Η άγνωστη Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ στο Ψαλίδι
Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη (Κως -30/3/2024-)
Κάθε φορά που πηγαίνω στο σπίτι μου, από τον κεντρικό δρόμο στο Ψαλίδι, έχω την τύχη να περνώ από ένα σημαντικό Αρχαιολογικό χώρο. Είναι η ερειπωμένη από τον ισχυρό σεισμό του 1933, Εκκλησία του Αρχάγγελου Αγίου Γαβριήλ.
Η Βασιλική, η Santa Gabriela, όπως την ονόμαζαν οι Ιταλοί. Σε αυτό τον Ιστορικό και Χριστιανικό Αρχαίο τόπο, ένα ολόκληρο καλοκαίρι του 1935, φρόντισαν οι Ιταλοί Αρχαιολόγοι να κάνουν ανασκαφές, για να αναδείξουν τα ιστορικά Χριστιανικά ερείπια. Η Αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως, τα θεμέλια, τους κίονες και το δάπεδο, της πολύτιμης τρίκλιτης, παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του Αγίου Γαβριήλ. Αυτός ο πολύτιμος Αρχαιολογικός χώρος, που αποτελεί ιστορικό τοπόσημο, βρίσκεται Νοτιοανατολικά, έξω από τη Χώρα, την παλιά πόλη της Κω και δίπλα στην κεντρική αρτηρία, που οδηγεί προς το Ψαλίδι. Έχει δε απόσταση, περίπου είκοσι μέτρα από τη θάλασσα και γύρω στα εκατό μέτρα από το σπίτι μου.
Η ονομασία Άγιος Γαβριήλ, έδωσε και το όνομα της στην γύρω περιοχή, την λεγόμενη Εξοχή Ψαλίδι της Κω. Θέλησα πολλές φορές να επισκεφτώ και να δω από κοντά, την ερειπωμένη Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ. Ιχνηλατώντας πάνω στα ερειπωμένα απομεινάρια της, διαπίστωσα ότι δεν ήταν ένας απλός Ναός, αλλά μια περίτεχνη κατασκευή Παλαιοχριστιανικής Εκκλησίας, όπου περιείχε και Βαπτιστήριο σε σχήμα Σταυρού, καθώς και Κολυμβήθρα. Υπήρχε επίσης ψηφιδωτό στο δάπεδο, ενώ το υπόλοιπο πάτωμα του Ιερού Ναού, ήταν καλυμμένο με μαρμάρινες πλάκες. Επίσης εκεί κοντά, υπήρχε και μια μαρμάρινη κρήνη, που έστελλε το νερό στο Βαπτιστίριο, με ειδικούς πήλινους σωλήνες. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι πολλά μαρμάρινα κομμάτια, που σώθηκαν και συντηρήθηκαν, έχουν μεταφερθεί και βρίσκονται στο Αρχαίο Μουσείο, μέσα στο Ιπποτικό Κάστρο της Νεραντζιάς. Στον ίδιο χώρο της Βασιλικής του Αγίου Γαβριήλ, ανακαλύφθηκαν ευρήματα των Αρχαίων Ρωμαϊκών λουτρών. Επίσης υπάρχουν πέντε μαρμάρινοι κίονες, όπου στην μεγαλύτερη κολώνα, είναι χαραγμένο το σημείο του Σταυρού. Όπως διαπίστωσα, η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ, βρίσκεται πολύ πιο χαμηλά από τον παρακείμενο κεντρικό δρόμο. Αποτέλεσμα, να πλημυρίζει το Χειμώνα και να λιμνάζει από τις συχνές βροχοπτώσεις. Για αυτό οι Ιταλοί τη ζοφερή Ιταλοκρατία των Δωδεκανήσων (1912-1946), είχαν τοποθετήσει μεγάλους σωλήνες, για την απορροή των όμβριων υδάτων, που κατέληγαν στην θάλασσα. Όμως με την κατασκευή του παραπλήσιου ποδηλατοδρόμου, έκλεισαν τα τούμπα. Ωστόσο κάθε χρόνο, ο Δήμος φροντίζει και ανοίγει την έξοδο του νερού. Επίσης η Αρχαιολογική Υπηρεσία, είχε κάνει σιδερένια