Μανώλης Χατζηάμαλλος: Τα πολιτικά κόμματα ως θεμέλιο του Δημοκρατικού πολιτεύματος

ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ  ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Με αφορμή την εκλογή νέου προέδρου σε συγκεκριμένο  πολιτικό κόμμα, δράττω την ευκαιρία να καταδείξω την τεράστια σημασία που δίνει η σύγχρονη Ελληνική Δημοκρατία, στα πολιτικά κόμματα και τον λόγο για τον οποίο επιχορηγεί την ύπαρξη και την λειτουργία τους από τα δημόσια έσοδα.

Σε εποχές όπου η οικονομική κρίση συνεχώς διευρύνεται και πληθαίνουν  οι φωνές για κρατική μέριμνα σε ευάλωτες οικονομικά ομάδες πληθυσμού, πρέπει να έχουμε ένα στιβαρό επιχείρημα, απέναντι σε αυτούς που θεωρούν κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος, τις κομματικές επιχορηγήσεις.

Αρχικά θα πρέπει να πούμε ότι «Πολιτικά Κόμματα», είναι διαρκείς, ελεύθερες, µη αυτοτελείς ενώσεις ενεργών πολιτών, µε δημοκρατική οργάνωση, που επιδιώκουν μέσα στο συνταγματικό πλαίσιο,  συμμετοχή στη διακυβέρνηση του κράτους, με μοναδικό σκοπό, την εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος. Είναι φορείς της λαϊκής θέλησης και κάθε ένα, εκφράζει τη θέληση ενός τμήματος του Λαού που αντιπροσωπεύει.

Το δικαίωμα συμμετοχής στη διακυβέρνηση του κράτους, αναγνωρίζεται σε όλα τα πολιτικά κόμματα, εντός και εκτός Βουλής. Με αυτήν την έννοια η χώρα διακυβερνάται όχι μόνο από τα  κυβερνητικά, αλλά και τα  αντιπολιτευόμενα κόμματα. Το ρήμα  διακυβερνώ, σημαίνει, ως προς µεν την Κυβέρνηση, κυβερνώ µε αντιπολίτευση, δηλαδή δέχομαι την ύπαρξη, την κριτική και τον έλεγχό της, ως προς δε την αντιπολίτευση, σημαίνει  έλεγχο και κριτική, των πράξεων και των πολιτικών επιλογών της κυβέρνησης.

Γίνεται λοιπόν σαφές ότι τα πολιτικά κόμματα συνθέτουν την  λειτουργία μιας πολιτείας, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την ενεργό πρόσβαση του λαού στη διακυβέρνηση της χώρας και τη διαμόρφωση της κρατικής βούλησης. Για το λόγο αυτό, όλα τα σύγχρονα Συντάγματα θεσμοθετούν την ύπαρξή τους και ρυθμίζουν την οργάνωση και τη λειτουργία τους, τη θέση τους στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή ενός τόπου. Αποτελούν τους οργανισμούς μέσα στους οποίους χαράσσονται και μεταποιούνται σε πολιτικές, οι ιδέες και τα  «πιστεύω» του κάθε ενός από τους συμμετέχοντες. Μέσα από αυτά μετατρέπονται σε εφαρμοσμένη πολιτική, οι δυναμικές της κοινότητας και αποτελούν σε κάθε σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία, το θεμέλιο για τη συγκρότηση του πολιτικού συστήματος και την διάρθρωση του πολιτεύματος στην πράξη. Μόνο μέσα από την κομματική διεργασία αποκτά οντότητα η βασικότερη αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος, αυτή της λαϊκής κυριαρχίας.

Η προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων που συγκροτούν το δημοκρατικό ιδεώδες, διέρχεται αναγκαστικά μέσα από την κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελευθερίας και της ισότητας, στα πολιτικά κόμματα. Η λειτουργία των άνω αρχών μέσα στα πολιτικά κόμματα, ενισχύει, παγιώνει και εξασφαλίζει τα εχέγγυα για τη διατήρηση της άμεσης δημοκρατίας στο επίπεδο της κοινωνίας.

