Φάρμακα: Φόβοι για «παγκόσμιο κραχ» το 2023 – Ελλείψεις σε 500 σκευάσματα στην Ελλάδα

Με την πανδημία, τη διατάραξη της εφοδιαστικής αλυσίδας, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την πληθωριστική κρίση, ζήσαμε και ζούμε πολλές ελλείψεις. Αρχικά, ηλεκτρονικών και άλλων καταναλωτικών προϊόντων, στη συνέχεια τροφίμων. Τι άλλο θα μπορούσε να μας συμβεί; Ο πιο πρόσφατος εφιάλτης εκτυλίσσεται στα ράφια των φαρμακείων, τα οποία, δυστυχώς, αδειάζουν.

Πλέον αρχίζουν να λείπουν ακόμα και τα πιο «απλά», τα πιο συνηθισμένα φάρμακα. Αυτή είναι μια κατάσταση με την οποία θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε, καθώς το 2023 αναμένεται οι ελλείψεις να κορυφωθούν σε ιστορικά υψηλά, κάνοντας την ανεύρεση ακόμα και ενός κοινού παυσίπονου… περιπέτεια.

Στη χώρα μας καταγράφονται ελλείψεις περίπου 500 φαρμάκων όλων των ειδών, με την κυβέρνηση να προχωρά σε απαγόρευση εξαγωγών σε ορισμένα και τις ελληνικές εταιρείες να προσπαθούν να καλύψουν τη ζήτηση. Ωστόσο το πρόβλημα κάθε άλλο παρά ελληνικό είναι. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι ελλείψεις φαρμάκων παίρνουν εκρηκτικές διαστάσεις. Τα σοβαρά προβλήματα όπως αυτό, με αιτίες που είναι πολυπαραγοντικές και πολύπλοκες, απαιτούν ακραίες λύσεις.

Στη Γαλλία, αυτές τις ημέρες, όσοι προσφεύγουν σε φαρμακεία, υποχρεούνται να κάνουν ένα τεστ, παρόμοιο με το rapid test που κάναμε για την COVID-19, το οποίο καταδεικνύει το είδος της γρίπης που έχουν και αν χρειάζεται να πάρουν αντιβίωση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες επιστρατεύουν ρομπότ, τα οποία θα αναλάβουν να παρασκευάζουν φάρμακα 24 ώρες το 24ωρο ώστε να καλυφθούν οι τεράστιες ελλείψεις, ενώ η κυβέρνηση προειδοποιεί το κοινό ότι είναι επικίνδυνο να αγοράζει (αμφιβόλου ποιότητας) φάρμακα από παράνομα online φαρμακεία που κάνουν χρυσές δουλειές αυτό το διάστημα.

Στη Γερμανία, η κυβέρνηση θα παρουσιάσει κίνητρα για επιστροφή των φαρμακοβιομηχανιών στη χώρα, στο Ηνωμένο Βασίλειο ενεργοποιήθηκαν τα Πρωτόκολλα Σοβαρών Ελλείψεων για την πενικιλίνη που επιτρέπουν στους φαρμακοποιούς να δώσουν ό,τι εναλλακτικό φάρμακο βρουν. Στην Κίνα, ο πανικόβλητος κόσμος στοκάρει φάρμακα, με αποτέλεσμα να μην έχει μείνει ούτε καν ασπιρίνη.

Τα πράγματα είναι τόσο σοβαρά με τις ελλείψεις που, όπως εξηγούν στο «ΘΕΜΑ» πηγές με γνώση του ζητήματος, υπάρχουν ευρωπαϊκές κυβερνήσεις οι οποίες εξετάζουν το ενδεχόμενο να «σκληρύνουν» τη συνταγογράφηση φαρμάκων – μέχρι και στο σημείο να απαιτείται συνταγή γιατρού ακόμα και για ένα απλό παυσίπονο, ένα Depon.

