ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ. ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
ΕΙΣΗΓΗΣΗ – ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΒΑΣ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗ
Χαίρομαι ιδιαίτερα που ο Όμιλος διοργάνωσε αυτή την ημερίδα. Όσοι από σας είστε μέλη του ομίλου, θα θυμάστε ότι στα μέσα Ιουλίου του 2023 είχα προτείνει στην πρώτη ΓΣ την διοργάνωση ημερίδας για τις προοπτικές και τις δράσεις του Δήμου της Κω, η οποία είχε ψηφιστεί ομόφωνα. Αυτή θα γίνονταν το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 2023, δηλ. πριν από περίπου να χρόνο. Όμως η ημερίδα δεν προετοιμάστηκε και δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που από τότε δεν συμμετέχω στις δραστηριότητες του ομίλου, διότι πιστεύω ότι ένας όμιλος για την δημοκρατία πρέπει πρώτα να σέβεται τις αποφάσεις των οργάνων του, είτε είναι ομόφωνες είτε παίρνονται κατά πλειοψηφία.
Το αναφέρω αυτό για ένα και μόνο λόγο. Για να γίνει σαφές ότι αυτά που θα πω ΔΕΝ είναι αναγκαστικά και θέσεις του Ομίλου, αλλά καθαρά προσωπικές μου θέσεις. Είναι δημοκρατικό δικαίωμα των μελών του ομίλου να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν. Σε καμιά περίπτωση ΔΕΝ θέλω να αφήσω κάποια υποψία ότι προσπαθώ να «καπελώσω» τον όμιλο.
Το θέμα της ημερίδας είναι : ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ. ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
Το θέμα, από την θεώρηση των τοπικών μας εμπειριών, αναλύθηκε από τους κ.κ Κ. Καϊσερλή και Ντ. Παπανικολάου, συμφωνώ με όσα ανέφεραν και δεν χρειάζεται να επαναλάβω κάτι.
Όμως η θεματολογία της σημερινής ημερίδα είναι τεράστια και μοιραία πρέπει κανείς να αναφερθεί σε κάποια μόνο από τα σχετικά θέματα. «Εκμεταλλευόμενος» την παρουσία του κ. Μποτόπουλου, θα θέσω μερικά από αυτά.
Το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας έχει αρκετές στρεβλώσεις που πρέπει να διορθωθούν, και κάποιες αναχρονιστικές παλαιοκομματικές λειτουργίες που πρέπει να αλλάξουν. Οι στρεβλώσεις και οι λειτουργίες αυτού του είδους, αποτελούν κατά την γνώμη μερικές από τις βασικές αιτίες που οδηγούν στην αποχή των πολιτών από τα κοινά. Μετά από πενήντα χρόνια ομαλής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έχει εμπεδωθεί εξ αιτίας αυτών στην κοινωνία, και ιδίως στις νεότερες ηλικίες, η άποψη ότι σ’ αυτή τη χώρα είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατον να αλλάξουν τα πράγματα.
Η άποψη αυτή επικράτησε με κύριο αίτιο το γεγονός ότι, η ζωή και οι ανάγκες των πολιτών εξελίσσονται ταχύτατα, λόγω και των νέων τεχνολογιών, ενώ το κράτος παραμένει δύσκαμπτο και εν μέρει απροσάρμοστο στις σύγχρονες απαιτήσεις. Δεν αναφέρομαι στην «διαχείριση», εδώ έχουμε αρκετές ψηφιακές εφαρμογές που μας διευκολύνουν, αλλά κυρίως στους θεσμούς δια των οποίων πρέπει να ασκείται η διακυβέρνηση στο σύγχρονο κράτος.
Στην σημερινή ημερίδα με την ευρύτατη θεματολογία, δεν μπορούν να αναλυθούν, αλλά μόνο να περιγραφούν κάποιες από τις αλλαγές που πρέπει κατά την γνώμη μου να γίνουν. Στην λογική αυτή, και επειδή πιστεύω ότι οι γενικές και αόριστες αναφορές, «αγωνιστικές ή μη» στην γνωστή μάλιστα ξύλινη γλώσσα, είναι επίσης από τις βασικές αιτίες που οδηγούν στην αποχή των πολιτών, θα επιχειρήσω να είμαι συγκεκριμένος, χωρίς να φιλοδοξώ να καλύψω όλη την γκάμα των σχετικών θεμάτων που είναι τεράστια.
