ΕΝΑΣ ΑΡYΒΑΛΛΟΣ ΠΟΥ ΠΑΡΙΣΤΑΝΕΙ ΤΟ ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΟ ΙΑΤΡΕΙΟ
Ο αρύβαλλος ήταν ένα μικρό κεραμικό αγγείο με σφαιρικό σχήμα με πολύ στενό στόμιο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες. Έβαζαν μέσα ελαιόλαδο ή αρώματα. Από την εικονογραφία σε αγγεία βλέπουμε να ήταν ζωγραφισμένο σε ερυθρόμορφο τύπο, και το χρησιμοποιούσαν οι αθλητές στο λουτρό τους. Σε μερικές εικόνες φαίνεται ότι ήταν δεμένο στον καρπό του χεριού του αθλητή σε άλλες πάλι κρεμόταν με ένα λουρί στον τοίχο του λουτρού.
Ένα αντίγραφο ενός αρίβαλλου που βρέθηκε στην Αθήνα και χρονολογείται από τον 7ο ή 6ο αιώνα, έχουμε αντίγραφο του στο Ιπποκρατικό Mουσείο του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος Κω η εικονιστική του διακόσμηση είναι μοναδική γιατί παριστάνει ένα ιατρείο της αρχαιότητας.
Από επιγραφές και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα έχουμε μαρτυρίες ότι στις πόλεις- κράτη της Αρχαίας Ελλάδας υπήρχε ένα δημόσιο σύστημα υγείας κάτι ανάλογο με το σημερινό ΕΣΥ. Ένας ιατρός Δημοσιευτής πρόσφερε δωρεάν ιατρική περίθαλψη στους πολίτες. Ο γιατρός πληρωνόταν από το δημόσιο ταμείο και ήταν αιρετός. Η εκλογή του γινόταν από την εκκλησία του δήμου. Υπάρχει επιγραφή για έναν γιατρό στην Αθήνα ο οποίος εκλεγόταν με ψηφοφορία από τους πολίτες και ανέφερε σε δημόσια διαβούλευση τις ικανότητες και τις ιατρικές του γνώσεις διεκδικώντας την ψήφο των συμπολιτών του. Ακολουθούσε ψηφοφορία για να αναδειχθεί δημόσιος ιατρός.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία του Χαρώνδα, από την Κατάνη της Σικελίας, την οποία οι Κώοι εφήρμοσαν, όπως μαρτυρεί ο Ηρώνδας στον μυμίαμβο του “Πορνοβοσκός” ήδη από το β’ μισό του 7ου αι. π.Χ., όλοι ανεξαιρέτως οι πολίτες δέχονταν τις φροντίδες ιατρού αμειβομένου με δημόσια έξοδα. Ακόμη και οι σκλάβοι ήταν ενταγμένοι στο πρόγραμμα ιατρικής βοήθειας, για τους οποίους ο κύριός τους έπρεπε να πληρώσει έναν ειδικό φόρο, ‘τα ιατρικά’.
Μεγάλες και γενναιόδωρες προσφορές γινόντουσαν στους καλούς γιατρούς από την πόλη. Μεγάλες αμοιβές πρότειναν και στον Ιπποκράτη όπως αναφέρει η παράδοση. Ο Μέγας βασιλεύς Αρταξέρξης, “όσο χρυσάφι επιθυμεί” για να γιατρέψει την επιδημία που εξολόθρευε τα στρατεύματα της Περσίας, και οι Αβδηρίτες 10 τάλαντα για να γιατρέψει τον Δημόκριτο. Και στις δύο περιπτώσεις αρνήθηκε τις αμοιβές.
