ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΩ
Όπως τα έζησαν οι πρόγονοί μας
Την παραμονή των Θεοφανείων φέρνουν από την εκκλησιά τον «μικρό αγιασμό» μαζί μ’ ένα κλαδί ελιάς και «λαντουρούν» (ραντίζουν) το σπίτι, τις αυλές, τα περιβόλια και τα χωράφια. Από το πρωί της ίδιας ημέρας οι παπάδες γυρίζουν και αγιάζουν ψάλλοντας το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε…», ενώ τα μικρά παιδιά τραγουδούν τα ακόλουθα κάλαντα των Φώτων:
Ο μήνας έχει σήμερα πέντε Γενουαρίου
κι όλοι μας εορτάζουμε τα Φώτα του Κυρίου.
Όλοι οι παπάδες περπατούν με το Σταυρό στο χέρι
και μπαίνουνε στα σπίτια μας και λεν’ τον «Ιορδάνη».
Βοήθεια να έχετε τον Μέγα Ιωάννη,
το σώμα σας και η ψυχή νάχουν χαρά μεγάλη.
Εσχίστηκαν οι ουρανοί και βγήκε περιστέρι,
μα περιστέρι δεν ήταν, μον’ ήταν τ’ Άγιο Πνεύμα.
Και τ’ Άγιο Πνεύμα έφυγε και πάει να μαρτυρήσει
πως ο Χριστός βαφτίζεται σ’ Ανατολή και Δύση.
Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον Τάφο,
εκεί δέντρο δεν ήτανε και δέντρο εφυτρώθει.
Το δέντρο ήταν ο Χριστός κι η ρίζα η Παναγία
και τα περικλωνάρια του ήταν η μαρτυρία,
που μαρτυρούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη*.
Και εις έτη πολλά!
*Με τη φράση αυτή ο λαϊκός στιχουργός συνδέει τα Θεοφάνεια με την άλλη μεγάλη γιορτή
της Χριστιανοσύνης, το Πάσχα, γι αυτό και καταλήγει ο στίχος του στα Πάθη του Χριστού.
Την παραμονή των Θεοφανείων οι αγρότες της Αντιμάχειας, της Καρδάμαινας και της Κεφάλου έχουν έθιμο να κάνουν τις «μαρμαρίτες», δηλ. τηγανίτες, που το όνομά τους πήραν από το μάρμαρο, πάνω στο οποίο ψήνονται. Γίνονται από ζυμάρι ανεβατό, ανακατωμένο με αρκετό νερό και ταραγμένο ώστε να γίνει νερουλό. Μ’ ένα «αγκλούπιν» (νεροκολοκύθα) ή ένα κανάτι χύνουν το ζυμάρι πάνω σε «καϊνατισμένο» (πυρακτωμένο) μάρμαρο. Το ζυμάρι απλώνεται κυκλικά, γεμάτο από άπειρες μικρές οπές σαν το σφουγγάρι. Αφού ψηθούν οι μαρμαρίτες, τρώγονται βουτηγμένοι στο μέλι ή στο «πετουμέζι» την παραμονή των Φώτων, που είναι μέρα νηστίσιμη, ενώ τις άλλες μέρες τηγανίζονται, αφού βουτηχτούν σε χτυπημένο αυγό και πασπαλίζονται με ζάχαρη ή βρέχονται με μέλι ή πετουμέζι.
Ανήμερα των Φώτων, μετά τη Λειτουργία, τελείται πανηγυρικά στις εκκλησιές ο «Μέγας Αγιασμός» και στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα, για να αγιασθούν και τα νερά. Πολλοί είναι οι νέοι που θα βουτήξουν στο κρύο νερό για να πιάσουν τον Σταυρό, ενώ ένα κατάλευκο περιστέρι, που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα, αφήνεται να πετάξει πάνω από το χώρο της τελετής. Εκείνος που θα πιάσει τον Σταυρό θεωρείται τυχερός κι ευλογημένος.
ΒΑΣΙΛΗΣ Σ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