περίφραξη, τα κάγκελα της οποίας στο μπροστινό τμήμα του δρόμου, μυστηριωδώς εξαφανίστηκαν. Πολλοί Ιταλοί Αρχαιολόγοι εικάζουν, ότι στον ίδιο χώρο υπήρχε Αρχαιοελληνικός ή Ρωμαϊκός ειδωλολατρικός Ναός του Δωδεκαθέου. Όμως τον γκρέμισαν οι δυο ισχυροί σεισμοί, με διαφορά σχεδόν εκατό χρόνων το 469 και 556. Κάτι ανάλογο, με τον σεισμό του 1933 και του 2017. Για αυτό υποθέτουν πως με τα υλικά από τα ερείπια των Αρχαιοελληνικών Ναών, έκτισαν οι Χριστιανοί την Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ. Στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια στην Ιταλία, υπάρχουν σχετικά άρθρα και αναλυτικά σχεδιαγράμματα, για την τρίκλιτη Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ. Σύμφωνα με τα ερείπια και τα σχεδιαγράμματα, οι Εκκλησίες ρυθμού Βασιλικής, αποτελούνταν από τρία μέρη. Τον Νάρθηκα ή Πρόναο, τον κυρίως Ναό και το Ιερό Βήμα. Επίσης υπήρχε χώρος για το Σκευοφυλάκιο, όπου φυλάσσονταν τα Ιερά Σκεύη και το Διακονικό, όπου είχαν τα Ιερά Άμφια. Φυσικά δίπλα το Ιερό Βαπτιστήριο σε σχήμα Σταυρού, υπήρχε και η κρήνη, που διοχέτευε το νερό στο Βαπτιστήριο. Ακόμη στο Υπαίθριο, υπήρχαν ειδικές Στοές, για τη φύλαξη βιβλίων και Εκκλησιαστικών αρχείων. Στην νήσο Κω, ανακαλύφθηκαν πολλές Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές, του 4ου έως και 7ου αιώνα. Έτσι έχουμε στον Αρχαιολογικό χώρο στη δυτική πλευρά της παλιάς πόλης, τα ερείπια από δυο Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές. Επίσης στην απομακρυσμένη παραλία στο χωριό Μαστιχάρι, έχουμε την Βασιλική του Αγίου Ιωάννη, που περιλαμβάνει Βαπτιστήριο σε σχήμα Σταυρού και ψηφιδωτό δάπεδο. Στην Κέφαλο, υπάρχει η Βασιλική του Αγίου Στεφάνου. Είναι και μια άλλη Βασιλική, που σώζεται και βρίσκεται μέσα στο παλιό κοιμητήριο και χρησιμοποιείται ως Ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστή του Χριστού. Επισκεπτόμενη την Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ, στην γειτονιά μου, διαπίστωσα την μεγίστη Αρχαιολογική αξία και την Θρησκευτική σημαντική της παρουσία. Για αυτό η Ιερά Μητρόπολης έδειξε ενδιαφέρον για την ύπαρξη αυτού του σημαντικού, Θρησκευτικού Αρχαιολογικού χώρου και τοποθέτησε ενημερωτική πινακίδα, ώστε να γνωρίζουν οι περαστικοί και οι επισκέπτες τι βλέπουν. Επίσης ο Μητροπολίτης κ. κ. Ναθαναήλ, τιμώντας την ιερότητα του χώρου, έχει τοποθετήσει καντηλάκι διαρκείας με μπαταριές, στον Ιερό αυτό αρχαιολογικό χώρο. Συμπερασματικά βλέπουμε ότι το νησί μας είναι ένα υπαίθριο Μουσείο, με πολύτιμα μνημεία και Ιερούς Αρχαιολογικούς χώρους, όπου επάνω τους διαβάζουμε όλοι εμείς και οι Αρχαιολόγοι, την Ελληνιστική και Παλαιοχριστιανική Ιστορία του τόπου μας. Επιβάλλεται να τα σεβόμαστε, να τα φροντίζουμε και να τα διαφυλάξουμε, ως κόρη οφθαλμού.
Ξανθίππη Αγρέλλη
Πολύ μεστό και ενδιαφέρον ολοκληρωμένο κείμενο