Εδώ στην Κω, στο Ασκληπιείο, βρέθηκε μια επιγραφή από Ιταλούς αρχαιολόγους η οποία αναφέρεται σε κάποιον Ερμία τον γιο του Εμμενίδη ο οποίος μετα την ψηφοφορία εστάλη στην Γόρτινα της Κρήτης για να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες. Οι Ιταλοί αρχαιολόγοι προσπαθούσαν να ανοίξουν ένα νέο πέρασμα στην κάτω ζώνη του συμπλέγματος των μνημείων, εκεί που ο καθηγητής Herzog διέκοψε την ανασκαφή το 1903, εκεί που έφερε στο φως μια μικρή Ρωμαϊκή θέρμη. Η θέρμη αυτή είχε κατασκευαστεί με υλικά ενός προϋπάρχοντος κτιρίου των Ελληνιστικών χρόνων που ήταν κτισμένο στον ίδιο περίπου χώρο. Στο πάτωμα του λουτρού υπήρχαν μαρμάρινες πλάκες ξαναχρησιμοποιημένες, σε διαφορετικά σχήματα και διαστάσεις. Όταν οι εργάτες με προσοχή αφαίρεσαν τις πλάκες, οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν ότι στο κάτω μέρος που δεν ήταν ορατό υπήρχαν τέσσερις επιγραφές. Η μια από αυτές αφορούσε ένα ψήφισμα των Γορτυνίων που απευθυνόταν στον Δήμο της Κω σχετικά με τον γιατρό Ερμία τον γιο του Εμμενίδη. Για τον ίδιο γιατρό βρέθηκαν στο Ασκληπιείο ακόμα δύο επιγραφές που στάλθηκαν από τις πόλεις Κνωσό και Αλικαρνασσό αναφορικά με τις υπηρεσίες που πρόσφερε ως γιατρός. Τα διατάγματα που διασώθηκαν είναι πραγματικά πολύτιμα, γιατί τεκμηριώνουν τη μέθοδο που έπρεπε να ακολουθηθεί από μια πόλη, η οποία υπέβαλλε αίτημα στο δήμο της Κω για να εξασφαλίσει έναν γιατρό από την ιατρική της Σχολή. Έτσι, η πόλη της Γόρτυνας έστειλε πρεσβεία στην Κω για να ζητήσει γιατρό και εμπιστεύτηκε τους Κώους για την επιλογή τους. Οι Κώοι ανταποκρίθηκαν και αφού με ψηφοφορία διάλεξαν τον Ερμία ως γιατρό τον έστειλαν στη Γόρτυνα. Η επαγγελματική του διαδρομή ήταν εξαιρετική. Υπήρξε άψογος από όλες τις απόψεις. Παρέμεινε στη Γόρτυνα πέντε χρόνια φροντίζοντας τους πολίτες και τους ξένους κατοίκους της πόλης, με τιμή και εργατικότητα, με επιδεξιότητα και φροντίδα. Έσωσε πολλούς από τον κίνδυνο της αρρώστιας με μεγάλο ζήλο. Στον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ των νέων και των γερόντων για την κατοχή της εξουσίας, φρόντισε τους πληγωμένους και των δύο παρατάξεων, και έσωσε τη ζωή πολλών. Δεν περιέθαλψε μόνο τους Γορτυνίους, αλλά και τους συμμάχους τους, κατοίκους της Κνωσού. Μετά την παρέλευση πέντε ετών, παρουσιάστηκε στην Εκκλησία του Δήμου της Γόρτυνας και ζήτησε να απαλλαγεί από τα καθήκοντά του για να μπορέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ο Δήμος συμφώνησε και αφού αποφάσισαν οι Γορτύνιοι, επαίνεσαν τον Ερμία για να του δείξουν την ευγνωμοσύνη τους, για την καλοσύνη του και την καλή του θέληση και επέλεξαν δύο πολίτες τον Σόαρχον και τον Κύδαντα για να τον συνοδέψουν στο ταξίδι του προς την Κω. Στο ίδιο ψήφισμα εκφράζονται έπαινοι για τους Κώους, που έστειλαν άνθρωπο που ήταν καλός γιατρός και εξαιρετικός άνδρας, και ζητούν να τοποθετηθεί η στήλη του ψηφίσματος σε μέρος που οι ίδιοι θα διάλεγαν για να τιμηθεί ο Ερμίας.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΗΔΗ
Η ιστορία του γιατρού Δημοκήδη επαληθεύει την ύπαρξη ιατρικού συστήματος υγείας στις πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας.