Τα θέματα που θα θίξω θα τα αξιολογήσω στην πολιτική τους διάσταση, γιατί δεν γνωρίζω την νομική τους πλευρά και το πώς πρέπει νομικά να διατυπωθούν οι προτεινόμενες λύσεις.
Οι αλλαγές πρέπει να αφορούν και στα τρία επίπεδα διοίκησης δηλαδή ΚΡΑΤΟΣ – ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ – ΔΗΜΟΥΣ.
Ο μεγάλος ασθενής είναι το κράτος. Ο καταστατικός χάρτης της λειτουργίας του είναι το σύνταγμα. Η σημερινή βουλή είναι αναθεωρητική και το 2025 θα ανοίξει η συζήτησή για την αναθεώρηση του ισχύοντος συντάγματος.
Βέβαια έγκριτοι συνταγματολόγοι, όπως ο κ. Μανιτάκης, ο κ. Αλιβιζάτος και ο εισηγητής μας κ. Μποτόπουλος, με άρθρα τους στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ διατυπώνουν την άποψη ότι δεν χρειάζεται συνταγματική αναθεώρηση. Προτάσσουν το γεγονός ότι στα 50 χρόνια δημοκρατικής λειτουργίας του πολιτεύματος, το σύνταγμα του 1975 με τις συνακόλουθες αναθεωρήσεις του, λειτούργησε καλά, και οι εναλλαγές στην εξουσία κομμάτων από όλο το ιδεολογικό φάσμα ήταν ομαλές. Ο κ Μποτόπουλος πριν από λίγο το τεκμηρίωσε απόλυτα. Αυτό είναι πολύ σωστό και προφανώς αποδείχτηκε στην πράξη ότι τα σχετικά άρθρα ΔΕΝ πρέπει να αλλάξουν.
Όμως υπάρχουν άλλα ζητήματα που πρέπει να λυθούν.
1ο ΖΗΤΗΜΑ : Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ
Στο άρθρο 26 αναφέρεται πώς ασκούνται η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία, η άσκηση των οποίων πρέπει να είναι διακριτή, δηλαδή οι ασκούντες κάποια εξ αυτών να ΜΗΝ παρεμβαίνουν στην άσκηση κάποιας άλλης.
Τί έχουμε ζήσει τα τελευταία 50 χρόνια ;
Α) Την εκτελεστική εξουσία να παρεμβαίνει στην δικαστική, και να την εργαλειοποιεί εναντίον πολιτικών της αντιπάλων. Ο κατάλογος είναι μεγάλος, ας αναφέρουμε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα :
- Η παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου από την ΝΔ και την Κομουνιστική αριστερά.
- Η σκευωρία της NOVARTIS την περίοδο της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Θα θυμίσω απλώς την δήλωση κάποιου, τότε υπουργού παρακαλώ, που τώρα φιλοδοξεί να γίνει και πρόεδρος κόμματος : «Να βάλουμε φυλακή πέντε – έξι αντιπάλους για να πάρουμε τις εκλογές»
Και στις δύο περιπτώσεις σωρεία εκπροσώπων της εκτελεστικής εξουσίας, τότε πρωθυπουργοί, αρχηγοί κομμάτων, υπουργοί κ.λπ., με παρεμβάσεις τους, προεξοφλούσαν τις δικαστικές αποφάσεις, παραβιάζοντας το άρθρο 26, αλλά ακόμα και το τεκμήριο της αθωότητας, ενώ μερίδα λειτουργών της δικαιοσύνης είχε ευθυγραμμιστεί σε αυτή τη διαδικασία.
Να θυμίσω απλώς ότι στην περίπτωση του Α. Παπανδρέου είχε διαφωνήσει καθαρά ο θεμελιωτής του συντάγματος του 1975 Κ. Καραμανλής και ο Λεωνίδας Κύρκος.
