Η συγκλονιστική ιστορία του Μητροπολίτη Κορυτσάς Ιωάννη – Ηταν ο πρώτος επίσκοπος που χειροτόνησε ο κυρός Αναστάσιος, έγινε το δεξί του χέρι και πλέον θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα εκλεγεί νέος προκαθήμενος της Αλβανικής Εκκλησίας
Φατμίρ Πελούσι είναι το κοσμικό όνομα του σημερινού Μητροπολίτη Κορυτσάς Ιωάννη, ο οποίος προβάλλει ως το μοναδικό αδιαφιλονίκητο φαβορί για να αναλάβει τη θέση του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας. Αποτελώντας πνευματικό παιδί του και επιλογή του για τη θέση -την οποία δικαιούται και τύποις άλλωστε λόγω παλαιότητας-, ο Ιωάννης θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι αυτός που θα εκλεγεί από την εξαμελή Ιερά Σύνοδο της Αλβανίας, περίπου δύο εβδομάδες μετά από την κοίμηση του Αρχιεπισκόπου Αναστάσιου. Το μόνο που έχει υποσχεθεί κατά καιρούς ο ίδιος είναι ότι θα συνεχίσει το μεγάλο ανθρωπιστικό έργο του προκατόχου του, ρίχνοντας όλο το βάρος του στους φτωχούς, στους αδύναμους και τους ασθενείς.
Alter ego
Στην Αλβανία, ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Ιωάννης είναι γνωστός ως Μητροπολίτης Ιωάννης ή πατέρας Ιωάννης Πελούσι. Θεωρείτο το alter ego του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αλβανίας, τον οποίο συνόδευε ή ακόμα και αντικαθιστούσε ηγούμενος των αντιπροσωπειών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας όταν χρειαζόταν, όπως τον Ιούλιο του 2013 στους εορτασμούς της 1025ης επετείου βάπτισης της Ρωσίας και τον Οκτώβριο του 2015 στην Πέμπτη Πανορθόδοξη Προσυνοδική Συνάντηση. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι μετά την κοίμηση του Αρχιεπισκόπου Αναστάσιου ανέλαβε Τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου Τιράνων, στον οποίο αναμένεται να ανέλθει και τυπικά.
Ως «παιδί» του Αναστάσιου, στη Μητρόπολη Κορυτσάς έχει επιδείξει έργο σε ό,τι αφορά τη συγγραφή και μετάφραση βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών, αλλά και τη βοήθεια των αδυνάτων. Κάνει ασκητική ζωή – για παράδειγμα, δεν έχει καν τηλεόραση στο σπίτι του επειδή τη θεωρεί «πρόκληση» και είναι γενικότερα άνθρωπος πολύ χαμηλών τόνων αποφεύγοντας τις δημόσιες παρεμβάσεις. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει το θάρρος της γνώμης του, η οποία συχνά είναι πολύ αιχμηρή. Για παράδειγμα, τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Παρίσι, ενώπιον του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ως εκπρόσωπος της Αλβανικής Εκκλησίας έβγαλε έναν πύρινο λόγο για τον πόλεμο και τη φτώχεια, λέγοντας ότι «η ειρήνη είναι ένας συνδυασμός δικαιοσύνης και αλληλεγγύης. Δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη αν δεν υπάρχει δικαιοσύνη και δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη αν δεν υπάρχει αλληλεγγύη».
«Οι πόλεμοι», έλεγε τότε ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Ιωάννης, «είναι το αποτέλεσμα της παραβίασης των δικαιωμάτων των ανθρώπων, της εκμετάλλευσης ατόμων ή χωρών και της απληστίας που πάντα δημιουργούν φτώχεια και συγκρούσεις. Η Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη αναφέρει: Δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς ειρήνη και δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη χωρίς βιώσιμη ανάπτυξη. Επειδή η ακραία φτώχεια είναι ταυτόχρονα προϊόν των συγκρούσεων και αιτία τους. Ενισχύει την απογοήτευση και την απελπισία, τα οποία αποτελούν βασικά συστατικά για τη δημιουργία βίας. […] Καταπολεμώντας τη φτώχεια, μειώνουμε την πιθανότητα συγκρούσεων. Και αποφεύγοντας τις συγκρούσεις, υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες να εξασφαλίσουμε την ειρήνη».
