Πέθανε ο Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής από τους σημαντικότερους κλασικούς φιλολόγους, νεοελληνιστές και μουσικούς ερευνητές της χώρας.

Η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, την Τετάρτη 28 Φεβρουαρίου, στις 11.00 π.μ. Η σορός του θα μεταφερθεί στη γενέτειρά του Κω.

Με καταγωγή από την περιοχή Ασφενδιού της Κω ο κλασικός φιλόλογος και ερευνητής της μουσικής μας πατριδογνωσίας Μανόλης Χατζηγιακουμής ταξιδεύει στη χαρά της Αναστάσεως. Με ένα εύρωστο συγγραφικό έργο αποχαιρετά μαθητές που επί σειρά ετών δίδαξε στην ιδιωτική εκπαίδευση καθώς και το ερευνητικό κοινό που εντρυφεί τόσο σε κείμενα των Ομήρου, Διονυσίου Σολωμού και Κωστή Παλαμά όσο και στα της πατρώας μας μουσικής κληρονομιάς.

Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή του ΕΚΠΑ εκπονώντας διδακτορική διατριβή στο έργο του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Διατριβή που αποτελεί σημείο αναφοράς στην επιστήμη της φιλολογίας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τη διατριβή του ανέλαβε το ίδιο το πανεπιστήμιο να εκτυπώσει και διακινήσει.Ακόμη ασχολήθηκε διεξοδικά με την ποίηση του Κωστή Παλαμά και με τη μετάφραση της Ομήρου Οδύσσειας, ενώ παράλληλα μελετά και την παραδοσιακή μουσική του τόπου του προσφέροντάς μας το πόνημά του «Μουσικός θησαυρός της Κω» συνοδεία ηχητικών ντοκουμέντων. Την περίοδο αυτή ξεκινά- είμαστε γύρω στα 1970- να μελετά συστηματικά χειρόγραφα της εκκλησιαστικής μας μουσικής.

Οι σπουδές που πραγματοποίησε τόσο στο γνωστικό αντικείμενο της βυζαντινής όσο και της ευρωπαϊκής μουσικής του εξασφάλισαν μία σφαιρική γνώση περί της δυτικής και ανατολικής μουσικής. Του πιστοποίησαν τη σημασία που έχει η ψαλτική μας κληρονομιά στην καθημερινότητα του νεο-Έλληνα. Έτσι, δόθηκε με όλες του τις δυνάμεις στην έρευνα χειρογράφων μη λογαριάζοντας χιλιομετρικές αποστάσεις και χρηματικά κόστη.

Ο πρώτος καρπός των ερευνών του που προσφέρει στο χώρο της ψαλτικής τέχνης και επιστήμης παρουσιάζεται το 1975 με τίτλο «Μουσικά Χειρόγραφα Τουρκοκρατίας (1453-1832)» όπου μας παρουσιάζει άγνωστα μουσικά χειρόγραφα και έναν σημαντικότατο κατάλογο μελοποιών και μελών.

Το 1980 στο πόνημά του «Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής (1453-1820)» μας προσφέρει το «Σχεδίασμα ιστορίας» –αυτόνομη έκδοσή του μας χάρισε το 1999 με τίτλο: «Η εκκλησιαστική μουσική του ελληνισμού μετά την Άλωση (1453-1820)»- με συνοδευτικό δίσκο βινυλίου, όπου ο Άρχων Πρωτοψάλτης Θρασύβουλος Στανίτσας ερμηνεύει μέλη που βρίσκονται στο εκδοθέν έργο σε χειρόγραφη μορφή.

Στη λογική του βιβλίου του αυτού, όπου η χειρόγραφη παράδοση συναντά την πράξη θα δημιουργήσει τις σειρές «Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής», «Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής» και τη σειρά «Αρχείον Εκκλησιαστικής Μουσικής». Τρεις σειρές ηχογραφημάτων ανεκτίμητης αξίας τόσο για την ψαλτική όσο και για την ερευνητική κοινότητα της βυζαντινής μουσικολογίας μιας και ο-η ενδιαφερόμενος-η έχει τη δυνατότητα μελετώντας τα μουσικά κείμενα ταυτόχρονα να ακούει τα ηχογραφήματά τους και να εντρυφεί στον πλουραλισμό των ερμηνευτικών ταυτοτήτων που κρύβουν τα σημαδόφωνα και οι μουσικές θέσεις μέσα στην περιγραφικότητα της παρασημαντικής. Προσφέρει τη δυνατότητα να εντρυφήσουμε στις ηχοπαλέτες των όσων διαστηματικά κρύβουν τα γένη της βυζαντινής μελωδίας και οι ιστορικές περίοδοι εξέλιξης της ψαλτικής μας ιστορίας.

Μέσα από τα έργα του ο Χατζηγιακουμής τονίζει τη σημασία που έχει η εξήγηση των εκκλησιαστικών μελών στο σήμερα. Για αυτόν οι εξηγήσεις είναι βίοι παράλληλοι με τις ομηρικές του μεταφράσεις. Βιώνει τη μουσική ως σειρά μουσικο-γλωσσολογικών μοντέλων καταγραφής, διάσωσης και διάδοσης του πολιτισμού μας. Ενώνει το ποιητικό με το μουσικό στοιχείο και αναζωογονεί την «πτωτική» ιδέα που κάποιοι έχουν για τα της ψαλτικής μας κληρονομιάς στο σήμερα.

