«καί σὺ Βηθλεέμ, … οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ …» (Ματθ. 2,6)
Στο Μαρμακέτο, ένα μικρό χωριό με πενήντα κατοίκους στο Οροπέδιο Λασιθίου, το θαύμα των λουλουδιών του επιταφίου συντελείται αδιάκοπα, κάθε χρόνο κι η φήμη του ξεπερνά κατά πολύ τα όρια του νησιού.
Καθώς ακούγεται παντού ότι τα λουλούδια του επιταφίου ανθίζουν για δεύτερη φορά ακόμη κι αν είν’ κατάξερα, το μικρό χωριό μετατρέπεται σε προσκύνημα πιστών που καταφτάνουν από πολλές περιοχές της Κρήτης. Το γνωρίζουν ακόμη και πέρα από τον ελλαδικό χώρο και δεν είναι λίγες οι φορές που τα λουλούδια «ταξιδεύουν» σε φακέλους αλληλογραφίας ως την Αμερική και την Αυστραλία, σε ομογενείς. Ωστόσο, δεν λείπουν κι οι περίεργοι, κείνοι π’ ανεβαίνουν στ’ Οροπέδιο για να διαπιστώσουν με τα μάτια τους, αν είναι αλήθεια όσ’ ακούγονται..
Κανείς δεν ξέρει πότε άρχισε. Ξέρουν μονάχα ότι το τηρούν μ’ ευλάβεια πολλή κάθε χρόνο, να μην τύχει και τ’ αφήσουν και χαθεί.
Επιτάφιος στο Μαρμακέτο
Ένας ηλικιωμένος Κρητικός σπεύδει να μας το εξηγήσει: «Έτσι το βρήκαμε, έτσι το κάνουμε κι εμείς. Πάππου προς πάππου οι πρόγονοί μας γνωρίζανε πως τα λουλούδια στο Μαρμακέτο ανθίζουν δυο φορές, μια τις μέρες της Λαμπρής και μια του Άι Γιάννη του Θεολόγου, την ώρα που τελειώνει ο παπάς το Ευαγγέλιο. Και ένας μήνας να περάσει, και παραπάνω καιρός να περάσει, θα δεις τα λουλούδια να ανθίζουν σαν να είναι η ώρα που τα κόβεις απ’ το χώμα».
Κάθε χρόνο στις 8 Μαΐου, μέρα του Άη Γιαννιού του Θεολόγου, πλήθη πιστών προστρέχουν στο μικρό Μαρμακέτο, περιμένοντας τα ξερά λουλούδια του επιταφίου ν’ ανθίσουν ξανά. Και σαν τελειώσει η λειτουργία ντόπιοι και ξένοι κρατούν από ένα ματσάκι παρατηρώντας προσεκτικά, τα ξερά κλαδάκια που έχουν ανθίσει. Κάθε χρόνο την ίδια μέρα επαναλαμβάνεται τούτο το παμπάλαιο έθιμο στο Λασίθι.
Στο Μαρμακέτο το στόλισμα του επιταφίου δεν διαρκεί λίγες ώρες κατά το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ή το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, όπως άρχισε να καθιερώνεται σε πολλούς ναούς της Κρήτης τα τελευταία χρόνια. Αρχίζει τουλάχιστον μια βδομάδα πιο πριν ή και περισσότερο, καθώς οι γυναίκες του χωριού ξεχύνονται στις πλαγιές της Δίκτης αναζητώντας αγριολούλουδα, κυρίως άγριες ορχιδέες. Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή, αν λέγαμε ότι συγκεντρώνονται χιλιάδες άγριες ορχιδέες. Άλλωστε, όσες και αν μαζευτούν δεν θα φτάσουν…
Καλάθια και πανέρια ολόκληρα γεμίζουν με άνθη. Από κάθε στενό προβάλλουν γυναικείες φιγούρες με λουλούδια. Αν τ’ άγρια δεν είναι αρκετά, τα συμπληρώνουν μ’ εκείνα που καλλιεργούν στις αυλές τους, συνήθως ζουμπούλια.
