Τη βυζαντινή περίοδο λόγω σεισμών και πλημμυρών η Ρόδος δεν ήταν πια σε τόσο καλή οικονομική κατάσταση.
Όμως η ναυτιλία και το εμπόριο, δεν έπαψαν να είναι σημαντικές ασχολίες των κατοίκων. Και παρόλο που τώρα το νησί έπαιρνε περισσότερο χαρακτήρα γεωργικό και ποιμενικό, εξακολουθεί να είναι η βάση του βυζαντινού ναυτικού, στο οποίο υπηρετούν πολλοί Ροδίτες και άλλοι νησιώτες.
Η τέχνη στρέφεται σε άλλους τομείς, αφού η γλυπτική έπαθε μεγάλο μαρασμό με την κατάργηση των αγαλμάτων λόγω του ότι εξαπλώθηκε ο Χριστιανισμός, κι έκλεισαν τα εργαστήρια. Η οικοδομική, η κεραμοποιία και η ζωγραφική όμως συνεχίζονται.
Φημισμένα είναι τα πήλινα τούβλα της Ρόδου για τη στερεότητα και ελαφρότητά τους. Ήταν λευκά και ζύγιζαν τα πέντε ροδίτικα όσο ένα άλλων τόπων! Γι’ αυτό όταν έχτιζε ο Ιουστινιανός το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό αριστούργημα των μέσων χρόνων, την Αγία Σοφία (532|537, ο βυζαντινός χρονογράφος Γ. Κωδινός, αναφέρει ότι τα τούβλα –βήσαλα- του τρούλου, όταν ο τρούλος κατέπεσε τα παράγγειλε από τη Ρόδο.
Έστειλε, λέει ο Ιουστινιανός τον κουβικουλάριον Τρωίλον, τον έπαρχον Θεόδωρον και τον κοιαίστορα Βασιλίδην στη νήσο Ρόδο, να κάμουν εκεί «βήσαλα μεγάλα, κούφα, σπογγώδη και λεπτά και λευκά». Μερικοί νεότεροι συγγραφείς εκφράζουν αμφιβολία για την αυθεντικότητα των γραφόμενων του Κωδινού, επειδή οι παλαιότεροι χρονογράφοι δεν αναφέρουν την είδηση.
Τα περιγράφει όμως τόσο πειστικά ο Κωδινός και με λεπτομέρειες που σύμφωνα και με τον ιστορικό Χριστόδουλο Παπαχριστοδούλου δεν υπάρχει λόγος να τα αμφισβητήσουμε, εκτός αν επρόκειτο για Ροδίτη συγγραφέα που θα ήθελε να κάνει διαφήμιση του τόπου του. Άλλωστε το ιστορικό γεγονός έμεινε στην ανάμνηση του ροδίτικου λαού ανά τους αιώνες και έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Ο Αρχάγγελος ήταν κέντρο κεραμοποιίας από τότε, αλλά και στο Μεσαίωνα ενώ συνέχισε κι όλες τις επόμενες περιόδους μέχρι και σήμερα.
Ο Τσαμπίκος Χατζηνικόλας είναι δεκαετίες στο επάγγελμα γνώστης της παράδοσης και των ιστορικών στοιχείων που συνθέτουν το σκηνικό της εποχής.
Οι Αρχαγγελίτες από πολύ νωρίς ασχολήθηκαν με την κεραμική. Ποιος είναι ο λόγος;
Πρώτα-πρώτα να πούμε ότι όλο το νησί «κάθεται» πάνω σε πηλό: η Μονόλιθος, τα Σιάννα, ο Έμπωνας, τ’ Απόλλωνα, το Πλυμμύρι… Από την αρχαιότητα ακόμα όταν το κέντρο της δικής μας περιοχής λεγόταν Ποντόρια και οι κάτοικοί του Ποντορείς όπου υπήρχε πηγή νερού, και υπήρχε και χώμα και ξύλο για το ψήσιμο στα καμίνια, υπήρχαν εργαστήρια κεραμοποιίας.
Σε ποιες περιοχές εντοπίζονταν περισσότερο;
Ο ένας οικισμός ήταν το Κεραμί, στη νότια πλευρά του χωριού, από Φαρακλό μέχρι Κολύμπια. Είναι κόλπος, κι αυτό διευκόλυνε γιατί από εκεί έφευγαν απευθείας τα κεραμικά, με καΐκια για την αγορά της Ανατολής. Ο άλλος οικισμός όπου συναντούσες πολλά καμίνια ήταν ο Πετρώνας. Ο Πετρώνας βρίσκεται πάνω από τα Στεγνά, γύρω στο ένα χιλιόμετρο. Εκεί είχε και έχει μόνιμες πηγές που αναβλύζει νερό. Ένας μεγάλος τεκτονικός σεισμός γκρέμισε τότε ένα ολόκληρο βουνό δίπλα από τον Πετρώνα.
Έγειρε το βουνό και «ξάπλωσε» σαν να ήθελε να αναπαυθεί εκεί. Οι πέτρες του βουνού αυτού που ήταν από ασβεστόλιθο έσμιξαν στο ποτάμι με ένα άλλο πέτρωμα αυτό του Ατταβύρου το οποίο είναι ανοιχτόχρωμο κι οι πέτρες του είναι φλούδες-φλούδες. Αναμείχθηκαν αυτά τα δύο πετρώματα στον Πετρώνα, χωρίς να είναι συγγενή, έσμιξαν και αποτέλεσαν μία ιδανική πρώτη ύλη για την κατασκευή οικισμών αγγειοπλαστικής.