Ο πατέρας του Δημοκήδη Καλιφών, άριστος δάσκαλος της ιατρικής, από την Ιατρική σχολή της Κνίδου, είχε εγκατασταθεί στον Κρότωνα της Μεγάλης Ελλάδος καί δίδασκε την ιατρική στην εκεί Σχολή του Κρότωνα. Αυτός είχε συντηρητικές αρχές και ένα οξύθυμο χαρακτήρα. Ερχόταν συχνά σε προστριβές με τον γιο του Δημοκήδη λόγω των προοδευτικών ιδεών και πράξεών του. Έτσι ο Δημοκήδης, νέος και φτασμένος ιατρός, εγκατέλειψε τον Κρότωνα και εγκαταστάθηκε στην Αίγινα. « Ο δε Δημοκήδης πατρί συνείχετο έν τη Κροτώνι οργήν χαλεπώς. Τούτον ειπεί τε ούκ εδύνατο φέρειν, απολιπών οίχεο είς Αίγιναν».
Στην Αίγινα διαπρέπει ως ιδιωτικός γιατρός, εφαρμόζει νέες διαγνωστικές και θεραπευτικές μεθόδους και αποκτά τη φήμη καλού γιατρού. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, «ασκευής περ’ εών και έχων ουδέν των όσα περί την τέχνην εστί εργαλήια. Και μην δευτέρω έτει ταλάντου Αιγινήται δημοσίη μισθούνται». Και τον δεύτερο χρόνο τον προσλαμβάνει ο Δήμος της Αίγινας ως δημόσιο ιατρό με αμοιβή ένα τάλαντο τον χρόνο. Με την ικανότητα, τις γνώσεις και την τεχνική του, τον φιλοσοφικό τρόπο σκέψης του και τις επιτυχίες του, το όνομα του γίνεται γνωστό σε όλη την Ελλάδα. Μετά από έναν χρόνο, οι Αθηναίοι τον προσλαμβάνουν ως δημόσιο γιατρό με ετήσιο μισθό 100 μνας. Η φήμη του διαρκώς μεγαλώνει και μετά από ένα χρόνο το 524 π.Χ. ο Πολυκράτης ο ξακουστός τύραννος της Σάμου τον παίρνει στην αυλή του, με ετήσιο μισθό δύο τάλαντα. Στη Σάμο, ο Δημοκήδης γνωρίζεται με τον Πυθαγόρα, τον οποίο εντυπωσιάζει με το ήθος του και την επιστημονική του κατάρτιση. Ο Δημοκήδης και ο Πυθαγόρας συνδέθηκαν με μια φιλία εκτιμώντας ο ένας τον άλλο παρά την διαφορά της ηλικίας που είχαν. Μετά από ένα χρόνο, η αυταρχικότητα του Πολυκράτη, και ο Περσικός κίνδυνος, θα αναγκάσουν τον Πυθαγόρα να εγκαταλείψει τη Σάμο. Ο Πυθαγόρας αποκάλυψε τα σχέδιά του στον φίλο του Δημοκήδη, και εκείνος του μίλησε για την Μεγάλη Ελλάδα, για τα εύφορα εδάφη της, για την υψηλή σκέψη των Ελλήνων εποίκων, για τις ακμάζουσες πόλεις και ιδιαίτερα για τον πλούσιο και φιλελεύθερο Κρότωνα, με την μοναδική του ιατρική σχολή, για τα στάδια, τους περίφημους Ολυμπιονίκες και το θαυμάσιο κλίμα. Έτσι ο Πυθαγόρας αποφασίζει να εγκατασταθεί στον Κρότωνα.
Το 522 π.χ. ο Πολυκράτης πηγαίνοντας στην Φρυγία για να συναντήσει τον σατράπη Οροίτη, ο οποίος του υποσχόταν να του δώσει μεγάλη ποσότητα σε χρυσό για να μπορέσει να ναυπηγήσει στόλο με τον οποίο θα επικρατούσε σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, μαζί με την αντιπροσωπεία που τον συνόδευε, πήρε και τον προσωπικό του γιατρό Δημοκήδη. Όταν έφθασαν στην Μαγνησία, ο Οροίτης συλλαμβάνει τον Πολυκράτη και τον σκοτώνει με ανασκολοπισμό, όπως μας λέει ο Ηρόδοτος. Από την ακολουθία του ελευθερώνει μόνο τους Σάμιους, για να γυρίσουν στο νησί και να αναγγείλουν στους συμπολίτες τους το θάνατο του Πολυκράτη. Τους δούλους και τους ξένους τους κρατεί για δικούς του δούλους, μεταξύ αυτών και το Δημοκήδη, και τους ρίχνει όλους στις φοβερές φυλακές των Σάρδεων. Αλυσοδεμένος και ρακένδυτος ο σοφός γιατρός υποφέρει τα πάνδεινα, παραμένοντας όμως στην φυλακή αρχίζει να θεραπεύει όλους τους κρατούμενους και τους φύλακες.