Ο συντακτικός νομοθέτης, για πρώτη φορά με το ισχύον Σύνταγμα αναγνώρισε την κορυφαία νομικοπολιτική θέση των κομμάτων στο πλαίσιο της ανασυγκροτημένης Ελληνικής πολιτείας. Η θεμελιώδης αυτή επιλογή έχει αποτυπωθεί ανάγλυφα σε πολλές επί μέρους διατάξεις του. Τα πολιτικά κόμματα αναγορεύονται ως συνταγματικός θεσμός στο άρθρο 29 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει την ελεύθερη ίδρυσή τους και τη συμμετοχή σε αυτά Ελλήνων πολιτών υπό ορισμένες προϋποθέσεις.   Από τις ίδιες συνταγματικές διατάξεις επιβάλλεται η οργάνωση και η δράση τους, να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, ενώ λαμβάνεται ειδική μέριμνα για την οικονομική ενίσχυσή τους από το Κράτος καθώς και η δημοσιότητα των εκλογικών δαπανών τους.

Τα πολιτικά  κόμματα, στηρίζονται σε πάγια κατά κανόνα οργανωτική δομή. Επιτελούν μια πολυσύνθετη αποστολή, με στέρεη δομή και συνεκτική οργάνωση. Η οργανωτική δομή τους περιγράφεται στο καταστατικό τους. Σε αυτό αποκρυσταλλώνονται οι αρχές και η ιδεολογία τους, καθορίζονται τα όργανά τους και ρυθμίζονται οι σχέσεις των μελών προς το κόμμα. Η σημασία του καταστατικού για την οργάνωση και τη δράση ενός κόμματος είναι πρόδηλη, αφού ρυθμίζει τη σχέση των μελών  προς το κόμμα, αλλά και των μελών μεταξύ τους. Στη μορφολογία των ελληνικών κομμάτων συναντούμε συνήθως, σε επίπεδο διαχείρισης της ενδοκομματικής εξουσίας, τον Πρόεδρο ή τον Αρχηγό, το Εκτελεστικό Γραφείο ή τη Διοικούσα Επιτροπή και την Κεντρική Επιτροπή ως τα βασικά αποφασιστικά όργανα. Οι σχέσεις μεταξύ των οργάνων ενός κόμματος διαπλέκονται με βάση το καταστατικό του.

Είναι λοιπόν τόσο σημαντικός ο θεσμός των κομμάτων, που όλες οι σύγχρονες δημοκρατικές πολιτείες, αποφάσισαν την επιχορήγησή τους από τα κρατικά ταμεία.

Στην Ελλάδα, η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, δεν αποτελεί ρητή συνταγματική επιταγή, καθόσον προβλέπεται δυνητικά. Θεωρείται όμως ότι αποτελεί συνταγματική αναγκαιότητα που εξασφαλίζει την ελευθερία της δράσης τους, αναγκαίο όρο για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η Ελληνική πολιτεία ενισχύει οικονομικά τα πολιτικά κόμματα που συμμετέχουν στην ανάδειξη των µελών του εθνικού Κοινοβουλίου, ώστε να αντιμετωπίσουν τις λειτουργικές και εκλογικές τους δαπάνες, αλλά και για σκοπούς επιμορφωτικούς και ερευνητικούς. Οι ρυθμίσεις για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και των υποψηφίων βουλευτών, πρέπει να υπηρετούν μια συνθήκη εξισορρόπησης αντικρουόμενων δικαιωμάτων και ελευθεριών, με σκοπό τη διασφάλιση μιας δίκαιης και ελεύθερης εκλογικής διαδικασίας. Σημαντική πρόκληση για τον κάθε νομοθέτη, παραμένει το ζήτημα του ισοζυγίου αυτών των αντικρουόμενων συμφερόντων. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτής της οριοθέτησης, θεσπίζονται οι αρχές που διέπουν τον θεσμό της χρηματοδότησης.  Η αρχή της ισότητας, της διαφάνειας και η λογοδοσία στην Επιτροπή Ελέγχου, εξασφαλίζουν την συνταγματική επιταγή και θωρακίζουν τον θεσμό από αυθαίρετες επιβουλές.