Επομένως προτιμούσαν την περιοχή Πετρώνας για τα εργαστήρια και τα καμίνια τους;
Ακριβώς. Πρέπει όμως να πούμε εδώ ότι εκτός από το Κεραμί, οικισμοί κεραμουργείας μικρότεροι υπήρχαν στο Φαγιέ, στην παραλία Τσαμπίκας και στο Γεμαχί.
Τι έκανε λοιπόν ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός;
Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έστειλε τους αρχιτέκτονές του στη Ρόδο οι οποίοι ερεύνησαν και διαπίστωσαν ότι το ελαφρύτερο τούβλο φτιαχνόταν στον Πετρώνα. Ο λόγος που τους έστειλε είναι επειδή η Αγιά Σοφιά επί δυόμισι χρόνια είχε πεσμένο τον τρούλο της ο οποίος είχε διάμετρο 32,5 μέτρα, λόγω του βάρους της πέτρας. Η παραγγελία δόθηκε και όλα έγιναν όπως έπρεπε να γίνουν, τα τούβλα μεταφέρθηκαν και το εμβληματικό αριστούργημα, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, στέκει αλώβητο στην Κωνσταντινούπολη. Η παράδοση λέει ότι στην κορυφή του τρούλου, στο κεντρικό, μεγάλο ρομβοειδές τούβλο που λεγόταν «κλειδί» και στηρίζει όλο το βάρος του τρούλου, χάραξαν οι Αρχαγγελίτες τη σφραγίδα τους. Έκαναν κάτι σαν τυπάρι.
Από την εμπειρία σας τόσες δεκαετίες, πώς κατάφερναν να φτιάχνουν τόσο ελαφριά τούβλα στον Αρχάγγελο;
Από την εμπειρία μου υποθέτω ότι ανάμειξαν τον πηλό μ’ ένα συστατικό φυτικής πρώτης ύλης, πολύ ελαφρύ. Οι Αρχαγγελίτες, είχαν κτίσει εκκλησίες με τρούλους σε όλο το νησί και βυζαντινού ρυθμού και ρυθμού βασιλικής με τρούλο ενώ είχαν δουλέψει και στην Ανατολή όπου έκτισαν χριστιανικές εκκλησίες γι’ αυτό είχαν φροντίσει να δημιουργήσουν το κατάλληλο ελαφρύ τούβλο. Για παράδειγμα έφτιαξαν την εκκλησία στο Λιβίσσι και όταν πάει κανείς μέχρι και σήμερα στο χωριό φάντασμα βλέπει την αρχιτεκτονική της εκεί εκκλησίας που είναι ίδια με αυτή του Ταξιάρχη Αρχαγγέλου. Και βέβαια εδώ πρέπει να πούμε ότι το επόμενο θέμα που προέκυψε για την Αγιά Σοφιά, ήταν η λάσπη.
Πώς έγινε η λάσπη με την οποία έδεσαν τα τούβλα της Αγιάς Σοφιάς;
Η λάσπη γινόταν από κοπανισμένο κεραμίδι ώστε να δένει. Υπάρχει όμως η εκδοχή την οποία μου έχει πει κι ο παππούς μου ο Τσαμπίκος Ντάκας, που το έκανε κι αυτός, ότι μέσα στη λάσπη έριχναν κρόκους αυγού με το ασπράδι τους. Η παράδοση λέει ότι πήγαν στην Κωνσταντινούπολη τεχνίτες για να κάνουν τη λάσπη. Από τότε η Ρόδος απέκτησε παγκοσμίως τη φήμη του καλύτερου νησιού για την κεραμική και την αγγειοπλαστική τέχνη. Θέλω εδώ να πω ότι η κεραμική τέχνη του Αρχαγγέλου, επεκτάθηκε και στα έργα άρδευσης. Δηλαδή μετέφεραν το νερό αντί με σωλήνες, με σωλήνες που έφτιαχναν από πηλό.
Για τα αρχεία που πήραν οι Ιππότες στη Μάλτα να πούμε και που τώρα πια τα έχετε στο Δήμο!
Οι αγγειοπλάστες, έμεναν από τον Πετρώνα έως τα Στεγνά προκειμένου να βρίσκονται κοντά στην πρώτη ύλη, αλλά και στους κολπίσκους από τους οποίους με τα καΐκια έστελναν τα κεραμικά στα άλλα νησιά και στην Ανατολή. Οι Ποντορείς τότε έκαναν ένα συνεταιρισμό κτημάτων υπό την αιγίδα ενός καλόγερου ο οποίος με τη συναίνεσή τους δημιούργησε το λεγόμενο «Μετόχι» του Αγίου Νικολάου. Εκεί μέχρι σήμερα διασώζονται τα ερείπια του ναού του Αγίου Νικολάου, στο νησάκι, στην παραλία Στεγνών. Το δε αρχείο που είχε το Μετόχι το πήραν φεύγοντας οι Ιππότες, στη Μάλτα. Το επέστρεψε πίσω τη δεκαετία του ‘80 ο Γιώργος Παπανικόλας, Αρχαγγελίτης καθηγητής. Τώρα πια βρίσκεται στο αρχείο του Δήμου.
Πηγή: rodiaki.gr
