΒΑΣΙΛΗΣ Σ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