Ένα τυχαίο γεγονός ήλθε να αποκαταστήσει και να καταξιώσει τον Δημοκήδη. Ο Δαρείος ήταν δεινός ιππέας και κυνηγός. Μία μέρα σε ένα του κυνήγι, πηδώντας από το άλογό του, τραυματίστηκε σοβαρά στο κάτω μέρος του ποδιού. Ο Ηρόδοτος περιγράφει το περιστατικό επί λέξει: «ο γάρ αστράγαλος του ξεχώρισε εκ των άρθρων». Εκείνη την εποχή στην περσική αυλή υπηρετούσαν ως βασιλικοί γιατροί οι Αιγύπτιοι. Αυτοί με διάφορους χειρισμούς και βίαιες κινήσεις προσπάθησαν να ανατάξουν το εξάρθρωμα, «αλλά στρεβλότητες και βιωμένοι τον πόδα κακόν μείζον αργάζοντα». Οι Αιγύπτιοι γιατροί προκάλεσαν μεγαλύτερη βλάβη. Οι πόνοι ήσαν αφόρητοι, επτά ημέρες είχε να κοιμηθεί ο Μέγας Βασιλεύς. Τότε ένας σύμβουλος του Δαρείου, που είχε ακούσει ότι στις φυλακές ήταν ένας Έλληνας γιατρός που θεράπευε όλους τους ασθενείς, το είπε στον Δαρείο και εκείνος διέταξε να του τον φέρουν αμέσως. Ο Δημοκήδης οδηγείται στο παλάτι του βασιλιά, ο οποίος τον διατάζει να αρχίσει αμέσως τη θεραπεία του. Με μαλακούς και σωστούς χειρισμούς επιτυγχάνει την ανάταξη του ποδιού, με αποτέλεσμα να υποχωρήσουν οι πόνοι και να βρει τον ύπνο του ο Δαρείος. «Ελληνικοίσι ιάμασι χρώμενος καί ήπια μετά τά ισχυρά προσάγων ύπνου τε μέν λαγχάνειν εποίει καί έν χρόνω ολίγω υγιέα μίν απέδειξε, ουδαμά έτι ελπίζοντα αρτίπουν έσεσθαι». Μετά από λίγο χρόνο ο Δαρείος περπάτησε κανονικά, ενώ οι Αιγύπτιοι γιατροί τον είχαν διαβεβαιώσει για το αντίθετο.
Ένα άλλο ιατρικό περιστατικό έδωσε την ευκαιρία να μεγαλώσει η φήμη του Δημοκήδη. Η γυναίκα του Δαρείου η πανέμορφη Άτοσσα είχε βγάλει στο στήθος της ένα όγκο, αλλά από ντροπή δίσταζε να τον δείξει και να ζητήσει ιατρική βοήθεια. Ο Ηρόδοτος κάνει και πάλι την περιγραφή. «Ατόσση τή Κύρου μέν θυγατρί Δαρείου δέ γυναικί επί τού μαστού έφυ φύμα, μετά δέ εκραγέν ανέμετο πράσσω. η δέ κρύπτουσα και αισχυνομένη έφραζε ουδενί, επεί τέ δέ έν κακώ ήν, μεταπέμψατο τον Δημοκηδέα καί οί επέδειξε» . Μετά από την εξέταση της την διαβεβαίωσε ότι θα την θεραπεύσει. Πράγματι η Άτοσσα θεραπεύεται και μεσολαβεί στον Δαρείο να επιτρέψει στον Δημοκήδη να επιστρέψει στην πατρίδα του τον Κρότωνα.
