Σεισμίκ: Η ελληνοτουρκική κρίση του 1987 και οι χειρισμοί του Ανδρέα Παπανδρέου

Τον Μάρτιο του 2020 βιώνουμε έναν ιατρικό βιοχημικό πόλεμο λόγω του κορονοϊού Covid-19 που πλήττει σχεδόν ολόκληρο τον πλανήτη. Παράλληλα η χώρα μας αντιμετώπισε στις αρχές του μήνα κυρίως ,έναν υβριδικό πόλεμο στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο, με τις ορδές των μεταναστών που επιχείρησαν με τη συνδρομή των Τούρκων να περάσουν σε ελληνικό έδαφος αλλά δεν τα κατάφεραν, χάρη στις ηρωικές προσπάθειες των ανδρών των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, ενώ σημαντική ήταν και η συμβολή των δυνάμεων της Frontex με κορυφαία ίσως εκείνη των Αυστριακών. Όταν στην ιστορία σου έχεις αποκρούσει δύο φορές τους Οθωμανούς στην πρωτεύουσά σου (πολιορκίες της Βιέννης 1529 και 1683), ίσως κάποιοι επιπλέον λόγοι σε κάνουν να βλέπεις την πραγματικότητα: ότι τα ελληνικά σύνορα είναι και σύνορα της πατρίδας σου.

Ας γυρίσουμε όμως το ρολόι του χρόνου 33 χρόνια πίσω στον Μάρτιο του 1987 όταν πολλές και πολλοί από τους αναγνώστες του protothema.gr δεν είχαν γεννηθεί ή ήταν μικρά παιδιά. Τότε που η χώρα μας έφτασε ένα βήμα πριν την πολεμική σύγκρουση με την Τουρκία η οποία αποφεύχθηκε στο παρά πέντε.

Πώς ξεκίνησε η κρίση του 1987;

Ο Μάρτης του 1987 ξεκίνησε με μία αναπάντεχη χιονοκακοκαιρία. Όπως γράφει ο κορυφαίος Έλληνας μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος στο βιβλίο του «ΚΑΙΡΟΣ Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, ΤΟΜΟΣ II, Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ» (Αθήνα 2009), στις 9 Μαρτίου 1987 το πάχος του χιονιού στο κέντρο της Αθήνας ήταν 10-15 cm ενώ βασικά χαρακτηριστικά της χιονόπτωσης ήταν η μεγάλη ένταση και η διάρκειά της (12 ώρες!). Στο μπλογκ του κύριου Ζιακόπουλου διαβάζουμε ότι η κακοκαιρία είχε ξεκινήσει από τις 3 Μαρτίου και είχε διάρκεια 15 ημερών περίπου. Στην Αθήνα χιόνισε 8 φορές σε 15 μέρες ενώ ο χιονιάς χτύπησε όλη την Ελλάδα και έφτασε ως την Κρήτη. Μάλιστα για πρώτη φορά χιόνισε Μάρτιο και στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου. Αυτά τα λίγα για τους… καιρόφιλους αναγνώστες του protothema.gr.

Αρκετές όμως ημέρες πριν την μαρτιάτικη κακοκαιρία είχε ξεκινήσει η ελληνοτουρκική κρίση που κορυφώθηκε στα τέλη Μαρτίου. Συγκεκριμένα στις 19 Φεβρουαρίου 1987, ο τότε Υπουργός Βιομηχανίας Αναστάσιος Πεπονής (ο δημιουργός του ΑΣΕΠ για να μην ξεχνάμε), ζήτησε σύμφωνα με το άρθρο 106 του Συντάγματος να συμμετάσχει υποχρεωτικά το ελληνικό Δημόσιο στην κοινοπραξία των ξένων εταιρειών που με επικεφαλής την καναδική «Denison» εκμεταλλεύονταν τα πετρέλαια της Θάσου. Κι αυτό γιατί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης, προγραμμάτιζε στο τέλος Μαρτίου 1987 τη διενέργεια γεωτρήσεων στη θέση Μπάμπουρας της Θάσου 10 μίλια έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα ,εντός όμως της ελληνικής υφαλοκρηπίδας σύμφωνα με την δική μας πλευρά, καθώς οι Τούρκοι διαφωνούσαν με αυτή τη θέση.