Οι ισορροπίες
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ένα σημείο που θα κρίνει πολλά σε ό,τι αφορά το μέλλον της Αλβανικής Εκκλησίας. Εάν ο νέος Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας τηρήσει το εκκλησιαστικό πρωτόκολλο και ξεκινήσει τις επίσημες επισκέψεις του από το Φανάρι, θα τηρήσει ισορροπίες. Εάν ακολουθήσει το παράδειγμα των δύο νέων Πατριαρχών, Σερβίας και Βουλγαρίας, που μετά την εκλογή τους (2021 και 2024 αντίστοιχα) δεν επισκέφθηκαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τότε θα σημάνει πρόσδεση στο άρμα του Πατριάρχη Ρωσίας Κύριλλου.
Ο Μητροπολίτης Ιωάννης, άλλωστε, δεν έχει καλλιεργήσει θερμές εκκλησιαστικές σχέσεις με την Ελληνόφωνη Ορθοδοξία – παρά το γεγονός ότι σπούδασε στην Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στο Μπρούκλιν και μιλά άπταιστα ελληνικά και αγγλικά, εκτός από τη μητρική του γλώσσα, τα αλβανικά.
Εχοντας πλούσιο πνευματικό και συγγραφικό έργο, αφού έχει μεταφράσει τουλάχιστον εννέα βιβλία στην αλβανική γλώσσα (το πρώτο του «Περί του Αγίου Πνεύματος» που εκδόθηκε το 1996), αρθρογραφεί συχνά στην αλβανική εφημερίδα «Αναγέννηση», έχει συμμετάσχει σε επιστημονικά και θρησκευτικά συμπόσια, ενώ επιμελείται της έκδοσης του περιοδικού «Tempulli» που εκδίδει η Αλβανική Ορθόδοξη Εκκλησία στην αλβανική, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα. Δεν θεωρεί ότι είναι κάτι σπουδαίο το συγγραφικό έργο. «Δεν θα με συγχαρεί ο Θεός αν γράψω ένα τέλειο βιβλίο για τη Θεολογία. Ομως θα με ρωτήσει τι απέγινε η φτωχή γριούλα που αγνόησα», έχει πει. Ομως πιο ενδιαφέρον ακόμα και από το συγγραφικό του έργο και την εκκλησιαστική του πορεία έχει η ζωή του.
Γεννημένος την πρώτη μέρα του 1956 στα Τίρανα, ο Αλβανός μητροπολίτης έχει μια έντονα μαύρη γενειάδα και χαρακτηριστικά που δεν προδίδουν ούτε την ηλικία, ούτε τη ριψοκίνδυνη ζωή που έζησε. Ο πατέρας του φυλακίστηκε το 1944 ως «εχθρός του κράτους», ο ίδιος συνελήφθη πολλές φορές, ενώ μέχρι και σήμερα πολλές φορές έχει μπει στο στόχαστρο των Αλβανών εθνικιστών ως «εχθρός των Αλβανών», ως «πράκτορας των Ελλήνων», αλλά ακόμα και ως «πράκτορας της CIA» – κυρίως λόγω του ότι είναι πνευματικό τέκνο του Αναστάσιου.
Παρά το γεγονός ότι προέρχεται από οικογένεια μουσουλμάνων δερβίσηδων, ο ίδιος λέει ότι ήταν μάλλον αναμενόμενο να γίνει κρυπτοχριστιανός σε μια εποχή όπου οι διώξεις για τη θρησκεία στην Αλβανία ήταν πολύ άγριες λόγω του ότι οι Μπεκτασήδες είναι στην ουσία κρυπτοχριστιανοί.
«Προέρχομαι από οικογένεια Μπεκτασήδων», έχει διηγηθεί ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ιωάννης στο βιβλίο του Τζιμ Φόρεστ «Η αναγέννηση της Εκκλησίας στην Αλβανία – Φωνές Ορθόδοξων Χριστιανών», «μια μορφή σιιτικού Ισλάμ, στην πραγματικότητα ένα είδος κρυπτοχριστιανισμού, μια μορφή Ισλάμ που δεν απέχει πολύ από τον ανοιχτό χριστιανισμό. Οι Μπεκτασήδες έχουν ένα είδος βάπτισης, ένα είδος κοινωνίας, ακόμη και τρεις βαθμίδες κλήρου, όπως ακριβώς έχουμε κι εμείς. Λατρεύουν τους αγίους, χρησιμοποιούν εικόνες, πίνουν κρασί. Σαφώς κάποιες από τις ρίζες τους είναι χριστιανικές.