Οι ίδιες πηγές εξηγούν ότι έχει επίσης πέσει στο τραπέζι η ιδέα ανταλλαγής φαρμάκων που βρίσκονται σε έλλειψη μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ, καθώς και η με fast track διαδικασίες λειτουργία νέων εργοστασίων ή η συνεργασία με τρίτες χώρες. Αλλά σιγά-σιγά εμφανίζονται προβλήματα στην επάρκεια και κτηνιατρικών φαρμάκων, τα οποία έχουν 6 μήνες αναμονή σε όλη την Ευρώπη…

Τι δεν υπάρχει

Δυσεύρετα είναι σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη κυρίως τα αντιβιοτικά αμοξικιλλίνη και κλαβουλανικό οξύ, τα αντιπυρετικά, τα αντιβηχικά σιρόπια, τα αντι-ιικά, τα κολλύρια, τα αντικαταθλιπτικά, η ουσία αριπιπραζόλη που χρησιμοποιείται στα άτομα με αυτισμό, κατάθλιψη, τα αντιδιαβητικά, τα αντιφυματικά και τα αντικαρκινικά φάρμακα, μέχρι και τα δημοφιλή Depon, Ronal, Algofren.
Στην Ε.Ε., σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), 25 από τις 27 χώρες-μέλη έχουν δηλώσει πως υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις.

Στη Γερμανία, από την αγορά απουσιάζουν αντιβιοτικά, φάρμακα κατά της υπέρτασης και για τον καρκίνο, το στομάχι και την καρδιά. Στη Γαλλία, οι ελλείψεις ειδικά αντιβιοτικών έχουν αυξηθεί κατά είκοσι φορές στη δεκαετία, ενώ στην Ισπανία οι ελλείψεις φαρμάκων κατά των λοιμώξεων και των καρδιαγγειακών παθήσεων είναι τόσο μεγάλες που ένα τεράστιο ποσοστό απλώς δεν έχει πρόσβαση σε φάρμακα.

Στην Ιταλία, στο Βέλγιο, στην Πορτογαλία και στη Νορβηγία, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Προστασίας των Καταναλωτών (BEUC), υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα για τη θεραπεία της κατάθλιψης, των καρδιαγγειακών παθήσεων και των λοιμώξεων, σε σημείο που ένας στους τρεις ασθενείς εμφανίζει επιπλοκές στην υγεία του επειδή δεν καταφέρνει να τα βρει.

Στην Κίνα καταγράφονται εφιαλτικές ελλείψεις ιβουπροφένης, ασπιρίνης και Panadol, βιταμίνης C και αντιβηχικών, ακόμα και υλικών για την παρασκευή παραδοσιακών φαρμάκων κατά της γρίπης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι ελλείψεις διαφέρουν από Πολιτεία σε Πολιτεία, όμως σε ολόκληρη τη χώρα δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου τα αντιβιοτικά με αμοξικιλλίνη, το φάρμακο για τη θεραπεία αναπνευστικών συνδρόμων Adderall, τα φάρμακα κατά του διαβήτη και κυρίως τα αντιβηχικά σιρόπια και τα παιδικά φάρμακα.

Στον Καναδά τα ράφια έχουν αδειάσει από σιρόπια για τον βήχα και το κρύωμα, σταγόνες για τα μάτια, αντιβιοτικά, καθώς και τα σκευάσματα θεραπείας των παιδικών αλλεργιών. Στα παιδικά παυσίπονα υπάρχουν σκευάσματα στα οποία τα τελευταία κουτιά πουλήθηκαν τον… Μάιο.

Η «τριδημία»

Μετά την άρση των lockdowns, ο κόσμος βρίσκεται υπό την πολιορκία ενός σπάνιου φαινομένου που οι ειδικοί ονομάζουν «τριδημία». Πρόκειται για έκρηξη κρουσμάτων της εποχικής γρίπης, του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού RSV και των κρουσμάτων COVID-19. Σε αυτά προσθέστε την έξαρση άλλων ασθενειών ανά χώρες, όπως τον Στρεπτόκοκκο Α που έχει προκαλέσει 19 θανάτους παιδιών στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ή την παγκόσμια έξαρση της φυματίωσης και την ανάπτυξη ανθεκτικών στα φάρμακα μεταλλάξεών της, που καταδεικνύει έναν φαύλο κύκλο: τα αυξημένα κρούσματα χρειάζονται περισσότερα φάρμακα, που δεν υπάρχουν, και επειδή δεν υπάρχουν αυξάνονται περισσότερο τα κρούσματα και δημιουργείται ανθεκτική στα φάρμακα φυματίωση!