Η εταιρεία με βάση τη σύμβαση του 1976 είχε το δικαίωμα να κάνει γεωτρήσεις. Η Νέα Δημοκρατία, πρόεδρος της οποίας ήταν τότε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δήλωσε ότι ήταν αναφαίρετο δικαίωμα της Ελλάδας να κάνει έρευνες σ’ εκείνη την περιοχή την οποία δεν είχε αμφισβητήσει ποτέ η Τουρκία. Η καναδική εταιρεία αντέδρασε στις προτάσεις της ελληνικής κυβέρνησης κάνοντας λόγο για «υποχθόνιες δυνάμεις που δρουν» μέσα σ’ αυτή. Ο αντιπρόεδρος της κοινοπραξίας Πάρμελι χαρακτήρισε «σαχλαμάρα» την πρόταση της Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου να αγοράσει το μερίδιο της «Denison» έναντι 26 εκατομμυρίων δολαρίων. Η κυβέρνηση δικαιολόγησε την πρόθεση της για εξαγορά λέγοντας ότι δεν θα άφηνε μια ξένη εταιρεία να επιλέξει εκείνη πότε θα προκαλούσε την Τουρκία η οποία αμφισβητούσε το δικαίωμα ερευνών επικαλούμενη τη Συμφωνία, γνωστότερη ως Πρωτόκολλο της Βιέννης. Τι προέβλεπε αυτό το Πρωτόκολλο όμως; Είχε υπογραφεί το 1976 μεταξύ των τότε πρωθυπουργών της Ελλάδας Κωνσταντίνου Καραμανλή και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και με χαρακτήρα διεθνούς δεσμευτικής συμφωνίας Ελλάδα και Τουρκία δεσμεύονταν ότι θα απείχαν από ενέργειες στα αμφισβητούμενα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αρνιόταν την ισχύ των δεσμεύσεων της Βιέννης. Ο αείμνηστος Γιάννης Καψής Υφυπουργός Εξωτερικών το 1987 στο βιβλίο του «Οι 3 Μέρες του Μάρτη» γράφει:

«Το κονσόρτσιουμ (των πετρελαϊκών εταιρειών) επέμενε σε εφαρμογή των ορίων της σύμβασης (που είχε υπογράψει με το Ελληνικό Δημόσιο) να επεκτείνει τις έρευνες στη θέση Μπάμπουρας. Κι είχε δίκιο από την πλευρά του να επιμείνει».

Μάλιστα ο Γιάννης Καψής γράφει επίσης, ότι στο Υπουργείο Εξωτερικών αγνοούσαν τις προθέσεις του Υπουργείου Βιομηχανίας και ότι αιφνιδιάστηκαν όταν άκουσαν τις ανακοινώσεις Πεπονή: «Παγώσαμε όλοι στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ήταν μια δραματική απόφαση που είχε παρθεί και είχε εξαγγελθεί χωρίς καμιά προσυνεννόηση μαζί μας, χωρίς προετοιμασία τουλάχιστον από τη δική μας πλευρά».

Παρέμβαση υπέρ της «Denison» έκανε ο Καναδός Υφυπουργός Εξωτερικών Στάφορντ. Συνοδευόμενος από τον Αμερικανό πρεσβευτή Ρόμπερτ Κίλι (1929-2015), αδελφό του μεγάλου νεοελληνιστή Έντμουντ Κίλι, επισκέφθηκε τα Υπουργεία Εξωτερικών και Βιομηχανίας μεταφέροντας μήνυμα του Καναδού Πρωθυπουργού Μαλρούνι υπέρ της «Denison». Ο Γιάννης Καψής δήλωσε: «Το εάν, το πότε και το πού θα κάνουμε γεωτρήσεις αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας».

