Ξ. Φανουρίου: Τα δηλητηριώδη φίδια της Κω – Τρόποι αντιμετώπισης

Γράφει ο Ξενοφών Φανουρίου

Τα δηλητηριώδη φίδια της Κω και τρόποι αντιμετώπισης των

Τα φίδια πάντα είχαν ξεχωριστή θέση στους μύθους και και τις παραδόσεις των λαών. Στην αρχαία Ελλάδα τα φίδια ήταν σύμβολο τύχης και γονιμότητας, ήταν ευπρόσδεκτα στα σπίτια των Ελλήνων αν τύχαινε αυτά να μπουν και ήταν έγκλημα να σκοτώσεις κάποιο. Ο Ασκληπιός, ο Ιπποκράτης και ίσως και άλλοι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας τα χρησιμοποιούσαν για θεραπείες σωματικές αλλά και ψυχικές. Για τη Βίβλο, και στο ψυχολογικό επίπεδο, το φίδι ενσαρκώνει τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής και την τυφλή ματαιοδοξία. Η αρνητική αυτή άποψη για το φίδι ,φανερά η κρυφά, έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα.

Στην Κω έχουν καταγραφεί 10 διαφορετικά είδη φιδιών .Η παρουσία τους είναι μεγάλη, ως αριθμός, σε συνάρτηση με την επιφάνεια του νησιού. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην γειτνίαση με την Μ. Ασία αλλά και στις ιδιότυπες εδαφικές εναλλαγές του νησιού . Από αυτά τα δηλητηριώδη είναι μόνο τρία. Ας δούμε τα βασικά χαρακτηριστικά του καθενός

1. Σαπίτης (Malpolon monspessulanus)

Σαπίτης (Malpolon monspessulanus)

Ο Σαπίτης ξεχωρίζει εύκολα από το κεφάλι του το οποίο λόγω των κεράτινων προεξοχών επάνω από τα μάτια του προσδίδουν μια όψη με άγριο βλέμμα.

Άλλα χαρακτηριστικά του κεφαλιού είναι ένα κοντό ρύγχος το οποίο σε σύγκριση με τα μεγάλα μάτια δημιουργεί ένα τριγωνικό κεφάλι. Επιθετικό, ευκίνητο και κυρίως εδαφιαίο φίδι. Το μέγιστο μήκος σε ενήλικο Σαπίτη μπορεί να φτάσει και τα 240 εκατοστά και βάρος 3 κιλά. Τα συνηθέστερα χρώματα στον ενήλικο σαπίτη μπορεί να ποικίλουν από γκρι-καφέ, κοκκινωπό καφέ, καφέ-λαδί, πρασινωπό ή καφέ-μαύρο. Αυτοί οι χρωματισμοί μπορεί να είναι μονόχρωμοι ή να υπάρχουν και κηλίδες με σκουρότερη απόχρωση από το υπόλοιπο σώμα. Όταν ο σαπίτης νοιώσει ότι απειλείται συρίζει δυνατά για αρκετή ώρα. Εάν ενοχληθεί κι άλλο θα προσπαθήσει να δαγκώσει. Το δάγκωμα του σαπίτη θα μπορούσε σκοτώνει το θήραμα μέσα σε λίγα λεπτά. Αλλά στα οπισθόγλυφα φίδια που ανήκει ο σαπίτης, τα δόντια που εγχέουν το δηλητήριο είναι μικρά, δεν είναι κινητά και βρίσκονται τοποθετημένα στο πίσω μέρος της επάνω σιαγόνας και το φίδι θα πρέπει να μασουλάει για αρκετή ώρα το δαγκωμένο άκρο για να μπορέσει να εγχύσει ικανή ποσότητα δηλητηρίου. Ο σαπίτης κυνηγά κυρίως βασιζόμενος στην καλή του όραση. Συχνά με υπερυψωμένο το πρώτο τέταρτο του σώματός του, παρατηρεί από απόσταση το υποψήφιο θύμα του και μπορεί να το κυνηγήσει ακολουθώντας το για κάποια μέτρα μέχρι την κρυψώνα του. Τρέφεται κυρίως με σαύρες άλλα φίδια , με μικρά θηλαστικά και περιστασιακά ακόμα και με νεογνά πουλιών. Τα αρσενικά ζουν συνήθως 25χρονια. Συναντάται στην Κω και την Κάλυμνο.