Β) Έχουμε ζήσει την δικαστική εξουσία να παρεμβαίνει στην εκτελεστική, ασκώντας πολιτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα :
- Το άρθρο 106, παρ. 1 του συντάγματος ορίζει μεταξύ άλλων : «…. το κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα της χώρας, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας».
Το πώς θα το κάνει, είναι καθαρά θέμα της εκτελεστικής εξουσίας. Στο πλαίσιο αυτό συντάσσει τον κρατικό προϋπολογισμό και προβλέπει τις δημόσιες δαπάνες. Δεν μπορεί η δικαστική εξουσία να παίρνει αποφάσεις (συνήθως μετά από προσφυγές), οι οποίες ανατρέπουν την οικονομική πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης. Αν η εφαρμοζόμενη από την κυβέρνηση πολιτική, εισοδηματική ή άλλη, είναι λάθος, πρέπει να ανατραπεί με πολιτικούς και συνδικαλιστικούς αγώνες και όχι σε κλειστές δικαστικές αίθουσες. Πως θα προγραμματίσει η εκτελεστική εξουσία «την οικονομική δραστηριότητα της χώρας» όταν με διάφορες δικαστικές αποφάσεις επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός με πολλά δισεκατομμύρια και πιθανό για αρκετά χρόνια;
Αντίστοιχες παρεμβάσεις έχουμε ζήσει στην αυτοδιοίκηση, όταν κάποιοι πάρεδροι του ελεγκτικού συνεδρίου ασκούσαν σε αποφάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων ελέγχους σκοπιμότητας (αποκλειστικό δικαίωμα των δημοτικών οργάνων), αντί για ελέγχους νομιμότητας.
Επομένως στο άρθρο 26 πρέπει να προστεθούν διατάξεις-δικλείδες ασφαλείας που να αποκλείουν τέτοιου είδους ανάμειξη των εξουσιών, που παραβιάζουν κατάφωρα την αρχή της διάκρισής τους. Βέβαια δεν εννοώ ότι πρέπει να μπουν διατάξεις ανάλογες των εκτελεστικών νόμων, διότι σωστά το σύνταγμα πρέπει να παραμείνει «πλαίσιο». Δεν γνωρίζω πώς μπορεί αυτό να διατυπωθεί νομικά, όμως οι ειδικοί μπορούν να το καταφέρουν.
2ο ΖΗΤΗΜΑ : Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Το άρθρο 101, παρ. 1 αναφέρει : «Η διοίκηση του κράτους οργανώνεται σύμφωνα με το αποκεντρωτικό σύστημα».
Η γενική και αρκετά αόριστη αυτή αναφορά, σε συνδυασμό με άλλα άρθρα, όπως π.χ. με το άρθρο 24 που αναφέρεται στο περιβάλλον, στην χωροταξία κλπ, και τα ορίζει όλα αυτά ως αποκλειστικές αρμοδιότητες του, έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα ΚΑΙ στο περιβάλλον ΚΑΙ στην χωροταξία.
Όλοι γνωρίζουμε ότι η χώρα μας, όπως όλες οι αναπτυγμένες δυτικές δημοκρατίες αλλά και πολλές άλλες ανά την υφήλιο, έχει τρία επίπεδα διοίκησης :
- Κράτος
- Περιφέρειες
- Δήμοι
Η δομή αυτή πρέπει να κατοχυρωθεί στο σύνταγμα, συμπληρωμένη με κάποια άλλη διάταξη, που οι συνταγματολόγοι ξέρουν πως να την διατυπώσουν, η οποία θα ορίζει ότι τα σχετικά με την ονομασία, τα όρια, τις αρμοδιότητες, τους πόρους και γενικά την λειτουργία του, ρυθμίζονται με νόμους.