Η Τουρκία είχε αρχίσει να θορυβείται. Ο Τούρκος πρέσβης Ακιμάν μετά από επαφές του στο ελληνικό ΥΠΕΞ, μετέφερε στην Άγκυρα την εκτίμησή του ότι η Ελλάδα θα προχωρήσει σε έρευνες για πετρέλαιο. Αυτό προκάλεσε πολύ μεγάλη ανησυχία στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας, το οποίο επόπτευε την κυβέρνηση της γειτονικής χώρας καθώς ο πρωθυπουργός Τουργκούτ Οζάλ είχε μεταβεί στο Χιούστον για να κάνει εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς.

Το «Πίρι Ρέις» πρωτοεμφανίστηκε στο Αιγαίο στις 19 Μαρτίου 1987 ανοιχτά της Ίμβρου συνοδευόμενο από δύο πολεμικά πλοία του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού. Έπλεε εκτός των ελληνικών χωρικών υδάτων και ακολουθώντας το δρομολόγιο Ίμβρος-Λήμνος-Σαμοθράκη-Άθως-ανατολικά της Σκύρου-Ελλήσποντος.

Το πλοίο, βρισκόταν υπό την άγρυπνη παρακολούθηση ελληνικών πολεμικών σκαφών και αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας, οι κυβερνήτες των οποίων είχαν σαφείς εντολές να εφαρμόσουν τους κανόνες αυτοάμυνας.

Το “Πίρι Ρέις”, έριξε πέντε φορές καλώδια ερευνών στα διεθνή ύδατα, χωρίς την άδεια των ελληνικών Αρχών.

Τα ελληνικά πλοία, του διαμήνυσαν να αποφύγει να εισέλθει στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και με επιδέξιες κινήσεις, το ανάγκασαν να συνεχίσει τον πλου του στα διεθνή ύδατα.

Η κλιμάκωση της έντασης

Την ίδια μέρα, το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, προέβη σε έντονη διαμαρτυρία προς τον Έλληνα πρεσβευτή στην Άγκυρα, για παρενόχληση του “Πίρι Ρέις”, από ελληνικά πολεμικά πλοία. Το ελληνικό ΥΠΕΞ, απάντησε ότι η χώρα μας ήταν υποχρεωμένη να προστατεύσει τα δικαιώματά της.

Στις 23 Μαρτίου 1987, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ Ολτέρ Τουρκμέν, έστειλε στον ΓΓ του ΟΗΕ Χαβιέρ Πέρες ντε Κουέγιαρ έγγραφο καταγγελίας της Ελλάδας, για παραβίαση του Πρωτοκόλλου της Βέρνης, επικαλούμενος την δήλωση του Πάρμελι ότι η “Denison” ήταν έτοιμη να προχωρήσει στη διενέργεια γεωτρήσεων μέχρι το τέλος Μαρτίου 1987, όπως όριζε η σύμβασή της με το ελληνικό Δημόσιο. Ο Ολτέρ Τουρκμέν υποστήριξε επίσης, ότι τον Μάρτιο του 1982, η ελληνική κυβέρνηση είχε διαβεβαιώσει γραπτώς ότι δεν θα έκανε έρευνες. Για την ακρίβεια, ο τότε Υφυπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας, σε απάντησε τουρκικού διαβήματος, είχε δηλώσει τότε ότι “a ce moment (αυτή τη στιγμή), η Ελλάδα δεν έχει σε εφαρμογή ερευνητικό πρόγραμμα στο Αιγαίο”. Απαντήσεις στους τουρκικούς ισχυρισμούς, έδωσε εγγράφως ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ Μιχαήλ Δούντας.

Ακολούθησαν διαβουλεύσεις στο ΝΑΤΟ, στην, τότε ΕΟΚ κλπ. Ο Τούρκος Υφυπουργός Εξωτερικών Καντεμίρ, σε ένα πολυσέλιδο κείμενο με χάρτες και έγγραφα, ισχυριζόταν ότι η Ελλάδα οχύρωσε παράνομα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, ότι διεκδικούσε εναέριο χώρο 10 μιλίων, ότι ήθελε να μετατρέψει το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη, ενώ προειδοποίησε τους συμμάχους, ότι η Τουρκία θα προχωρήσει σε αντίμετρα σε διμερές επίπεδο, εναντίον της Ελλάδας.

