«Χαλασοχώρηδες» του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη | Γράφει ο Νίκος Παπαχαρτοφύλης

‘’ΧΑΛΑΣΟΧΩΡΗΔΕΣ’’  του  Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.

‘’ Μάθημα εκλογικής ορθοφροσύνης και διαφθοράς ή η πλουτοκρατία είναι δεδομένον τι και αναπόδραστον κακόν.’’

                                                                  Του Νίκου Παπαχαρτοφύλη.

Το έργο αυτό γραμμένο το 1892,στη προεκλογική περίοδο με αντιπάλους Τρικούπη και Δεληγιάννη.Την άλλη χρονιά επτώχευσεν η Ελλάς.

Το γενικό θέμα των διηγημάτων του: η παρουσίαση του απλού βασανισμένου ανθρώπου του λαού και της αρετής του  που την αντιπαραθέτει στον κόσμο της αδικίας  ‘’ πλουτοκράτες, τοκογλύφους, πολιτικάντηδες, ρουσφετολόγους και τυχοδιώκτες ‘’ Ασκεί κοινωνική κριτική και στους επαγγελματίες της θρησκείας και του πατριωτισμού. ‘’Ανάμεσα εις τα τόσα νεοπλάσμα τα των ποικιλωνύμων συλλόγων,κοντά εις τας διαφόρους ‘’Αναστάσεις, Αναμορφώσεις, Αναγεννήσεις, Αναζυμώσεις, Αναπλάσεις ‘’ τας επαγγελομένας την διόρθωσιν, επειδή εις όλον το

Γένος, περνά εξόχως το επάγγελμα της θρησκείας και του πατριωτισμού. Και οι χρηματίσαντες  μέλη εις όλους τους άνω ρηθέντας συλλόγους, ουδείς εξ αυτών ευδοκίμησεν’’.’Διδάχος’.

Αντιπαθεί την επίδειξη, εχθρεύονταν καθετί το ‘’πομπώδες και θεατρικόν’’.’Επίσκεψις του Αγ. Δεσπότη,’τους χαρακτήριζε αυτός ο κοσμοκαλόγερος ‘’ χρυσοστόλιστους και μιτροφορούντας ως  Μήδους σατράπας της εποχής του Δαρείου’’.

Ο  Παπαδιαμάντης στη σατιρική αυτή νουβέλλα ξεμπροστιάζει την πολιτική φαυλοκρατία και συναλλαγή, συλλαμβάνει το βαθύτερο νόημα, τον κύριο αίτιο του κακού, όμως δεν μπορεί να υποδείξει άλλο δρόμο από τη φυγή και την παθητική αντίσταση.

Παράλληλα με τον κύριο τίτλο ‘’ Χαλασοχώρηδες’’: αναστάτωση του χωριού απ τις κομματικές αντιπαραθέσεις,δίνει ένα πιο σκληρό χαρακτηρισμό, εμφύλιας ρήξης, ανάμεσα στο ζευγάρι:

‘’ Ανδρογυνοχωρίστρες’’

Παραθέτουμε μερικά αποσπάσματα :  ‘’ Το αντρόγυνον είχεν, ως  φαίνεται, διπλές κουμπαριές και εντεύθεν ηδύνατο να εικάση τις,ότι θα επήγαζεν η διαφωνία μεταξύ των δύο συζύγων.

Διότι ο Σπληνογιάννης είχεν υποσχεθεί να δώσει την ψήφον του εις τους κουμπάρους του,  Λάμπρον Βαταούλαν και λοιπούς. Η Σπληνογιάννενα όμως έτρεφε φανεράν εκτίμησιν προς τους κουμπάρους της, του κόμματος Μανόλη Πολύχρονου και συντροφίας…’’ ‘’ η σύζυγος του, ωραία, τριακοντούτις, υψηλή, ροδόχρους, γλυκυτάτη με μεθυστικόν βλέμμα και μειδίαμα, εσκύλιαζε και εδαιμονίζετο, όταν τον ήκουεν ανανεούντα  την υπόσχεσιν ταύτην και απήτει να κηρύξει φανερά ο σύζυγος της εις τον Λάμπρον, ότι δεν θα του έδιδε ψήφον…την

θυσίαν ταύτην εδυσκολεύετο να κάμη ο Σπληνογιάννης και από εβδομάδων ήδη το ανδρόγυνον << δεν έτρωε μερωμένο ψωμί >>…

-Τα βλέπεις λοιπόν,φίλε κύριε Λάμπρε, είπε μετά προσποιητής σοβαρότητος, δάκνων τα χείλη ο Μανόλης.

