Μια χειρονομία ενός Τούρκου ποδοσφαιριστή Μερίχ Ντεμιράλ, μέλους της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Τουρκίας, μετά το τέλος ενός αγώνα του Euro; έδωσε το έναυσμα για να ξεκινήσει εκ νέου σε Τουρκία και Ευρώπη η συζήτηση γύρω από την τουρκική ακροδεξιά.
Το σύμβολο-χειρονομία των Γκρίζων Λύκων που σχημάτισε με τα δάχτυλα του Ντεμιράλ, πυροδότησε πολιτικούς διαπληκτισμούς σε Τουρκία και Ευρώπη, ενώ για το θέμα ξεκίνησε πειθαρχική διαδικασία η UEFA.
Ακολουθεί μια ανασκόπηση της ιστορίας του Κινήματος των Γκρίζων Λύκων και του ρόλου που διαδραματίζουν στο τουρκικό πολιτικό προσκήνιο, στην οποία περιλαμβάνεται και η οπτική γωνία της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης για τις τελευταίες ενδιαφέρουσες εξελίξεις στους κόλπους της τουρκικής ακροδεξιάς.
Η περίοδος της ίδρυσης
Οι Γκρίζοι Λύκοι, γνωστοί ως «Bozkurtlar» στα τουρκικά, είναι μια ακροδεξιά υπερεθνικιστική οργάνωση που εμφανίστηκε στην Τουρκία στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Οι ιστορικές ρίζες της φτάνουν στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και σχετίζονται με το κίνημα του παντουρκισμού (το όραμα της ένωσης όλων των τουρκόφωνων λαών υπό τη σκέπη μιας ενιαίας κρατικής δομής) και την εθνικιστική πτέρυγα των Νεότουρκων.
Λίγα χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1960, ο τουρκοκυπριακής καταγωγής συνταγματάρχης Αλπαρσλάν Τουρκές προχώρησε στην ίδρυση του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (Milliyetçi Hareket Partisi, MHP). Τη δεκαετία του 1940, ο Τουρκές είχε βρεθεί στο επίκεντρο μιας δίκης που αφορούσε την παράνομη δράση των παντουρκιστών (τουρανιστών) στην Τουρκία. Δυο δεκαετίες αργότερα, ο Τουρκές, μαζί με το MHP, προχώρησε και στην ίδρυση της παραστρατιωτικής πτέρυγας του MHP, των Εστιών του Οράματος (Ülkü Ocakları), μια οργάνωση που είναι γνωστή με τη χαρακτηριστική ονομασία «Γκρίζοι Λύκοι», καθώς στο έμβλημά τους φέρουν την απεικόνιση του λύκου.
Από την περίοδο της ίδρυσής της, η οργάνωση υποστηρίζει μια ακραία μορφή τουρκικού εθνικισμού αναμεμειγμένη με παντουρκισμό και συχνά με το Ισλάμ. Στον πυρήνα της, η ιδεολογία των Γκρίζων Λύκων χαρακτηρίζεται από υπερεθνικισμό και στοιχεία νεοφασισμού, όπως λ.χ. το καλτ του ηγέτη, προωθώντας την ιδέα της τουρκικής φυλετικής και εθνικής ανωτερότητας. Η ομάδα υποστηρίζει την ενοποίηση όλων των τουρκικών λαών από τα Βαλκάνια μέχρι την Κεντρική Ασία σε ένα ενιαίο κράτος, ενσωματώνοντας ένα παντουρκικό όραμα.
Αν και μερικές φορές περιγράφονται ως κοσμικοί, οι Γκρίζοι Λύκοι συχνά συνδυάζουν τον τουρκικό εθνικισμό με την ισλαμική ταυτότητα και πεποιθήσεις, καταλήγοντας σε ένα σύνθετο ιδεολογικό πλαίσιο. Η οργάνωση είναι γνωστή για την εχθρότητά της προς τις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των Κούρδων, των Αρμενίων, των Ελλήνων, των Αλεβιτών και των αριστερών. Αυτή η στάση έχει οδηγήσει σε πολυάριθμες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις τόσο εντός της Τουρκίας όσο και σε χώρες με σημαντικούς τουρκικούς πληθυσμούς της διασποράς.