Στις 25 Μαρτίου 1987, συνήλθε στην Άγκυρα το υπουργικό συμβούλιο και ενέκρινε απόφαση χορήγησης αδειών για έρευνες έξω από τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας. Η κυβέρνηση της γειτονικής χώρας, παραχώρησε στην Τουρκική Εταιρεία Πετρελαιών ΤΡΑΟ (Turkiye Petrolleri Anonim Ortakligi), τέσσερις περιοχές του Βορείου Αιγαίου για τη διενέργεια ερευνών.

Οι περιοχές και οι παραχωρήσεις αυτές, ήταν οι εξής:

α) Παραχώρηση με α/α 2640 για 1.822 τ.χλμ. που περικλείει τη Σαμοθράκη αφήνοντας ένα μικρό δίαυλο στη δυτική πλευρά.

β) Παραχώρηση με α/α 2641 για 2.881 τ.χλμ. που εκτείνεται σε όλο το νοτιοανατολικό τμήμα της Λήμνου.

γ) Παραχώρηση με α/α 2.642 για 3.643 τ.χλμ. που καλύπτει την περιοχή μεταξύ Λέσβου και Σκύρου.

δ) Παραχώρηση με α/α 2.643 για 1.245 τ.χλμ. που καλύπτει την περιοχή μεταξύ Λέσβου και Χίου.

Και οι τέσσερις ερευνητικές παραχωρήσεις έληγαν στις 26 Σεπτεμβρίου 2003. Σε όλες τις περιπτώσεις άρχιζαν ακριβώς μετά την ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη των 6 μιλίων. Η Λέσβος και η Σαμοθράκη, εγκλωβίζονταν σχεδόν τελείως. Η απόφαση αυτή δημοσιεύτηκε την άλλη μέρα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Τουρκίας.

Η κορύφωση της κρίσης

Το γεγονός προβλήθηκε ιδιαίτερα από τις τουρκικές εφημερίδες, που τόνιζαν την κρισιμότητα της κατάστασης. Ο Υφυπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α. Ρίτσαρντ Περλ που βρισκόταν στην Άγκυρα για επίσημη επίσκεψη, δήλωσε:

“Ελπίζω ότι η Ελλάδα δεν θα κάνει κουταμάρες. Ο Οζάλ έχει καλές προθέσεις, αλλά ο Α. Παπανδρέου έχει σκληρές θέσεις”.

Στις 11.00 της 26ης Μαρτίου, ανακοινώθηκε επίσημα ο απόπλους του “Πίρι Ρέις” (ήταν το γνωστό από την κρίση του 1976 “Σισμίκ”), για έρευνες στα διεθνή ύδατα.

Ο Τούρκος κυβερνητικός εκπρόσωπος, τόνισε ότι αν η Ελλάδα παρενοχλούσε το σκάφος, η Τουρκία θα αντιδρούσε. Ο Τουργκούτ Οζάλ, φτάνοντας στο Λονδίνο από το Χιούστον των Η.Π.Α., συναντήθηκε με τον Βρετανό Υφυπουργό Εξωτερικών σερ Τζέφρι Χάου και δήλωσε ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός θορυβούσε για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Στις Βρυξέλλες, θορυβημένοι οι Νατοϊκοί αξιωματούχοι για το ενδεχόμενο ελληνοτουρκικής σύγκρουσης, συνεδρίασαν εκτάκτως.