Το 2005 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Αριστείο Γραμμάτων ενώ το 2018 τιμήθηκε από τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο με το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής. Μάλιστα στην τελετή είχε παραστεί και ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος. Η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί την Τετάρτη στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών και η ταφή του θα γίνει στην Κω.

Η εκδοτική και ερευνητική του δραστηριότητα εκτείνεται από τον Όμηρο και τον Σολωμό στην Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική (με εκδοτικές σειρές «Μνημεία», «Σύμμεικτα», «Αρχείον» Εκκλησιαστικής Μουσικής», «Μεσαιωνικά Δημώδη Κείμενα» και άλλα μουσικά και φιλολογικά βιβλία). Σπουδαίο και μοναδικό, έργο ζωής, η «Εκκλησιαστική Μουσική του Νεώτερου Ελληνισμού», του συνόλου δηλαδή των εκκλησιαστικών μελών της περιόδου της Τουρκοκρατίας, όχι μόνο στη γραπτή αλλά και στην ηχητική – ψαλτική της έκφραση μέσα από τους εν ζωή ακόμη μέγιστους ιεροψάλτες (με 122 είδη cd σε κυκλοφορία).

Ένα από αυτά τα σπουδαία έργα, το σπουδαιότερο ίσως, είναι η «Ομήρου Οδύσσεια» («Εισαγωγή – Κείμενο – Μετάφραση – Σχόλια – Ραψωδίες Α-Ω», που κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις ΚΕΡΕ [Κέντρο Ερευνών και Εκδόσεων]). Πρόκειται για την «οριστική» έκδοση της Οδύσσειας, ένα μνημειακό έργο 832 σελίδων με μετάφραση απευθείας από το πρωτότυπο.

Όπως σημειώνει στον πρόλογο του τόμου ο ίδιος, «η ομηρική Οδύσσεια αντιμετωπίσθηκε, όχι απλά ως γραπτό, αλλά κυρίως ως προφορικό, δηλαδή ως κινούμενο και εκφωνούμενο (ραψωδικό και απαγγελτικό) κείμενο. Από τα πρώτα ήδη πειράματα έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι είχαμε ένα καθαρά αυτόνομο νεοελληνικό κείμενο, το οποίο ήταν στην ουσία, από άλλη σκοπιά, το ίδιο το αρχαίο. Η ισοζυγία αυτή οφειλόταν στο ότι το αρχαίο αντιμετωπίσθηκε πρωτίστως ως προφορικός ήχος. Του οποίου ο απόηχος ήταν, απροσδόκητα, ο ίδιος προφορικός νεοελληνικός ήχος».

Η μετάφραση έγινε σε δύο μεγάλες χρονικές περιόδους και με μεγάλη χρονική απόσταση μεταξύ τους. Κατά την πρώτη (1992-1997) μεταφράστηκαν οι επτά πρώτες Ραψωδίες (α-η) και κατά τη δεύτερη (2010-2015) οι υπόλοιπες δέκα επτά (θ-ω). Στο βιβλίο παρατίθενται για άμεση παραβολή και σύγκριση και τρεις επίσης νεοελληνικές μεταφράσεις της Οδύσσειας, τις οποίες ο Χατζηγιακουμής πρόκρινε ως τις πιο αξιομνημόνευτες: του Πολυλά ως πρώτη και σημείο αναφοράς για τους μεταγενέστερους, του Κακριδή επειδή «παραμένει πάντοτε αναντικατάστατη για τη φιλολογική ερμηνευτική της επάρκεια» και του Μαρωνίτη ως την πιο σύγχρονη και αυτήν με τις περισσότερες απαιτήσεις (γι αυτό και, όπως λέει ο διάλογος μαζί της είναι περισσότερος συχνός και δραστικός).

Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής: Διασώζοντας την παραδοσιακή μουσική της Κω με ένα ερασιτεχνικό μαγνητόφωνο

Ο Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής άρχισε το 1964 να ηχογραφεί τη μουσική παράδοση της Κω, με ένα ερασιτεχνικό φορητό μαγνητόφωνο, ιδιαίτερα εξελιγμένης για την εποχή τεχνολογίας ρεύματος και μπαταρίας (η Κως δεν είχε ακόμη τότε ηλεκτρικό ρεύμα στα χωριά της), το οποίο βρέθηκε, όπως σημειώνει ο ίδιος, από αγαθή συγκυρία στην κατοχή του. Οι ηχογραφήσεις αυτές που έκανε, χωριό προς χωριό, σπίτι προς σπίτι, όπως και πάλι σημειώνει ο ίδιος, έχουν συνολική διάρκεια περίπου 30 ωρών και απλώνονται σε μεγάλο χρονικό εύρος (1964-1968).

Από το σύνολο αυτό της τοπικής και απολύτως προσωπικής ηχογράφησης, που ανέτρεξε στις ρίζες του νησιωτικού τραγουδιού της Κω καταρτίστηκε μια Αρχειακή Συλλογή 12 CD με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω»συνολικής διάρκειας 11 ωρών, 25 λεπτών και 22 δευτερολέπτων. Αυτά τα CD κυκλοφόρησαν σε μια πολυτελή κασετίνα με συνοδευτικό βιβλίο στο οποίο συμπεριλήφθησαν τα κείμενα, οι αναγκαίες πληροφορίες για τους αφηγητές και αφηγήτριες, μουσικολογικά σχόλια και λεξιλόγιο για ιδιωματισμούς από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων (ΚΕΡΕ).

Συνεντεύξεις