Η επιτυχημένη απόκρουση της δεύτερης επίθεσης κατά της Σάμου, τον Αύγουστο του 1824 είχε τόσο μεγάλη επίδραση στην σαμιακή κοινωνία ώστε μετέβαλε την επίσημη σφραγίδα των Γενικών Συνελεύσεων. Εξάλλου η ναυμαχία της Σάμου στις 5 Αυγούστου 1824 με την πυρπόληση μεγάλων εχθρικών πολεμικών πλοίων είχε ως αποτέλεσμα να αποτραπεί για δεύτερη φορά η κατάληψη της νήσου.
Ο ελληνικός στόλος συγκρούσθηκε με τον τουρκικό στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Σάμου και Μικράς Ασίας. Η ναυμαχία απέβη νικηφόρα για τον ελληνικό, ενώ ο τουρκικός έλυσε την πολιορκία και κατευθύνθηκε νότια, όπου καταναυμαχήθηκε στη μεγάλη ναυμαχία του Γέροντα λίγες μέρες αργόετρα, στα τέλη Αυγούστου 1824. Η σημασία των δυο ναυμαχιών για την ελληνική επανάσταση υπήρξε μεγάλη, καθώς εμπόδισε τον τουρκικό στόλο να πλεύσει προς την Πελοπόννησο, ενώ ανέδειξε τη μεγάλη ισχύ των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων στο Αιγαίο.
Η Γενική των Σαμίων Συνέλευση και ο Γενικός Διοικητής της Σάμου Λογοθέτης Λυκούργος εκτός από την αλλαγή της επίσημης σφραγίδας της Σάμου με την επιγραφή «Χριστός Σάμον έσωσε έκτη Αυγούστου 1824»αποφάσισαν την οικοδόμηση ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος κοντά στο κάστρο για να θυμίζει στις επόμενες γενιές των Σαμίων τη σωτηρία της πατρίδας τους. Ο ναός άρχισε να κτίζεται το 1831 και εγκαινιάσθηκε το 1833 σε κλίμα πανηγυρικό μολονότι η Σάμος είχε μείνει εκτός των ορίων του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και διεξήγε ως Σαμιακή Πολιτεία ένα μεγάλο αγώνα διπλωματικό για την ένωσή της με την Ελλάδα.
Η επελθούσα διπλωματική αποτυχία της Σάμου και η βίαιη επιβολή της ηγεμονικής διοίκησης ήταν μια πολιτική μεταβολή με οδυνηρές συνέπειες και στρεβλώσεις στους συμβολισμούς της. Η ηγεσία της επανάστασης Λογοθέτης Λυκούργος, αρχιεπίσκοπος Κύριλλος, οι χιλίαρχοι και πλήθος Σαμίων υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τον γενέθλιο τόπο τους και να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Η πρώτη Γενική Συνέλευση υπό το νέο ηγεμονικό καθεστώς δήλωσε υποταγή στον σουλτάνο και καταδίκασε τους πρωτεργάτες της επανάστασης σε «αειφυγία», δηλαδή σε διά βίου εξορία. Διατήρησε τον ναό της Μεταμόρφωσης που είχε λεηλατηθεί από τους Τούρκους και επανέλαβε τα εγκαίνιά του. Αλλοίωσε τη σφραγίδα των Συνελεύσεων διατηρώντας μεν στο κέντρο την εικόνα της Μεταμόρφωσης άλλαξε όμως την περιμετρική επιγραφή με το «Θεός Σάμον έσωσε τη έκτη Αυγούστου 1834», θέλοντας να τονίσει τη σημασία της υποτέλειας στην Υψηλή Πύλη.
Ωστόσο, ο απόηχος της νίκης του 1824 ποτέ δεν καλύφθηκε στη συνείδηση του σαμιακού λαού από την επιβολή και λειτουργία του αυτόνομου ηγεμονικού καθεστώτος. Σχεδόν 50 χρόνια αργότερα οι Σάμιοι θα θεωρήσουν ότι η αυτονομία τους οφειλόταν στον αγώνα του 1824 και θα καθιερώσουν ως τοπική εθνική εορτή της Ηγεμονίας την 6ηΑυγούστου. Η ανάγκη επίσημου εορτασμού της ημέρας με ευθύνη της Βουλής, της τοπικής δηλ. κυβέρνησης, διατυπώθηκε αρχικά το 1888, στη Γενική Συνέλευση των Πληρεξουσίων. Οι νεότερες γενιές των Σαμίων τότε θεώρησαν παράλειψή τους να μην εκφράζουν και επίσημα την ευγνωμοσύνη τους σ’ αυτούς που είχαν αγωνισθεί για την ελευθερία. Η Βουλή το έτος εκείνο οργάνωσε τον πρώτο επίσημο εορτασμό και καθόρισε το τυπικό της εορτής και τη σημασία της, όπως φαίνεται στο επόμενο έγγραφο.
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΤΗΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ[1]
Επόμενοι τη διαγνώμη της τελευταίας Γενικής Συνελεύσεως, καθ’ ην δέον η τοπική εορτή της έκτης Αυγούστου να πανηγυρίζηται δημοτελέστερον ίνα ανταποκρίνηται όσον οίον τε προς τον σκοπόν, δι’ όν καθιερώθη από της συστάσεως της Ηγεμονίας, κανονίζομεν τα της εορτής ταύτης ως ακολούθως.