-τι να δώ;

-δεν πρέπει να βάζουμε σκάνδαλα στο ανδρόγυνο…

– εσείς βλοημένοι, έρχεσθε και οι δυό μαζί και δεν μπορεί κανείς να…

Ακουσίως αμφότεροι οι ψηφοκάπηλοι εγέλασαν, μαντεύσαντες τι ήθελε να είπη  ο Σπληνογιάννης.

Ο Μανόλης και ο Λάμπρος μετά των αυτών ή άλλων οπαδών δεν έπαυσαν επισκεπτόμενοι τας οικίας των χωρικών ψηφοθηρούντες. Παντού ελάμβανον και έδιδαν λιπαράς διαβεβαιώσεις και υποσχέσεις δαψιλείς…

… Κατά την πρώτην σύνοδον, ο Γεροντιάδης εφρόντισε να διορίσει εις μικράς ή μεγάλας θέσεις  όλους τους ανεψιούς του, επτά τον αριθμόν, καθώς δύο εξαδέλφους του και τρείς δευτέρους εξαδέλφους του,ως και δύο κουμπάρους του και τον υιόν της κουμπάρας του και τον αδελφόν της υπηρετρίας του…Κατά την δευτέραν σύνοδον κατόρθωσε ν ακυρώση δικαστικώς όλα τα ενοικιαστήρια των οικιών των αντιπάλων του ως δημοσίων γραφείων και να ενοικιάσει  την μίαν οικίαν του ως επαρχείον, την άλλην ως ελληνικόν σχολείον καθώς και της τρίτης μεγάλης παραθαλασσίου οικίας του το μεν άνω πάτωμα ως εφορίαν, το δε κάτω πάτωμα ως λιμεναρχείον. Έμενεν ακόμη το ταμείον,το τελωνείον και το ειρηνοδικείον αλλά δυστυχώς δεν είχεν άλλας οικίας ιδικάς του προς ενοικίασιν…

κατά την τρίτην σύνοδον επρόφθασε κα έβαλε δύο εκ των υιών του υποτρόφους δύο διαφόρων κληροδοτημάτων, καθ ό ανομοίου κλίσεως και προορισμού…

• Τέτοιοι είναι όλοι τους ! ύστερα, δώσε τους ψήψο, δεν πάω ούτε να ψηφοφορήσω, να μου λένε πώς μ αγόρασαν…

Εφθόνει δε και τον Μανόλην τον Πολύχρονον, όστις ήξευρε τον τρόπον,υποσχόμενος εις τον έναν, διορισμόν,εις τον άλλον, σύνταξιν, εις τον τρίτον, αισίαν έκβασιν της δίκης, να ευρίσκη απληρώτους εκλογείς, τους οποίους να περνά εις το κατάστιχον του ως πληρωμένους…

…Διά της ψευτικής, του μόνου όπλου όπερ απέμεινεν εις τους χωρικούς, όπως ανταγωνίζονται κατά τόσων και τόσων πολιτικών ή κοινωνικών και βιοτικών πιέσεων και διωγμών ( όπλον, το οποίον ακονίζεται δις της εβδομάδος εις τα πταισματοδικεία και ειρηνοδικεία, όπου ο χωρικός γίνεται σωστός βλαχοδικηγόρος) να τα βγάλη πέρα μαζί των,φασκελώνων και τα δύο κόμματα όπισθεν των νώτων και ορκιζόμενος καθ ευατόν να μαυρίση περιφρονητικώς όλας κατά σειράν τας κάλπας των αυτοκλήτων αντιπροσώπων  του ατυχούς λαού, του τόσον δεινοπαθούντος και τυραννουμένου…

…Ο Αλικιάδης είχε διατελέσει και αυτός βουλευτής άλλοτε και είχε διακριθή. Δεν ήτο άνθρωπος να πηγαίνη στα χαμένα.Ήθελε << σίγουρες δουλειές>>. Ήτον ικανός να εξοδεύη και είκοσι χιλιάδας διά να επιτύχη. Αλλά δεν επετούσε  τα λεπτά στο << βρόντο>>. Ήτο βέβαιος, ότι εκλεγόμενος βουλευτής, θα ωφελείτο είκοσι πέντε ή τριάντα χιλιάδας, το ολιγώτερον. Ά ! ήτο πολύ <<κουλοπετσωμένος>>.Εν πρώτοις, όταν επρόκειτο να διορίσει υπάλληλον, θα του έλεγε, << μ δίνεις τα μισά;>>, πριν αποφασίσει να δώσει μπιλιέτο. Νέτα σκέτα, <<σίγουρες δουλειές>>. Και αν κανείς κακομοίρης ετύγχανε να του χρεωστή, από παλαιόν καιρόν,τίποτε ψωροδραχμές, θα τον εδιώριζεν,εξαναγκάζων αυτόν να υπογράψη εκ προκαταβολής πολλών μηνών αποδείξεις δια τους μισθούς του, με χρονολογίας ημερών μήπω ανατειλασών μέχρις υπερεξοφλήσεως. Αλλ αυτά ήσαν ανάξια λόγου και δευτερεύοντα.Ο,τι απετέλει την δύναμιν του Αλικιάδη ήτο ο πόθος  υφ  ου εφλέγετο, να φανή  χρήσιμος εις την εκτέλεσιν δημοσίων έργων της επαρχίας.