Είναι τόσο πολύ ταυτισμένες οι ορχιδέες με τον λασιθιώτικο επιτάφιο, ώστε να είναι γνωστές μόνο με ονομασίες που παραπέμπουν σε θρησκευτικές τελετές: τις λένε «λουλούδια του επιταφίου», «βιόλες της Λαμπρής», «καλά ματάκια» και «γλυκά ματάκια». Λαϊκές ονομασίες που μπορεί να μη δίνουν σπουδαίες βοτανολογικές πληροφορίες, διατηρούν όμως την ανάμνηση των τοπικών εθίμων και κάνουν τις αγροτικές τελετουργίες να επιβιώνουν.
Λουλουδένιος ουρανός στον ενοριακό ναό Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Μαρμακέτου
Πρωί της Μεγάλης Παρασκευής όλα τα «γλυκά ματάκια», όλα τα «λουλούδια της Λαμπρής» συγκεντρώνονται μέσα σε μεγάλα κοφίνια στο ναό του Άι Γιάννη του Θεολόγου, τον ενοριακό ναό του Μαρμακέτου. Το στόλισμα του επιταφίου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Σχηματίζονται μικρά συνεργεία από ηλικιωμένες γυναίκες και παιδιά και αρχίζουν να περνούν σε μακριές κλωστές τ’ άνθη τρυπώντας τα στελέχη τους. Οι μεγάλες γιρλάντες που δημιουργούνται προσαρμόζονται στον επιτάφιο δημιουργώντας αλλεπάλληλες πολύχρωμες στρώσεις στις τέσσερις πλευρές του.
Ο ξένος που βρίσκεται για πρώτη φορά στο Μαρμακέτο θα καταλάβει τη διαφορά. Η πανδαισία των χρωμάτων συνδυάζεται με τα λεπτά αρώματα της άγριας φύσης, έτσι που η επίσκεψη στην εκκλησιά να θυμίζει βόλτα σε κατάφυτη βουνοπλαγιά των Λασιθιώτικων βουνών.
Είναι ένας απ’ τους λιγοστούς επιταφίους της χώρας που στολίζονται χωρίς τη συμβολή των ανθοπωλείων… Η εμπορευματοποίηση κι ο κοσμικός χαρακτήρας των θρησκευτικών εορτών είναι άγνωστα στο Μαρμακέτο.
Την ώρα που οι γυναίκες ασχολούνται με τον επιτάφιο, οι επίτροποι απλώνουν παντού συρματόσκοινα σε ύψος δυο μέτρων περίπου από το δάπεδο. Θα χρειαστούν την επόμενη μέρα, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Κατά τα λοιπά η θρησκευτική τελετή εξελίσσεται, όπως σε κάθε ελληνικό χωριό, που εξακολουθεί να τηρεί στο ακέραιο τις παραδόσεις. Η συμμετοχή είναι πάνδημη, οι άνθρωποι σκύβουν μέσα στο ξύλινο κουβούκλιο, ομοίωμα του τάφου του Ιησού και προσκυνούν την εικόνα του επιταφίου. Το βράδυ γίνεται η περιφορά και η επίσκεψη στο νεκροταφείο σχηματίζοντας κύκλο γύρω από τον οικισμό.
Ξεχωριστή για το Μαρμακέτο είναι η συνέχεια του εθίμου το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Την ώρα που σε όλους τους άλλους ναούς της Ελλάδας ξεστολίζουν τον επιτάφιο και διανέμουν στους πιστούς τα άνθη του ως ευλογία, στο Μαρμακέτο αρχίζει το δεύτερο μέρος της τελετουργίας. Ξεστολίζουν κι εκεί τον επιτάφιο, αλλά τα άνθη μένουν στο ναό. Οι γυναίκες είναι και πάλι εκεί για να τα κρεμάσουν στο τεντωμένο συρματόσκοινο, μια εργασία που κρατά κάμποσες ώρες.
Άνοιξη στο Οροπέδιο Λασιθίου
Άλλες με σκάλες, άλλες ανεβασμένες σε καρέκλες προσπαθούν να καλύψουν κάθε σημείο του ναού. Προς το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου μια λουλουδένια δεύτερη οροφή με διασταυρούμενες γιρλάντες από ορχιδέες κι άλλα αγριολούλουδα καλύπτει σε όλο το μήκος και το πλάτος τον σταυροειδή ναό.