Η εδραίωση στο τουρκικό κοινωνικοπολιτικό προσκήνιο
Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970, οι Γκρίζοι Λύκοι λειτουργούσαν ως παραστρατιωτική δύναμη, εμπλεκόμενοι σε βίαιες συγκρούσεις στους δρόμους με αριστερές ομάδες. Αυτή η περίοδος δραστηριότητας κορυφώθηκε με σημαντική πολιτική βία, η οποία οδήγησε στο στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980 στην Τουρκία. Μετά το πραξικόπημα, οι Γκρίζοι Λύκοι και το MHP απαγορεύτηκαν προσωρινά, αλλά αργότερα αναδιοργανώθηκαν και μετατόπισαν την εστίασή τους σε αντι-κουρδικές δραστηριότητες και στην άσκηση πίεσης για επιθετική άρνηση της Αρμενικής Γενοκτονίας.
Σήμερα, οι Γκρίζοι Λύκοι έχουν επεκτείνει τις δραστηριότητές τους πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας, εδραιώνοντας παρουσία σε χώρες με σημαντικούς τουρκικούς πληθυσμούς, καθώς και σε περιοχές με τουρκικούς λαούς. Αυτή η διεθνής επέκταση περιλάμβανε συμμετοχή σε συγκρούσεις όπως ο Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και οι Τσετσενικοί Πόλεμοι, όπου μέλη τους πολέμησαν στο πλευρό των αζερικών και τσετσενικών δυνάμεων αντίστοιχα. Ακόμη, περιλαμβάνει αξιοσημείωτη δράση και στα κατεχόμενα.
Στη σύγχρονη εποχή, η οργάνωση έχει συνδεθεί με το «βαθύ κράτος» της Τουρκίας και υπάρχουν υποψίες για εμπλοκή της σε διάφορες μυστικές επιχειρήσεις και πολιτικές δολοφονίες, προσθέτοντας στην αμφιλεγόμενη φήμη της.
Μετά το πολιτικό διαζύγιο της κυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγγίπ Ερντογάν με το Κίνημα Γκιουλέν και του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016, η οργάνωση υποστηρίζει την τουρκική κυβέρνηση. Στην Άγκυρα, στους πολιτικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους είναι εδραιωμένη η πεποίθηση ότι τα τελευταία χρόνια έχουν καταφέρει να ελέγξουν τα νευραλγικά κέντρα του κατεστημένου ασφαλείας της Τουρκίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια, στο εξωτερικό οι δραστηριότητες των Γκρίζων Λύκων δεν έχουν μείνει αναπάντητες. Αρκετές χώρες έχουν λάβει μέτρα εναντίον της οργάνωσης, με τη Γαλλία να προχωρά στη λήψη νομικών μέτρων και την Αυστρία να απαγορεύει τα σύμβολα των Γκρίζων Λύκων το 2019. Το Καζακστάν απαγόρευσε την ομάδα το 2005. Το 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εστίασε στη δράση της ομάδας στα ευρωπαϊκά εδάφη.
Η τουρκική ακροδεξιά από τον φακό του μελετητή
Ο Γκιράϊ Γκερίμ, ένας καταξιωμένος Τούρκος πολιτικός αναλυτής έχει αφιερώσει την έρευνα του στο φαινόμενο της τουρκικής ακροδεξιάς. Στο βιβλίο «Routledge Handbook of Non-Violent Extremism» (Routledge, 2023), ο Γκερίμ αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην τουρκική ακροδεξιά, όπου παρέχει πολύτιμες πληροφορίες και προοπτική για το φαινόμενο.