Στην Άγκυρα, το Συμβούλιο Εθνικής Άσφαλείας υπό την προεδρία του Κενάν Εβρέν, στρατηγού και προέδρου της Τουρκίας, συνεδρίασε και με την συμμετοχή του αντιπρόεδρου της Κυβέρνησης Καγιά Ερντέμ, που αντικαθιστούσε τον Τουργκούτ Οζάλ και ανακοίνωσε ότι, και με τη σύμφωνη γνώμη του πρωθυπουργού, η Τουρκία θα προχωρούσε σε έρευνες στο Αιγαίο, εφόσον και η Ελλάδα έκανε το ίδιο. Ο Γ.Γ. του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας Υποστράτηγος Γκιουβέν Εργκεντλάν κάλεσε τους Τούρκους και ξένους δημοσιογράφους και ανακοίνωσε, μεταξύ άλλων τα εξής:

“Αύριο το “Σισμίκ” θα βγει στο Αιγαίο με κατεύθυνση τα διεθνή ύδατα. Θα συνοδεύεται από πολεμικά πλοία”.

Ο στρατός βρίσκεται ήδη σε επιφυλακή. Λόγω των ενεργειών της Ελλάδας στο Αιγαίο, που είναι αντίθετες με τις διεθνείς συμβάσεις, η Κυβέρνηση έθεσε σ’ εφαρμογή μέρος των αποφάσεων του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας με σκοπό τη διασφάλιση των εθνικών δικαιωμάτων και συμφερόντων της Τουρκίας”, Απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, ήταν σαφής: “Ελληνική επίθεση (ενν. στο “Πίρι Ρέις”), θα χαρακτηριζόταν αιτία πολέμου”.

Οι ενέργειες της ελληνικής πλευράς

Φυσικά και η Ελλάδα δεν έμεινε αδρανής. Σε πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη που έγινε στην πρωθυπουργική κατοικία στο Καστρί, προσδιορίστηκε η τακτική και στρατηγική ελληνική στάση. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είπε, στον, τότε, αρχηγό ΓΕΕΘΑ Πτέραρχο Νίκο Κουρή: “Πρέπει να κινητοποιήσουμε τους πάντες. Αλλά να τους κάνεις σαφές ότι αν οι Τούρκοι επιχειρήσουν γεώτρηση θα χτυπήσουμε. Πρέπει όλοι να καταλάβουν τις ευθύνες τους, Νατοϊκοί, Κοινοτικοί (Ευρωπαίοι), όλοι. Πρέπει να καταλάβουν ότι οι προειδοποιήσεις μας δεν ήταν μόνο λόγια. Κυρίως οι Αμερικανοί. Αν δεν παρέμβουν να συγκρατήσουν τους Τούρκους, κάλεσε τον Κίλι (πρέσβη) και πες του ότι κλείνουμε τη βάση της Νέας Μάκρης, όπως προβλέπει η συμφωνία του ‘83”.

Οι ελληνικές πρεσβείες στο Εξωτερικό, ενημέρωσαν τις ξένες κυβερνήσεις ότι η Ελλάδα θα απαντούσε δυναμικά μόλις η Τουρκία τολμούσε να κάνει γεωτρήσεις στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Παράλληλα, ενημερώθηκαν οι ξένοι πρεσβευτές στην Ελλάδα: Ευρωπαίοι, Νατοϊκοί, Άραβες και Ανατολικοί.

Ο Γ. Καψής, κάλεσε τον Τούρκο πρέσβη Ναζμί Ακιμάν και τον υπαγόρευσε την εξής δημόσια δήλωση:

“Η Κυβέρνηση της Ελληνικής Δημοκρατίας καλεί την Κυβέρνηση της Τουρκικής Δημοκρατίας να αποδεχθεί όπως, με αμοιβαία συμφωνία μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, το θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας παραπεμφθεί με το συμβατικό κι εθιμικό Διεθνές Δίκαιο”.

Ο Γ.Γ του Ο.Η.Ε Χαβιέ Πέρεζ ντε Γκουέγιαρ, εντυπωσιάστηκε από τη δήλωση αυτή, ενώ και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απορούσαν γιατί η Τουρκία δεν δέχεται την παραπομπή στη Χάγη.