Οι κυβερνήσεις δεν ήταν έτοιμες γι’ αυτή την έξαρση στις νόσους και, ως εκ τούτου, πιάστηκαν εξ απίνης. Η πικρή αλήθεια, βέβαια, είναι ότι οι κυβερνήσεις είχαν μικρό περιθώριο αντίδρασης, καθώς η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα συλλογικών πολιτικών επί δεκαετίες. Η κρίση των προηγούμενων ετών οδήγησε σε περικοπή της φαρμακευτικής δαπάνης, η οποία αποστέρησε και άλλα έσοδα από τις φαρμακευτικές εταιρείες.

Και λέμε «και άλλα», επειδή, όπως εξηγούν παράγοντες του χώρου στο «ΘΕΜΑ», από τη δεκαετία του ’70 η Ευρώπη ακολούθησε πολιτικές αποβιομηχάνισης, γεγονός που οδήγησε στην εξάρτηση της παραγωγής φαρμάκων από τρίτες χώρες. Η παραγωγή φαρμάκων για όλο τον πλανήτη γίνεται, σε ποσοστά που κινούνται μεταξύ 60% και 80%, στην Κίνα και στην Ινδία.

Τον ρόλο του στα παραπάνω παίζει -φυσικά- και το κέρδος. Οι φαρμακοβιομηχανίες έχουν ένα… αφοπλιστικό επιχείρημα: ότι σε πολλές περιπτώσεις απλώς δεν τις συμφέρει να παράγουν. Λόγω του πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης, του πολέμου στην Ουκρανία και του disruption στην εφοδιαστική αλυσίδα, οι πρώτες ύλες, όπως για παράδειγμα η παρακεταμόλη, έχουν ακριβύνει φέτος έως και κατά 70%.

Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με την τιμή των φαρμάκων που παραμένει σταθερή. Ετσι, δραστικές ουσίες όπως οι παρακεταμόλη, βουταμιράτη, αμοξικιλλίνη, αμπροξόλη δεν παράγονται σε επαρκείς ποσότητες.

Την κατάσταση έκανε χειρότερη και ο περιορισμός της φαρμακευτικής δαπάνης στον οποίο προχώρησαν οι κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν την κρίση, τα προηγούμενα χρόνια. Προσθέστε τώρα την έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού αλλά και την έλλειψη υλικών συσκευασίας παγκοσμίως, και έχετε την εκρηκτική συνταγή. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ότι υπάρχουν εισπνεόμενα και αντιδιαβητικά φάρμακα τα οποία βρίσκονται σε έλλειψη επειδή δεν έχουν γίνει επαρκείς εισαγωγές πλαστικού ώστε να συσκευαστούν!

Σε άλλες περιπτώσεις, το πρόβλημα ξεκινά από τις χαμηλές τιμές των θεραπειών, καθώς πρόκειται για παλιά φάρμακα που έχουν χάσει την πατέντα τους, τα περισσότερα από αυτά από τη δεκαετία του ’60. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι φαρμακαποθήκες να επιλέγουν να τα εξάγουν σε άλλες χώρες, σε τιμές έως και 4 φορές μεγαλύτερες.

Η μειωμένη προσφορά, όταν συνδυάζεται με την αυξανόμενη ζήτηση, έχει κατά κανόνα ένα αποτέλεσμα: την αύξηση της τιμής. Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων της Ευρώπης να συγκρατήσουν τις τιμές των φαρμάκων στα ίδια επίπεδα δεν μπορούν να αντέξουν για πολύ, όπως εξηγούν παράγοντες της αγοράς. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, βλέπουμε ήδη τα τιμολογιακά αποτελέσματα των ελλείψεων.