Ο Γκερίμ υποστηρίζει ότι η έννοια της ακροδεξιάς, αν και πάντα συνδέεται με τον εθνονατιλισμό και τις παραδοσιακές αξίες, διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στην περίπτωση της Τουρκίας, ο υπερεθνικισμός έχει συνδεθεί κυρίως με το MHP από την ίδρυσή του. Οι ιδεολογικές και βίαιες δραστηριότητές των Εστιών του Οράματος (Ülkü Ocakları ή ÜO), έχουν εγείρει σημαντικές ανησυχίες για τον ρόλο του στη δημοκρατική πολιτική, ιδίως πριν από το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980.
Η πόλωση στην τουρκική πολιτική και η πρόσφατη διαίρεση μέσα στην ακροδεξιά είναι κρίσιμες για την κατανόηση της τρέχουσας δυναμικής. Η δημιουργία του Καλού Κόμματος (İYİ Parti) από πρώην μέλη του MHP αντιπροσωπεύει μια σημαντική αλλαγή. Ο διαχωρισμός οφείλεται σε ιδεολογικές διαφορές, συμπεριλαμβανομένου του κοσμικού-συντηρητικού ρήγματος του MHP, και στο στυλ ηγεσίας του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ο οποίος ευθυγράμμισε το MHP με το κυβερνών ΑΚΡ μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, δίνοντας προτεραιότητα στην επιβίωση του κράτους έναντι της αντιπολιτευτικής ρητορικής.
Αναλύοντας ιστορικές ρήξεις όπως οι διαιρέσεις θρησκείας και κρατικής εξουσίας, ο μελετητής υπογραμμίζει τις ιδεολογικές ρίζες του εθνικισμού της ακροδεξιάς του MHP. Το MHP, αν και ιδρύθηκε με κοσμικές εθνικιστικές αρχές, συνδύασε με την πάροδο του χρόνου τον εθνικισμό με το Ισλάμ για να κινητοποιήσει συντηρητικούς ψηφοφόρους κατά των αριστερών κινημάτων. Αυτή η διττότητα έχει οδηγήσει σε εσωτερικές εντάσεις, ειδικά με τη διαγραφή της Μεράλ Ακσενέρ και την ίδρυση του Καλού Κόμματος το 2017.
Η εμφάνιση του İYİ Parti στο πλαίσιο της Συμμαχίας του Έθνους αντιτιθέμενη στη συμμαχία του ΑΚΡ-MHP, δείχνει ένα ρήγμα μεταξύ κοσμικών δημοκρατικών και θρησκευτικών συντηρητικών. Ιδεολογικά, το İYİ Parti δίνει έμφαση στον κοσμικό εθνικισμό, τονίζοντας τον Ατατούρκ και τα ρεπουμπλικανικά σύμβολα, και μοιράζεται ισχυρές θέσεις σε θέματα όπως οι Σύριοι πρόσφυγες χωρίς να καταφεύγει στη βία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις, σημαντικό κομμάτι της εκλογικής βάσης του İYİ Parti, το οποίο πριν από λίγους μήνες ηγούταν η κ. Άκσενερ, βρήκε νέα στέγη στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (ΡΛΚ ή CHP), το οποίο είναι πλέον το μεγαλύτερο κόμμα της χώρας. Το δε ΜΗΡ, μαζί με τους Γκρίζους Λύκους εξακολουθεί να υποστηρίζει τη κυβέρνηση του ΑΚΡ. Την ίδια ώρα, οι Γκρίζοι Λύκοι αντιμετωπίζουν μια νέα δίκη, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η δολοφονία του πρώην αρχηγού τους. Αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας, χρεώνουν τη πρόσφατη δολοφονία του Σινάν Ατές, στην ίδια την ηγεσία των Γκρίζων Λύκων.
Πηγή ΚΥΠΕ, Νικόλαος Στέλγιας (ΚΥΠΕ/ΝΣΤ/ΓΧΡ)
Λευκωσία, Κύπρος