Εν πρώτοις, υπήρχεν η εθνική οδός, η προκηρυσσομένη εκάστοτε ως μέλλουσα να κατασκευασθή. Εκείθεν αν εξελέγετο βουλευτής, θα είχε την μερίδα του λέοντος. Από τώρα είχεν αρχίσει να συνεταιρίζεται κρυφά με τους εργολάβους. Κατά την πρώτην βουλευτείαν του ολόκληρον δάσος το είχε κάμει δικόν του, δικαιώματι κατακτήσεως.Με τον έφορον,τον οποίον είχε φέρει εις τη επαρχίαν του, είχε προεξηγηθή σαφέστατα: << θα σε διορίσω αλλά φόρον  δεν θα βεβαιώσης από την ξύλευσιν του δάσους>>…

Έπειτα ήτο ο λιμήν,α..! αυτός ο λιμήν,εις κάθε νέας εκλογάς επροκηρύσσετο η εργολαβία. Εις κάθε διάλειμμα μεταξύ δύο εκλογών η εργολαβία εγκατελείπετο. Ερρίπτοντο ακριβώς τόσαι πέτραι προς μόλωσιν της θαλάσσης, κατά τας παραμονάς εκάστης εκλογής, όσαι, αν υπελογίζετο ότι θα είχομεν βουλευτικάς εκλογάς κατά πάν έτος, θα ήρκουν όπως, μετά τρείς αιώνας, μετά πέντε αιώνας το πολύ, συντελεσθεί το έργον…

Οι πονηρότεροι των ψηφοφόρων, μη απαξιούντες να λάβωσι <<βαμβακόσπορον>> και από τα δύο κόμματα,έβαινον μετά υστεροβουλίας, όπως επισκεφθώσι και το άλλο πρακτορείον, το οποίον έκειτο έμπροσθεν του εκλογικού τμήματος. Τινές δε,αν και δεν το επεθύμουν χάριν του διπλού χορηγήματος, αλλ εφοβούντο τα μίση και τους κατατρεγμούς και δεν ήθελον να εκτεθώσι  και απέναντι του κόμματος των Χαλασοχώρηδων. Ολίγοι μόνον εκλογείς εφόρουν φανερά  το σημείον του κόμματος,άσπρην ως Χαλασοχώρηδες ή κοκκίνην ως Ανδρογυνοχωρίστρες. Πολλοί δε,αν και εβιάζοντο υπό των κομματαρχών των δύο μερίδων να φορέσωσιν, εις απόκεντρον μέρος, το λευκόν ή το ερυθρόν σήμα, ευθύς ως επρόβαλαν εις την αγοράν, το απέσπων από της κομβιοδόχης των και το έκρυπτον εις το θυλάκιον…

Και πριν ολοκληρώσει  το έργο του καταλήγει με τη δική του πεσσιμιστική  ψυχολογικοπολιτικοθρησκευτική ματιά : ‘’ ο σκοπός αγιάζει τα μέσα , η ηθική δεν είναι επάγγελμα και όστις ως επάγγελμα θέλει να την μετέλθη, πλανάται οικτρώς και γίνεται γελοίος. Όστις πράγματι φιλοσοφεί και αληθώς πονεί τον τόπον του και έχει την ηθικήν όχι εις την άκραν  της γλώσσης ή εις την ακωκήν της γραφίδος αλλ εις τα ενδόμυχα της ψυχής , βλέπει πολύ καλά ότι  είναι αδύνατον να πολιτευθή… ο Χριστός είπεν : << ού δύνασθε Θεώ λατρεύειν και Μαμμωνά. >>

Η πλουτοκρατία ήτο, είναι και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής Αντίχριστος. Αύτη γεννά την αδικίαν, αύτη τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρει τα σώματα και τας ψυχάς, αύτη  παράγει την κοινωνικήν σηπεδόνα, αύτη καταστρέφει κοινωνίας νεοπαγείς…

1892- 2023 : τηρουμένων των αναλογιών !