- Από της προτεραίας δέον να παρευρεθή εν Τηγανίω, όπου ο τόπος της εορτής, η Βουλή μετά του γραμματέως αυτής, ο Γενικός Ταμίας, ο Διευθυντής του Ηγεμονικού Διοικ. Γραφείου, ο Πρόεδρος και ο Εισαγγελεύς του Εφετείου μετά των Εφετών, οι Πρόεδροι και οι Εισαγγελείς των Πρωτοδικείων, ο Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ο Γυμνασιάρχης μετά των Καθηγητών, ο Ιατρός της Ηγεμονίας και η λιμενική Επιτροπή Τηγανίου μετά του Διοικητικού Επιτρόπου αυτής.
- Καλούνται να παρευρεθώσι πάντες οι Δήμαρχοι της Νήσου και ο Διευθυντής ή είς Αξιωματικός της Ηγεμονικής Χωροφυλακής μετ’ αναλόγου αποσπάσματος χωροφυλάκων.
- Θέλει κληθή ο Μητροπολίτης Σάμου και οι Ηγούμενοι των Μονών Σταυρού και Αγίας Τριάδος ίνα μετ’ αναλόγου αριθμού ιερέων επιτελέσωσι λειτουργίαν εν τω Ναώ της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, εν ή θέλουσι μνημονευθή τα ονόματα των αγωνισαμένων και πεσόντων υπέρ Πατρίδος και προς ανίδρυσιν της Ηγεμονίας συντελεσάντων ως και των κτιτόρων του ναού.
- Εν τω ναώ θέλει εκφωνηθή κατάλληλος λόγος υπό προσώπου, ορισθησομένου υπό της Βουλής.
- Μετά την θείαν λειτουργίαν θέλουσι δεχθή οι Κύριοι Βουλευταί εν τω επί τούτω ορισθησομένω οικήματι τας επισκέψεις του Μητροπολίτου και πάντων των εν τη τελετή, την δε μεσημβρίαν θέλει παρατεθή γεύμα εις πάντας τους προσκαλουμένους διά του παρόντος προγράμματος.
- Γενική φωταψία γενήσεται και κατά τας δύο εσπέρας της πέμπτης και της έκτης Αυγούστου, καθ’ άς θέλουσι καή και διάφορα πυροτεχνήματα, παιανιζούσης μουσικής.
Εν Λιμένι Βαθέος Σάμου, τη 29 Ιουλίου 1888
ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΑΙ
Κωνσταντίνος Ανεζίνης
Σωκράτης Ιωαννίδης
Ηρακλής Θαλασσινός
Ιπποκράτης Ι. Κωστάκης
Όπως ήταν φυσικό, ο Ηγεμόνας, ως ο κύριος εκπρόσωπος του σουλτάνου, είχε εξαιρεθεί από έναν τέτοιο εορτασμό, που θύμιζε νίκη της υποτελούς πλέον Σάμου επί της επικυρίαρχης δύναμης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δέκα χρόνια αργότερα ο εορτασμός της 6ηςΑυγούστου είχε εμπεδωθεί και εορταζόταν ως εθνική γιορτή στο Τηγάνι και στα υπόλοιπα τμήμα της νήσου, στο Καρλόβασι και στον Μαραθόκαμπο, πλην της πρωτεύουσας όπου η έδρα της ηγεμονικής διοίκησης. Ο εορτασμός ήταν λαμπρός και έγινε λαμπρότερος μετά την ένωση με την Ελλάδα το 1912, καθώς πανηγυριζόταν πλέον και στην πρωτεύουσα. Ο εορτασμός της 6ηςΑυγούστου αποτελεί μέχρι σήμερα την επίσημη τοπική εθνική εορτή της Σάμου.
Επειδή ξημέρωνε η εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου, ο Λυκούργος συνέδεσε προσφυώς την σωτηρία της Σάμου με την μεγάλη αυτή εορτή του «Σωτήρος» Χριστού, αποδίδοντας σε άμεση παρέμβασή του την ανέλπιστη έκβαση της ναυμαχίας. Είναι δε γνωστό πως από πανσαμιακό τάμα χτίστηκε, στο Πυθαγόρειο, ο ναός της Μεταμορφώσεως, και η συγκεκριμένη εορτή καθιερώθηκε ως τοπική εθνική γιορτή, που τιμάται με καθολικό προσκύνημα και γενική αργία μέχρι σήμερα από τους Σαμίους. Η επιγραφή μάλιστα ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΑΜΟΝ ΕΣΩΣΕ ΤΗ ΕΚΤΗ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1824 αποτέλεσε την εμβληματική απόδοση του γεγονότος, και χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες στιγμές της σαμιακής ιστορίας, προβαλλόμενη μέχρι και σήμερα.
Η σύμπτωση της νικηφόρας έκβασης του αγώνα με την πανήγυρη της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα Χριστού ήρθε να επιβεβαιώσει τα νοούμενα και να επαληθεύσει τα εικαζόμενα. Ο Λυκούργος έταξε λοιπόν ως έκφραση των ευχαριστηρίων του σαμιακού λαού να οικοδομήσει το ναό της Μεταμορφώσεως στο Πυθαγόρειο, την αρχαία και βυζαντινή πρωτεύουσα του νησιού, δίπλα στο αναστηλωμένο βυζαντινό κάστρο που χρησιμοποιούσε ως κατοικία και αρχηγείο του αγώνα. Κατασκεύασε από κερί το πρόπλασμά του και προχώρησε στην οικοδόμησή του, η οποία άρχισε στις 27 Φεβρουαρίου / 11 Μαρτίου 1831 και ολοκληρώθηκε στις 15 / 27 Ιουλίου 1833. Η επιγραφή που ο ίδιος συνέταξε για να τοποθετηθεί στην πρόσοψη του ναού, είναι απολύτως χαρακτηριστική των προθέσεων και των πίστεών του