Με τον τρόπο αυτό μπορεί η εκάστοτε κυβέρνηση, ΑΝ βέβαια έχει την πολιτική βούληση, να αποκεντρώσει αρμοδιότητες και πόρους χωρίς τον κίνδυνο να ανατραπούν οι όποιες σχεδιασμένες και νομοθετημένες πολιτικές που θεσμοθετήθηκαν σε κάποιες περιόδους. Αυτό συνέβη π.χ. με πολλούς περιβαλλοντικούς και χωροταξικούς νόμους όλα αυτά τα χρόνια. Μετά από προσφυγές διαφωνούντων μειοψηφιών, που πάντα θα υπάρχουν, οι νόμοι αυτοί ανατράπηκαν στο ΣτΕ, που έκρινε ότι αυτά είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του κράτους, από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 24 και 101.
Αποτέλεσμα ; Κανένα ρυμοτομικό σχέδιο δεν τελειώνει και η χώρα μας είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης χωρίς θεσμοθετημένες χρήσεις γης.
Ενδεχομένως να υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις όπου ο συνδυασμός διατάξεων άλλων άρθρων του συντάγματος, δημιουργούν ανάλογα προβλήματα σε άλλους τομείς της Διοίκησης, τα οποία δεν γνωρίζω. Αναφέρθηκα σε προβλήματα που έχω βιώσει λόγω της επαγγελματικής μου ιδιότητας και της επί μακρόν χρόνο ενασχόλησης μου με τα κοινά.
Και βέβαια υπάρχει αναγκαιότητα τροποποίησης του άρθρου 16 (για τα πανεπιστήμια), να απαντηθεί το ερώτημα της κατάργησης ή όχι του ΣτΕ και αντικατάστασής του από Συνταγματικό δικαστήριο με διαφορετική σύνθεση κλπ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η συνολική αναδιάρθρωση της πολιτείας πρέπει να ξεκινήσει από το κράτος και μετά να κατέβει στις Περιφέρειες και στους Δήμους. Η παγκοσμίως παραδεκτή αρχή είναι ότι εξειδικεύουμε το γενικό και ΔΕΝ γενικεύουμε το ειδικό. Άρα αρχίζουμε από το συνολικό και πάμε στο επί μέρους.
Θα πω και δυο λόγια για τις Περιφέρειες και τους Δήμους.
- ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ : Δεν μπορεί μια χώρα, που ως κράτος είναι μικρότερη από πολλές περιφέρειες της Ευρώπης, να έχει 13 περιφερειακές αυτοδιοικήσεις. Το πρώτο που έπρεπε να έχουν κάνει όλες οι κυβερνήσεις που πέρασαν ήταν η διοικητική αναδιάρθρωση αυτών και ο περιορισμός ίσως σε πέντε έως επτά. Σχετική πρόταση έχει κάνει η πρώην Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Δωδεκανήσου, με ομόφωνη απόφασή της στο συνέδριο της Τήλου, από το 2005 αν θυμάμαι καλά. Γνωρίζουμε ότι πολιτικοί – κομματικοί λόγοι δεν το επέτρεψαν.
- ΔΗΜΟΙ : Η αποτυχία του Καλλικράτη είναι πανθομολογούμενη από την μια άκρη της χώρας έως την άλλη, οριζοντίως καθέτως και διαγωνίως. Οι εμπνευστές και δημιουργοί του είναι υπόλογοι απέναντι στους πολίτες ιδίως της επαρχίας, για πολλά από τα δεινά που βιώνουμε σήμερα. Πολλά πρέπει να γίνουν για να βελτιωθεί η κατάσταση, αλλά χρειάζεται μια άλλη ημερίδα για να τα κάνουμε απολύτως συγκεκριμένα. Διότι ιδίως σε αυτό το θέμα που αφορά την πλησιέστερη εξουσία προς τον πολίτη, πρέπει να αποφύγουμε τους γενικόλογους αφορισμούς, που με μαθηματική ακρίβεια οδηγούν στην αποχή των πολιτών από τα κοινά.
Ευχαριστώ που με ακούσατε και ζητώ συγνώμη για την μακρηγορία μου. Όμως η ευρύτητα του θέματος δεν μου επέτρεψε να είμαι συντομότερος.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΜ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗΣ