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης πολλά γνωστικιστικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένης της πίστης στη μετενσάρκωση. Λιγότερο από δύο αιώνες πριν, μετά από αρκετούς αιώνες ορθόδοξου χριστιανισμού, η περιοχή μου έγινε Μπεκτάσι ώστε να μη χρειάζεται να πληρώνουν τον φόρο που αναγκάζονταν να πληρώνουν οι χριστιανοί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά να διατηρήσουν πολλά χριστιανικά στοιχεία και ίσως να διευκολύνουν λίγο τη συνείδησή τους. Αλλά είναι κάπως ύποπτοι κατά την άποψη ορισμένων άλλων μουσουλμάνων. Σήμερα, πολλοί από αυτούς επιστρέφουν στην Εκκλησία».
Γνώριζε ότι τόσο ο ίδιος όσο και η οικογένειά του μπορούσαν να το πληρώσουν ακριβά, αλλά δεν τον ένοιαζε. Ηταν η εποχή του Χότζα, όπου ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόφορος συνελήφθη και πέθανε κρατούμενος στα Τίρανα (θεωρείται ότι τον δηλητηρίασαν, «είχε τον θάνατο ενός μάρτυρα», λέει ο Μητροπολίτης Ιωάννης), ο Μητροπολίτης Ειρηναίος εξορίστηκε, ενώ χιλιάδες δολοφονήθηκαν, βασανίστηκαν και φυλακίστηκαν λόγω της πίστης τους.
Βαπτίστηκε επίσημα χριστιανός παίρνοντας το όνομα του Ιωάννη του Θεολόγου το 1979 από τον πατέρα Κοσμά. «Ηταν επικίνδυνη εποχή να κάνεις κάτι τέτοιο. Υπήρχαν Αλβανοί ιερείς που εκτελέστηκαν γι’ αυτό. Ηταν στο κελάρι του σπιτιού του. Ο γιος του στεκόταν απέξω, σαν σκοπιά». Στα κρυφά συναντιόταν με τους άλλους κρυπτοχριστιανούς, στα κρυφά έκαναν και λειτουργίες -στα άγρια μεσάνυχτα- όπως έχει περιγράψει ο ίδιος. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του (Ψυχολογία) στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων, αφού ξεπέρασε την κατάθλιψη που τον έπληξε, με «όπλο» του το Ευαγγέλιο έπιασε δουλειά σε μια ψυχιατρική κλινική στην αλβανική πρωτεύουσα. «Τι τέλεια κάλυψη για μένα! Τι καλύτερη εργασία για έναν ακόλουθο του Χριστού από το να περιποιείται τους ασθενείς; Για την ακρίβεια, οι “παράφρονες” συχνά δεν ήταν παράφρονες, ένα μέλος της οικογένειάς τους μπορεί να τους κατήγγελλε ως τέτοιους για να εμποδίσει τη σύλληψη και την καταδίκη τους», λέει στη διήγησή του στο βιβλίο «Η αναγέννηση της Εκκλησίας στην Αλβανία».
H θητεία του
Ομως και η θητεία του εκεί δεν ήταν ακριβώς ανέφελη. Πολλές φορές μπήκε στο στόχαστρο των Μυστικών Υπηρεσιών, με αποκορύφωμα την ημέρα που έκαναν επιδρομή στο γραφείο του μετά από την καταγγελία κάποιου ότι κρατούσε μια Βίβλο σε ένα συρτάρι. Η αλήθεια είναι ότι θα συλλαμβανόταν εάν ο διευθυντής της κλινικής και ανιψιός του διοικητή της Μυστικής Αστυνομίας δεν τους εμπόδιζε να μπουν στο γραφείο μόνο και μόνο επειδή συμπαθούσε τον Ιωάννη – ή Φατμίρ όπως τον ήξερε.
Λίγο αργότερα, με υποτροφία που έλαβε από την Αλβανική Κοινότητα των ΗΠΑ, μπήκε στην Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στο Μπρούκλιν, όπου και φοίτησε. Πάντα όμως είχε στον νου του την επιστροφή στην πατρίδα. Ετσι, όταν ανέλαβε Αρχιεπίσκοπος ο Αναστάσιος κατάφερε να επικοινωνήσει μαζί του. Ο Ελληνας ιεράρχης τον ενθουσίασε με την αποφασιστικότητά του να επανορθώσει την Αλβανική Εκκλησία. Μέχρι σήμερα, τον βλέπει ως το παράδειγμα ενσάρκωσης των ιδανικών του. «Μέσω αυτού κατάφερα να δω ένα ακλόνητο παράδειγμα του πώς να συνδυάζουμε την αφιέρωσή μας στον Θεό και τον άνθρωπο».
Ετσι, το 1993, απορρίπτοντας τις προσφορές να παραμείνει στις ΗΠΑ και να εργαστεί εκεί ως ιερέας, επέστρεψε στην πατρίδα του. Στις 27 Φεβρουαρίου του επόμενου έτους χειροτονήθηκε στον βαθμό του διακόνου και στις 4 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους στην ιεροσύνη από τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο. Ηταν ο πρώτος Αλβανός επίσκοπος που χειροτόνησε ο Αναστάσιος.
Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στις Ηνωμένες Πολιτείες και επέστρεψε ξανά στην Αλβανία το 1996, όπου ο Αναστάσιος, ο οποίος τον είχε ξεχωρίσει, τον διόρισε βοηθό πρύτανη του Θεολογικού Σεμιναρίου της Αναστάσεως του Χριστού στο Δυρράχιο. Ταυτόχρονα, αναδείχθηκε στον βαθμό του αρχιμανδρίτη.
Η εκλογή του
Ηταν 18 Ιουλίου 1988, στη γενέτειρά του, τα Τίρανα, όταν εξελέγη Μητροπολίτης Κορυτσάς στην ιδρυτική συνεδρίαση της νεοσύστατης Ιεράς Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας. Και 20 Ιουλίου του ίδιου έτους όταν χειροτονήθηκε επίσκοπος και ενθρονίστηκε Μητροπολίτης Κορυτσάς στον Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού των Τιράνων από τον μακαριστό σήμερα Αρχιεπίσκοπο Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστάσιο, τον Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Μελίτωνα και Βερατίου Ιγνάτιο.
Τι μπορεί να περιμένει τώρα η Αλβανική Εκκλησία από τον Ιωάννη; Ο ίδιος το έχει πει παλιότερα, εξηγώντας στον Τζιμ Φόρεστ γιατί προτίμησε να επιστρέψει στην Αλβανία αντί να μείνει στις ΗΠΑ: «Αυτή είναι η χώρα μου. Αυτή είναι η Εκκλησία που με χρειάζεται πραγματικά. Εδώ μπορώ να κάνω τη διαφορά. Ναι, είναι δύσκολα εδώ, αλλά πού δεν είναι δύσκολα; Εδώ βαφτίστηκα και εδώ κοινώνησα για πρώτη φορά. Υπήρχαν πολλοί καλοί φίλοι εκεί που νόμιζαν ότι ήμουν τρελός που επέστρεψα, και υπάρχουν άνθρωποι εδώ που σκέφτονται το ίδιο – ακόμη και άνθρωποι που λένε ότι είμαι κατάσκοπος της CIA ή ότι παίρνω πολλά χρήματα με το να είμαι επίσκοπος. Διαφορετικά, γιατί να είχα επιστρέψει; Δεν μπορούν να φανταστούν κανένα άλλο κίνητρο εκτός από το οικονομικό κέρδος. Αλλά τι μπορούμε να προσφέρουμε στον κόσμο ως ορθόδοξοι χριστιανοί; Οχι χρήματα, αλλά το πνεύμα της θυσίας. Πρέπει να διδάξουμε στους ανθρώπους την ευθύνη που συνεπάγεται η ελευθερία – η αλβανική λέξη είναι liria. Μια τόσο σημαντική λέξη».