Στρατιωτική κινητοποίηση – Τα σούπερ μάρκετ αδειάζουν

Το State Department στις 26 Μαρτίου, εξέδωσε μία ανακοίνωση για αυτοσυγκράτηση, ενώ η Τουρκία κλιμάκωνε τις προκλήσεις της. Τουρκικά πολεμικά πλοία παραβίασαν τα ελληνικά χωρικά ύδατα κοντά στο Καστελλόριζο. Ο Α. Παπανδρέου έδωσε εντολή για πλήρη ετοιμότητα.

Ο Ελληνικός Στρατός κινητοποιήθηκε. Στον Έβρο εκκενώθηκαν τα παραμεθόρια χωριά. Τα στρατιωτικά νοσοκομεία προετοίμασαν τα χειρουργεία τους. Έφεδροι κλήθηκαν στα όπλα. Τα αεροπλάνα της Πολεμικής μας Αεροπορίας σάρωναν τους ουρανούς. Δόθηκε διαταγή, τα αντιαεροπορικά πυροβόλα στα νησιά να χτυπούν κάθε εχθρικό στόχο.

Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, πήραν θέσεις μάχης στο Αιγαίο. Τα Γενικά Επιτελεία των Ενόπλων Δυνάμεων, λάμβαναν συνεχώς αναφορές για τις τουρκικές κινήσεις.

Και πάλι, δεν έλειψαν οι σκηνές πανικού στα σούπερ μάρκετ, καθώς πολλοί έτρεξαν να αδειάσουν τα ράφια τους. Κάτι ανάλογο είχε γίνει και ένα χρόνο πριν με αφορμή το πυρηνικό ατύχημα του Τσέρνομπιλ. Πολλοί κάτοικοι των ακριτικών νησιών του Αιγαίου έστειλαν τα μικρά παιδιά τους στην Αθήνα. Κάποιοι άλλοι νοίκιασαν μικρά αεροσκάφη της Ολυμπιακής Αεροπλοΐας και ήρθαν στην Αθήνα. Όμως, η συντριπτική πλειοψηφία των νησιωτών μας, περίμενε τους Τούρκους με το δάχτυλο στη σκανδάλη.

Οι ελληνικές εφημερίδες, σε κλίμα εθνικής ομοψυχίας, παρουσίαζαν με θριαμβευτικά πρωτοσέλιδα τις κινητοποιήσεις των Ενόπλων Δυνάμεων και την υποδοχή των εφέδρων στις μονάδες τους. Βέβαια, οι τουρκικές εφημερίδες έπνεαν μένεα εναντίον του Ανδρέα Παπανδρέου, χαρακτηρίζοντας προκλητική και επικίνδυνη την πολιτική του «μη διαλόγου».

Οι αρθρογράφοι των τουρκικών εφημερίδων, χαρακτήριζαν «τυχοδιωκτική» τη ρητορική του Έλληνα πρωθυπουργού για «συρρίκνωση του ελληνισμού», ενώ ο Τούρκος ΥΠΕΞ Χαλέφογλου, προσέφυγε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε κατηγορώντας την Ελλάδα για διατάραξη της ειρήνης στο Αιγαίο!

27 Μαρτίου 1987 – Το δραματικό υπουργικό συμβούλιο

Την Παρασκευή 27 Μαρτίου 1987, οι τουρκικές δυνάμεις βρίσκονταν σε ύψιστη ετοιμότητα. Ο Έλληνας πρέσβης στην Άγκυρα Κωνσταντόπουλος, ενημέρωσε την Αθήνα ότι οι Τούρκοι διπλωμάτες σε επαφές τους με ξένους ομολόγους τους, επαναλάμβαναν στερεότυπα τις εξής θέσεις:

α) Η Τουρκία επιθυμεί και οι δύο χώρες να συμμορφωθούν με το Πρωτόκολλο της Βέρνης.

β) Προτείνει επανάληψη των διμερών διαπραγματεύσεων

γ) Η Τουρκία θα σταματήσει κάθε δραστηριότητα αν εκπληρωθούν οι παραπάνω προϋποθέσεις.

δ) Αν η Ελλάδα επιχειρήσει να παρεμποδίσει το «Πίρι Ρέις», η Τουρκία θα λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία των συμφερόντων της.