Καθώς το Πάσχα είναι κινητή γιορτή, οι μέρες που μεσολαβούν από το Πάσχα μέχρι τις οκτώ Μαΐου δεν είναι σταθερές. Αν γιορτάζεται το Πάσχα στα τέλη του Απρίλη, τα άνθη του επιταφίου μαραίνονται, αλλά δεν ξεραίνονται εντελώς. Αν έχουν μεσολαβήσει όμως τρεις βδομάδες, ξεραίνονται. Ωστόσο, δεν θυμούνται καμιά χρονιά να γιορτάσουν την Ανάσταση χωρίς αυτά.
Στις επτά του Μάη, παραμονή της γιορτής του Θεολόγου, ο ιερέας και οι επίτροποι ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες της εκκλησίας. Οι προσκυνητές που καταφτάνουν ανάβουν κεριά και ερευνούν τις γιρλάντες με τις ορχιδέες. Κάποιοι θέλουν να διαπιστώσουν, αν είναι όντως ξερές. Ο μεγάλος συνωστισμός γίνεται κατά την ημέρα της εορτής. Πάνω από τα κεφάλια των πιστών, κρεμασμένες στα τεντωμένα συρματόσχοινα, αιωρούνται οι χιλιάδες ορχιδέες του επιταφίου.
Την ώρα που ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο δεν ακούγεται ούτε ψίθυρος! Εκείνη την ώρα κάθε χρόνο τα ξερά λουλούδια ανθίζουν όταν ακούγεται η τελευταία φράση του Ευαγγελίου. Την ώρα αυτή όλα τα χέρια υψώνονται προς τις γιρλάντες. Αρκεί μια και μόνη στιγμή για ν’ αλλάξει ριζικά η εικόνα, για να περάσουμε από την απόλυτη σιγή και την αγωνία της αναμονής σε φωνές και ήχους θριάμβου! Όλοι κοιτάζουν εκστατικά τα λουλούδια που έχουν ξανανθίσει!
Μας δείχνουν τα άνθη ανάμεσα σε ολόξερα φύλλα. Οι πιστοί θα τα πάρουν και θα τα φυλάξουν στα εικονοστάσια των σπιτιών τους. Για έναν ολόκληρο χρόνο θ’ αποτελούν πιστοποιήσεις του εθίμου και τεκμήρια του υπερβατικού στοιχείου που χαρακτηρίζει τη μεγάλη λασιθιώτικη γιορτή. Τα θεωρούν «γιατρικά», τα χρησιμοποιούν για να θυμιάζουν ανθρώπους και ζώα σε δύσκολες στιγμές και σε αρρώστιες.
Κανένας δεν φεύγει παραπονεμένος από τη γιορτή. Οι ηλικιωμένοι ανοίγουν τα πάνινα μαντήλια και σφιχτοδένουν τα λουλουδάκια που κατάφεραν ν’ αποκτήσουν. Εικόνες που έρχονται από άλλες εποχές ζωντανεύουν και πάλι, όπως ζωντανεύει και το ίδιο το χωριό.
Για μια ακόμη χρονιά όλα πήγαν καλά στο Μαρμακέτο. Στις κοντινές πλαγιές των Λασιθιώτικων βουνών η βλάστηση βρίσκεται στην πιο καλή της ώρα. Ανάμεσά τους τα «γλυκά ματάκια» της τοπικής παράδοσης, αμέτρητες ορχιδέες κι άλλα αγριολούλουδα. Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι δεν κινδυνεύουν και δεν λιγοστεύουν ποτέ. Ο γέροντας ιερέας μας λέει πως δεν τα πειράζει κανείς, πως τα σέβονται γιατί «είναι του αγίου». Η ιερότητα της γιορτής συνδυάζεται με την ιερότητα της φύσης. Ο άνθρωπος της υπαίθρου σέβεται το περιβάλλον, άλλοτε επειδή ξέρει πως η ζωή του εξαρτάται απ’ αυτό και άλλοτε επειδή κάποια ταπεινά αλλά πανέμορφα άνθη ανήκουν στον Άγιο!
πηγή; https://kimintenia.com/2022/04/22/1918/