Πέρυσι, η τιμή του (καθιερωμένου εδώ και δεκαετίες) φαρμάκου Fludarabine που χρησιμοποιείται στις χημειοθεραπείες, κυμαινόταν στα 110 δολάρια στη χονδρική. Φέτος, η φαρμακευτική Areva Pharmaceuticals που το πουλάει, την ανέβασε στα 2.736 δολάρια, μια και οι άλλοι δύο προμηθευτές για την αγορά των ΗΠΑ, Teva και Fresenius Kabi, δεν το έχουν διαθέσιμο…

Στο 31ο Πανελλήνιο Πνευμονολογικό Συνέδριο που έγινε πρόσφατα, ο επιμελητής Α’ του νοσοκομείου «Σωτηρία», που είναι Εθνικό Κέντρο Αναφοράς της Φυματίωσης, Χαράλαμπος Μόσχος, εξήγησε πως, παρά το γεγονός ότι για πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια η επιστήμη πέτυχε μείωση της διάρκειας της θεραπείας της φυματίωσης από τους 6 στους 4 μήνες, δεν υπάρχει αισιοδοξία. «Με καρτέλες δουλεύουμε. Δίνουμε καρτέλες από επιστροφές φαρμάκων στους ασθενείς, έτσι καλύπτουμε τις ανάγκες.

Είναι διαφορετικό, όμως, να μιλάς με κάποιον που έχει τη δυνατότητα να ψάξει σε φαρμακεία και φαρμακαποθήκες για να βρει ένα κουτί φάρμακο και είναι διαφορετικό να μιλάς με έναν άνθρωπο που είναι εργάτης γης σε κάποια αγροτική περιοχή, ή που είναι μετανάστης και δεν έχει την κατανόηση της γλώσσας.

Εκεί δεν μπορείς να τον προτρέψεις να ψάξει να βρει το φάρμακό του, γιατί πολύ απλά δεν μπορεί να το κάνει». Οι γιατροί εξηγούν ότι ο κόσμος πρέπει να καταλάβει πως οι θεραπείες δεν απευθύνονται μόνο στον άρρωστο ο οποίος π.χ. πάσχει από φυματίωση, αλλά αφορούν όλο το κοινωνικό σύνολο.

Ζητείται λύση

Ηδη κυβερνήσεις της Ευρώπης εφαρμόζουν λύσεις, όπως π.χ. ο σκληρός έλεγχος των φαρμακαποθηκών και η απαγόρευση εξαγωγών, ή εξετάζουν άλλες, όπως η παροχή φαρμάκων σε έλλειψη αυστηρά με δικαιολογημένη συνταγογράφηση και προτεραιότητα σε ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού μέσα από συστήματα καταγραφής ασθενών. Η CEO του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη, που περιλαμβάνει τις βιομηχανίες Uni-Pharma, InterMed, UniHerbo και τη PharmaBelle στην Κύπρο, Ιουλία Τσέτη, είναι απαισιόδοξη ως προς το τελευταίο.

«Αυτό», λέει στο «ΘΕΜΑ», «δεν πρόκειται να συμβεί επειδή η νομοθεσία στην Ε.Ε. είναι απαγορευτική και η νοοτροπία έχει απομακρυνθεί από τη βιομηχανική συνείδηση. Δεν υπάρχει καν εξειδικευμένο προσωπικό». Ως επιστήμων, φαρμακοποιός και η ίδια, λέει ότι «θα πρέπει να ζήσουμε με τις ελλείψεις -και μάλιστα πιο έντονες- το 2023 και να ετοιμαστούμε ενδεχομένως για ένα μεγάλο κραχ».

Οσο για τη λύση; Η ίδια τονίζει πως μια λύση θα ήταν να βελτιωθούν οι σχέσεις με τρίτες χώρες ώστε να επιτευχθεί απρόσκοπτη προμήθεια: «Ταυτόχρονα, πρέπει να μαλακώσουν τα θεσμικά πλαίσια και να μελετηθούν άλλες λύσεις ανάγκης. Για παράδειγμα, μπορεί η Ε.Ε. να δώσει τεχνογνωσία σε τρίτες χώρες, όπως η Αίγυπτος, για παράδειγμα, η οποία έχει τη δυνατότητα παραγωγής».