Στην χώρα μας, οι διατάξεις για την χρηματοδότηση είναι εμπεριστατωμένες. Η τακτική κρατική χρηματοδότηση, ανέρχεται σε ποσοστό 0,5% επί των κρατικών εσόδων του προηγούμενου οικονομικού έτους. Χορηγείται δε σε πολιτικά κόμματα και συνασπισμούς κομμάτων, που εκπροσωπούνται στη Βουλή των Ελλήνων ή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθώς και όσα δεν έχουν αιρετούς αντιπροσώπους, αλλά έχουν συγκεντρώσει αριθμό ψήφων, τουλάχιστον, ίσο με το 1,5% του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων της Επικράτειας στις τελευταίες εκλογές. Σε αντίστοιχους νόμους ρυθμίζεται η κατανομή της επιχορήγησης. Ποσοστό 80% αυτής καταβάλλεται στα κόμματα και τους συνασπισμούς που εκπροσωπούνται στη Βουλή αναλογικά με τον αριθμό ψήφων που έχουν συγκεντρώσει, ενώ ποσοστό 10% καταβάλλεται στα κόμματα και τους συνασπισμούς που εκπροσωπούνται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τέλος ποσοστό 10% καταβάλλεται στα κόμματα και τους συνασπισμούς που είχαν καταρτίσει πλήρεις συνδυασμούς, τουλάχιστον, στο 70% των εκλογικών περιφερειών της χώρας και έχουν λάβει ποσοστό ίσο με το 1,5% του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων της Επικράτειας. Σε άλλες διατάξεις προβλέπεται η χρηματοδότηση για ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς.

Εκτός βέβαια από την τακτική χρηματοδότηση, υπάρχουν διάφορες μορφές έμμεσης κρατικής χρηματοδότησης κατά τις περιόδους προεκλογικής εκστρατείας. Μεταξύ άλλων, ο δωρεάν χρόνος μετάδοσης σε κρατικούς και ιδιωτικούς, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Πέραν της κρατικής χρηματοδότησης, υπάρχει και η ιδιωτική, η οποία υπόκειται σε αυστηρούς περιορισμούς και η οποία πρέπει να διενεργείται μέσω τραπεζικών λογαριασμών ή άλλων μέσων, πάντα υπό τον όρο ότι γίνεται ταυτοποίηση του φυσικού ή νομικού προσώπου που προσφέρει το χρηματικό ποσό. Ταυτόχρονα, προβλέπονται αυστηροί όροι  για την λήψη τραπεζικών δανείων και η τήρηση μιας δημόσιας βάσης δεδομένων στα οικονομικά των κομμάτων, θεσμοί, που λειτουργούν ως εργαλεία διαφάνειας και λογοδοσίας των κομμάτων.

Αντίστοιχο πλέγμα διατάξεων ίδρυσης και προστασίας των πολιτικών κομμάτων, με βασικότερη την επιλογή του θεσμού της κρατικής τους επιχορήγησης, συναντάται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Αυτή η δαπάνη όσο και αν φαίνεται σε κάποιους υπερβολική, είναι μια σημαντική επένδυση κάθε δημοκρατικής πολιτείας. Σε όλες τις σύγχρονες πολιτείες η βασική επιλογή είναι συγκεκριμένη. Οικονομική ενίσχυση των κομμάτων και έλεγχος των δαπανών τους με αυστηρά όρια στις δαπάνες εκάστου υποψηφίου, ώστε να επιτυγχάνεται η ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτών σε κάθε εκλογική διαδικασία. Φυσικά στην πράξη δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν οι υπερβάσεις. Όμως η συνταγματική κατοχύρωση των κατευθυντήριων γραμμών, είναι μια κατάκτηση των σύγχρονων κοινωνιών και σίγουρα αποτελεί το βασικό υλικό, με το οποίο ο κοινός νομοθέτης μπορεί να διαπλάσει τους όρους και τις προϋποθέσεις της επιχορήγησης των κομμάτων. Ιδίως της  ιδιωτικής.

Έτσι, ο θεσμός των πολιτικών κομμάτων και οι κανόνες που διέπουν την λειτουργία και την δράση τους, αποτελούν βασικά δομικά στοιχεία ενός πολιτεύματος και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό, το δημοκρατικό του πρόσημο.

Ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Κω

Μανώλης Χατζηάμαλλος