Στην Αθήνα, το μεσημέρι της 27ης Μαρτίου, συνήλθε το υπουργικό συμβούλιο υπό την προεδρία του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, συνέδεσε ευθέως τις τουρκικές ενέργειες, με την παρουσία Οζάλ στις Η.Π.Α. και την εξαήμερη επίσκεψη του Αμερικανικού Υπουργού Εθνικής Άμυνας Caspar Weinberger στην Τουρκία. Πρότεινε την παραπομπή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, λέγοντας ότι το Πρωτόκολλο της Βέρνης είναι ανενεργό.

Επέρριψε ευθύνες στο ΝΑΤΟ και τόνισε ότι η αμερικανική βάση στη Νέα Μάκρη, κλείνει. Παράλληλα, ανακοίνωσε ότι ο Υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας «συναντάται σήμερα με τον Πρόεδρο της Βουλγαρίας Ζίβκοφ, μεταφέροντάς του «ένα σοβαρό μήνυμα από πλευράς μου. Όπως γνωρίζετε, υπάρχει συμφωνία μη επιθέσεως, η οποία επιβάλλει αυτή την ώρα την παράδοση ενός τέτοιου μηνύματος από τον Υπουργό Εξωτερικών-δικού μου μηνύματος-προς τον Τεοντόρ Ζίβκοφ, με τον οποίο με συνδέει βεβαίως στενή προσωπική φιλία…».

Επρόκειτο για μια κίνηση ματ του Α. Παπανδρέου. Τι περιείχε αυτό το μήνυμα; Μόνον ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, γνωρίζει, μάλλον, πλέον…

Την ίδια ώρα που οι Τούρκοι ανακοίνωναν ότι οποιαδήποτε επίθεση στα πολεμικά πλοία που συνοδεύουν το «Πίρι Ρέις» αποτελεί «casus belli», ο Γ. Καψής ανακοίνωνε στον Ρόμπερτ Κίλι το κλείσιμο της βάσης των Η.Π.Α. στη Νέα Μάκρη. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται ότι έγινε στην πράξη.

Παράλληλα, ξεκίνησαν πυρετώδεις διαβουλεύσεις με τη συμμετοχή των Η.Π.Α και του Γ.Γ. του ΝΑΤΟ λόρδου Κάρινγκτον, που προσφέρθηκε να μεσολαβήσει. Είχε θορυβηθεί ιδιαίτερα από την επίσκεψη Παπούλια στη Σόφια.

Γράφει σχετικά ο Γ. Καψής: «Ήταν ένα μεγάλο ατού του Παπανδρέου, η κίνηση εκείνη. Έδινε σάρκα κι οστά στην προειδοποίηση που, επανειλημμένα είχε απευθυνθεί στους Νατοϊκούς δημόσια και ιδιωτικά. «Αν υπάρξει θερμή αναμέτρηση Ελλάδας και Τουρκίας, τους έλεγε, τότε όλο το ΝΑ σκέλος του ΝΑΤΟ θα καταρρεύσει».

Τα μεσάνυχτα της Παρασκευής, ο Τουργκούτ Οζάλ, δήλωσε στο BBC:

«Το τουρκικό ερευνητικό πλοίο που επρόκειτο να πλεύσει (στο Αιγαίο) αύριο, δεν θα βγει στα διαφιλονικούμενα νερά, εκτός μόνον εάν η Ελλάδα πράξει το ίδιο….».

Παράλληλα, ενημέρωσε τον λόρδο Κάρινγκτον για μια πρόταση διεξόδου και τον διαβεβαίωσε ότι αποδεχόταν τη διαμεσολάβησή του. Ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, μετέφερε όλα αυτά στην Αθήνα.

Στις 3.00 π.μ. του Σαββάτου, ο Γ. Καψής με εντολή του Α. Παπανδρέου, ενημέρωσε τον Κάρινγκτον ότι η Ελλάδα δεν θα δεχόταν πολιτικές συνομιλίες επί νομικού ζητήματος, αλλά θα δεχόταν τις ενέργειές του για αποκλιμάκωση.