Στον Κρότωνα συναντά τον Πυθαγόρα, ο οποίος είχε ιδρύσει το Ομακοείον στο οποίο ο Δημοκήδης συνεχίζει τη διδαχή της ιατρικής τέχνης. Ο Δημοκήδης προσχώρησε αμέσως διδάσκοντας και ασκώντας την Ιατρικήν, παράλληλα αναλαμβάνει την καθοδήγηση των νέων και ασχολείται ενεργά με πολιτικά και κοινωνικά θέματα της Μεγάλης Ελλάδος. Ο Δημοκήδης είχε τραγικό τέλος. Δολοφονήθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους το 495 π.Χ. και μαζί του έπαψε να υπάρχει και η ιατρική σχολή του Κρότωνα.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ
Στον όρκο του ο Ιπποκράτης μας δίνει τις αρχές της ιατρικής δεοντολογίας και ηθικής που μέχρι σήμερα ισχύουν διεθνώς ως οδηγός του όρκου των νέων γιατρών, αποδεικνύοντας την διαχρονικότητα των ιπποκρατικών αρχών και ιδεωδών.
Ήταν ο πρώτος που δίδαξε τους γιατρούς να εξετάζουν το επίπεδο της υγείας και της αρρώστιας με την παρατήρηση και τη λογική. Με τα 60 συγγράμματα της ιπποκρατικής γραμματείας μας έδωσε την ιατρική γνώση και πρακτική που έφτασε ως τις δικές μας μέρες. Συγκέντρωσε και μελέτησε την ιατρική των προγενεστέρων του ιατρών, πρόσθεσε τις δικές του μεθόδους τις κωδικοποίησε και δημιούργησε την Ιατρική Επιστήμη.
Η επίσκεψη του αρρώστου στην κλίνη του, (Κλινική Ιατρική) με την ακρόαση των συμπτωμάτων από τον ίδιο τον ασθενή και τους περιοίκους του, με την προσεκτική παρατήρηση, που γινόταν με όλες τις αισθήσεις του γιατρού αποτελούν αυτό που σήμερα λέμε ”ιατρικό ιστορικό”.
Ο άρρωστος έπρεπε να εξετάζεται προσεκτικά με την όραση, την ακοή, την αφή, την γεύση και την όσφρηση που σήμερα έχουν αντικατασταθεί με τις αιματολογικές εξετάσεις με τις ακτινογραφίες, υπέρηχους, αξονικές τομογραφίες κλπ. Ο γιατρός της αρχαιότητας χρησιμοποιούσε την αναλογική μέθοδο για να διαγνώσει το αόρατο από το ορατό, ακόμα και την ανατομή στα εξωτερικά όργανα όπως μας διδάσκει το “Προγνωστικόν”.
Όπου οι αισθήσεις δεν βοηθούσαν στην διάγνωση ακολουθούσε η τομή το θεμέλιο της ανατομίας. Παρά την θρησκευτική απαγόρευση.
Όλοι σχεδόν οι γιατροί σήμερα αποκτούν ορισμένες εξειδικευμένες ειδικότητες, ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που δημιούργησε μια σειρά πολλών ειδικοτήτων όπως την χειρουργική, την ορθοπεδική, την οδοντιατρική, την μαιευτική-γυναικολογία, την καρδιολογία την ουρολογία και πολλές άλλες. Για να μπορεί να θεραπεύει αποτελεσματικά δημιούργησε μια σειρά από ιατρικά εργαλεία όπως οι βελόνες, τα νυστέρια, η οδοντάγρες, τα άγκιστρα, ο κλυστήρ, οι φλεβοτόμοι, οι μήλες, οι ωτογλυφίδες, ο ενδοδιαστολέας, οι συκίες, οι καθετήρες, οι θερμοφόρες,τα κεφαλοτρύπανα, τα μητροσκόπια που παραμένουν ίδια ως και σήμερα. Πολλά τέτοια εργαλεία βρέθηκαν σε τάφους γιατρών.
Με πολύ λίγα λόγια αναφερθήκαμε στην προσφορά του Ιπποκράτη. Αφορμή μας έδωσε ο αρύβαλλος το μικρό αυτό βάζο που σήμερα θα το λέγαμε “το λαδικό”.
Αναφορές για τη μελέτη μας πήραμε από ένα άρθρο του καθηγητή τής Κλασικής Αρχαιολογίας του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Μανόλη Στεφανάκη στην Εφημερίδα “Hellas Journal.”