2. Οθωμανική οχιά (Vipera xanthina)

Οθωμανική οχιά (Vipera xanthina)

Είναι μεγαλύτερη από την κοινή οχιά με τελικό μέγεθος στα 90 με 110 εκατοστά. Υπάρχουν σχέδια στο σώμα σε ρομβοειδή συνεχόμενο σχηματισμό χρώματος καφετί, μαυροκαφέ. Τα συνηθέστερα χρώματα στο υπόλοιπο σώμα για την Οθωμανική οχιά είναι γκριζωπό, κανελί ή καφεκίτρινο. Αν και απαντάται σε ξηρό περιβάλλον τα περισσότερα άτομα του είδους χρειάζονται κάποιο ποσοστό σχετικής υγρασίας και βλάστησης. Το συγκεκριμένο περιβάλλον συμπεριλαμβάνει πετρώδης θαμνότοπους, κο κοντά σε ρυάκια και άλλες περιοχές με αυξημένη υγρασία και βλάστηση. Δραστηριοποιείται περισσότερο το σούρουπο και την αυγή, ενώ κατά τις περιόδους με αυξημένη θερμοκρασία, στο μέσο του καλοκαιριού δραστηριοποιείται μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Κινείται γενικά νωχελικά με αργές κινήσεις αλλά εάν ενοχληθεί μπορεί να κινηθεί γρήγορα και εάν δεν έχει διέξοδο διαφυγής ακόμα και να δαγκώσει αστραπιαία. Οι Οθωμανικές οχιές περνούν τον περισσότερο χρόνο τους στο έδαφος ανάμεσα σε πέτρες ή σε πέτρινους σωρούς. Είναι ικανές να σκαρφαλώσουν σε θάμνους και μικρά δέντρα και μπορούν να εμφανιστούν να λιάζονται σε χαμηλά κλαδιά.
Οι οχιές είναι τα μοναδικά φίδια που θα μπορούσαν να γίνουν επικίνδυνα για τον άνθρωπο, μια που φέρουν ισχυρό δηλητήριο. Όμως δε δαγκώνουν, παρά μόνο αν απειληθούν ή ενοχληθούν . Η Οθωμανική οχιά είναι σπάνια οχιά στην Ελλάδα, περιλαμβάνεται στην κόκκινη λίστα απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών του IUCN, επιπλέον περιλαμβάνεται στο παράρτημα IΙ και IV της συνθήκης CITES, προστατεύεται από τη σύμβαση της Βέρνης αλλά και της Κοινοτικής Οδηγίας (92/43/ΕΟΚ).

3. Οχιά αμμοδύτης ( Vipera ammodytes)

Οχιά αμμοδύτης ( Vipera ammodytes)

Έχει πάρει το όνομα της αμμοδύτης γιατί συχνάζει σε αμμουδερά και ζεστά μέρη. Τα ενήλικα συνήθως είναι κάτω από 70 εκατοστά .Το τριγωνικό τους κεφάλι, είναι με μικρές φολίδες και όχι πλάκες, καταλήγει σε ανασηκωμένο ρύγχος σαν μικρό κέρατο σε αμβλεία γωνία 45°. Οι οχιές παρουσιάζουν φυλετικό διμορφισμό, αυτό σημαίνει πως υπάρχουν εξωτερικά χαρακτηριστικά που καταδεικνύουν τη διαφορά στο αρσενικό από το θηλυκό. Έτσι, οι αρσενικές οχιές έχουν γκριζωπό χρώμα ενώ οι θηλυκές καφετί. Συνήθως παρατηρείται την ημέρα αλλά μπορεί να είναι και νυκτόβιο, σε θερμά μέρη . Είναι αργό και περίπου νωθρό φίδι που όταν ενοχλείται μπορεί να φυσάει ηχηρά, ενώ τρέφεται με μικρά θηλαστικά, βατράχια, πουλιά και σαύρες.

Τα τελευταία 40 χρόνια στην Κω δεν έχει αναφερθεί θάνατος από δάγκωμα φιδιού. Καλά είναι όμως να τηρούμε τα παρακάτω αν τύχει και μας δαγκώσει

Συμπτώματα και Πρώτες Βοήθειες

Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι πόνος και οίδημα εντός λίγων λεπτών. Στην συνέχεια το οίδημα αυξάνεται και εξαπλώνεται και στο υπόλοιπο δαγκωμένο μέλος, ενώ μέσα σε λίγες ώρες ενδέχεται να υπάρξουν και άλλα συμπτώματα

Αμέσως μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα οι κινήσεις που πρέπει να κάνετε (ή να μην κάνετε) είναι λίγες αλλά ουσιαστικές.

Μην πανικοβάλλεστε (πολύ σημαντικό). Ο πανικός χειροτερεύει την κατάσταση..

Κρατήστε το δαγκωμένο μέλος αλλά αν είναι δυνατόν και ολόκληρο το θύμα όσο το δυνατόν πιο ακίνητο. Με την ακινησία του δαγκωμένου μέλους καθυστερούμε την εξέλιξη των συμπτωμάτων.

Μην κόβετε ή σκίζετε το δέρμα για να ρουφήξετε το δηλητήριο.

Μη δένετε το δαγκωμένο μέλος. Είναι πολύ σημαντικό να μην εμποδιστεί η κυκλοφορία του αίματος. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος δημιουργίας θρόμβων και νέκρωσης του άκρου. Το δηλητήριο εξαπλώνεται κυρίως μέσω της λέμφου, επομένως μία σφιχτή περίδεση που θα σταματούσε την κυκλοφορία του αίματος είναι ανώφελη και επικίνδυνη.