Η αποκλιμάκωση της έντασης

Στις 18.00 του Σαββάτου 28/3/1987, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιάννης Ρουμπάτης, ανακοίνωσε: «Εκτιμώντας τις νέες εξελίξεις και τα νέα δεδομένα, η Ελληνική Κυβέρνηση διαμήνυσε στην Αμερικανική Πρεσβεία ότι δεν υφίστανται πια οι λόγοι που επέβαλαν την εφαρμογή του άρθρου 7 της Συμφωνίας».

Είχαν προηγηθεί το πρωί του Σαββάτου, δύο επισκέψεις του Τούρκου πρέσβη Ναζμί Ακιμάν στο ελληνικό ΥΠΕΞ, όπου τόνιζε ότι η Τουρκία, εφόσον η Ελλάδα δεν κάνει έρευνες πέρα από τα χωρικά της ύδατα, θα σταματήσει οποιαδήποτε ενέργεια. Παράλληλα, την Κυριακή 29 Μαρτίου 1987, ο Ακιμάν πήγε στο Καστρί και παρέδωσε προσωπικό μήνυμα του Τουργκούτ Οζάλ στον Α. Παπανδρέου. Σ’ αυτό, ο Τούρκος πρωθυπουργός μιλούσε καθαρά για «αμφισβητούμενες περιοχές» στο Αιγαίο, ζητώντας διερευνητικές διαπραγματεύσεις με σκοπό μια τελική συμφωνία.

Όταν έφτασε στην Άγκυρα ο Οζάλ, έγινε δεκτός στην Άγκυρα ως «νικητής της μάχης του Αιγαίου». Οπαδοί του κόμματος της μητέρας πατρίδας, έσφαξαν μπροστά του αρνιά σύμφωνα με το ισλαμικό έθιμο. Η τουρκική κοινή γνώμη, σχημάτισε την εντύπωση ότι η στάση της χώρας, απέτρεψε ελληνικές έρευνες για πετρέλαιο στο Αιγαίο.

Μια τελική αποτίμηση της κρίσης του ’87

Ο μέσος Έλληνας πολίτης, μην έχοντας ειδική πληροφόρηση, καθώς το 1987 δεν υπήρχαν ούτε διαδίκτυο, ούτε ιδιωτικά κανάλια, έμεινε με την εντύπωση ότι η Τουρκία απείλησε με έρευνες, η Ελλάδα απείλησε ότι θα την σταματήσει έστω και με πόλεμο και η Τουρκία υποχώρησε, άρα η Ελλάδα νίκησε.

Αντίστοιχα, η τουρκική κοινή γνώμη, σχημάτισε την εντύπωση ότι η Ελλάδα προγραμμάτιζε έρευνες παραβιάζοντας το Πρωτόκολλο της Βέρνης, η Τουρκία απείλησε με πόλεμο και η Ελλάδα υποχώρησε, άρα η Τουρκία νίκησε, με την επαναφορά των δεσμεύσεων για αποχή, από έρευνες, με βάση τη Συμφωνία της Βέρνης.

Η Ελλάδα, δεν προγραμμάτιζε έρευνες στις 28 Μαρτίου, αλλά ουσιαστικά δεν επέτρεψε στην «Denison» να τις πραγματοποιήσει. Η τουρκική ηγεσία παρεξήγησε την ελληνική στάση, λόγω της καχυποψίας στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών και οι δύο χώρες βρέθηκαν ένα βήμα πριν την πολεμική σύγκρουση.
Και δυστυχώς, 33 χρόνια αργότερα τα πράγματα στα ελληνοτουρκικά όχι μόνο είναι ίδια, αλλά μάλλον και χειρότερα…

Πηγή μας για το άρθρο, ήταν το εξαιρετικό βιβλίο του Κώστα Μαρδά «ΠΡΟ-ΙΜΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ- Οι Ελληνοτουρκικές κρίσεις από τα Σεπτεμβριανά στον θαλάσσιο Αττίλα. (1955-2018)», ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2018.