Μην τοποθετείτε αντισηπτικά και άλλες ουσίες στο τραύμα.

Μην τοποθετείτε πάγο.

Μη δίνετε αλκοόλ στον ασθενή.

Μη χορηγείτε παυσίπονα ή άλλα φάρμακα.

Μεταφέρετε τον ασθενή σε κοντινό νοσοκομείο με ψυχραιμία και ασφάλεια, Καλέστε το 166 ή το 112 αν το θύμα βρίσκεται πολύ μακριά από οδικό δίκτυο ή σε δύσβατη περιοχή ειδικά στα γύρω της Κω μικρονήσια.

Μύθοι και πραγματικότητες για το πως κρατάω τα φίδια μακριά από το σπίτι

Παρ’ όλο που τα περισσότερα φίδια στη χώρα μας είναι ακίνδυνα οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω άγνοιας πανικοβάλλονται και θέλουν να τα κρατούν μακριά . Μέχρι σήμερα υπάρχουν πολλοί μύθοι για το πως μπορούμε να απομακρύνουμε τα φίδια από μια περιοχή όπως με

• Θειάφι: Ενοχλητικό στην οσμή και αρκετά τοξικό, χωρίς κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών.
• Σκόρδο ή κρεμμύδι: Κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών.
• Πετρέλαιο ή βενζίνη: τοξικά και καταστρεπτικά για το περιβάλλον, χωρίς κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση.
• Ναφθαλίνη: Επικίνδυνο υλικό, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, τα μάτια και το αναπνευστικό, βλάβες στο συκώτι, τους νεφρούς, το αίμα και το νευρικό σύστημα, ακόμα και καρκίνο. Δεν έχει αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση.
• Απωθητικά εμπορίου: Σχεδόν όλα τους είναι βασισμένα σε ναφθαλίνη, θειάφι ή άλλες επικίνδυνες χημικές ουσίες, έχουν αμφίβολη σύσταση και αποτελεσματικότητα.

Βασικό να κρατάμε μακριά από το σπίτι μας, όσο το δυνατόν, τρωκτικά (ποντίκια, κτλ) και αρθρόποδα (γρύλους, ακρίδες, σαρανταποδαρούσες, κ.ά), τα οποία αποτελούν τροφή για τα φίδια και η παρουσία τους θα τους κινήσει το ενδιαφέρον.

• Αποφεύγουμε να αφήνουμε εκτεθημένες τροφές που μπορούν να προσελκύσουν τρωκτικά και μεγάλα έντομα, (Το γάλα προσελκύει τα τρωκτικά και ΟΧΙ τα φίδια. Τα φίδια ΔΕΝ πίνουν γάλα!)
• Απαλλάσσουμε τον περιβάλλοντα χώρο της κατοικίας μας από σορούς αντικειμένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κρυψώνες για τρωκτικά και έντομα Αποφεύγουμε να φυτεύουμε καρποφόρα δέντρα και φυτά στον κήπο μας τα οποία μπορούν να γίνουν ελκυστικά για τρωκτικά και αρθρόποδα.
• Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε απωθητικά τρωκτικών και εντόμων

Τα φίδια αναζητούν πάντα ένα δροσερό, σκοτεινό και ασφαλές μέρος για να κρυφτούν και να ξεκουραστούν, ειδικά αφού τραφούν.

• Απαλλάσσουμε τον κήπο μας από μεγάλες πέτρες και σορούς ξύλων ή οποιωνδήποτε αντικειμένων δημιουργούν σχισμές, τρύπες και κρυψώνες.
• Κόβουμε – κουρεύουμε τα ψηλά χόρτα.
• Κλαδεύουμε τις βάσεις των πυκνών θάμνων έως και 60cm (ίσως και παραπάνω) πάνω από το έδαφος δημιουργώντας κενό από κάτω ή αποφεύγουμε τους πυκνούς θάμνους και την πυκνή βλάστηση γενικά.
• Φράσσουμε καλά τις σχισμές των εισόδων του σπιτιού, της αποθήκης ή του υπογείου, έτσι ώστε να κλείνουν ερμητικά οι πόρτες και τα ανοίγματα.
• Φράσσουμε όλες τις εξωτερικές τρύπες και σχισμές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν προσωρινό καταφύγιο από τα φίδια.
• Αποφεύγουμε να δημιουργούμε ένα υγρό και δροσερό περιβάλλον την καλοκαιρινή περίοδο,(π.χ. εξωτερικές λιμνούλες, μονίμως βρεγμένο γκαζόν, κτλ).
• Αποφεύγουμε να αφήνουμε τις εξώπορτες ανοιχτές.

Ακολουθώντας τις παραπάνω συμβουλές δημιουργούμε ένα περιβάλλον αρκετά αφιλόξενο για τα φίδια, κάτι που τα κάνει να επιλέξουν κάποια άλλη περιοχή πιο βολική στον τρόπο ζωής τους και τις ανάγκες τους.