ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟ- Αφιέρωμα: Το θρυλικό εργοστάσιο του «Νομικού» στην Κω

Από τα χάρματα ετοιμάζονταν η κυρά Σταματινή για να πάει στην καθημερινή δουλειά.

Αφού πρώτα φρόντιζε τα παιδιά της και τον αδύναμο σύντροφο της, ο οποίος αν και παλιός και δεινός βουτηχτής, έμεινε καθηλωμένος στην καρέκλα, όταν η θάλασσα των σφουγγαράδων τον αγκάλιασε λίγο πιο σφικτά.

1963 η κυρά Σταματινή φόραγε τις φθαρμένες λαστιχένιες γαλότσες της, έδενε και σε μια πετσέτα λίγο ζυμωτό ψωμί, με δυο τρεις ελιές και λίγο κόκκινο τυρί της πόσσας και κινούσε για το εργοστάσιο τοματοπελτέ. Τα φορτηγά γεμάτα με κοφίνια και καφάσια, από κατακόκκινες, ώριμες ντομάτες που ο εύφορος κάμπος του νησιού γενναιόδωρα πρόσφερε στους καλλιεργητές του, πηγαινοέρχονταν ολημερίς και ολονυχτίς. Οι εργάτες και οι εργάτριες, ασταμάτητα δούλευαν νυχθημερόν με βάρδιες. Το εργοστάσιο ανήκε στην αρχοντική οικογένεια, εφοπλιστών του Γεωργίου Νομικού και του Αμπατζή. Οι ίδιοι ιδιοκτήτες, είχαν άλλο ένα στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, την πανέμορφη Σαντορίνη, το οποίο ίδρυσε ο αρχηγός της οικογένειας Δημήτρης Νομικός το 1915. Αργότερα το 1956 ήρθε ο γιος του Γεώργιος Νομικός και εγκατέστησε το εργοστάσιο στην Κω.

Το Καλοκαίρι, το εργοστάσιο πολτοποιούσε και έφτιαχνε την ξακουστή σάλτσα και την πάστα, τον πελτέ τομάτας, τον δε Χειμώνα, σταματούσε για λίγο, ώστε να καθαριστούν και να συντηρηθούν τα μηχανήματα και συνέχιζε με την κονσερβοποίηση του κατακόκκινου ντοματοπελτέ. Υπεύθυνοι τότε ήταν οι αξέχαστοι συμπατριώτες μας Πασάκος και Βαγιανός.

Εγκατεστημένο στην παραλία, πριν ακόμη χτιστεί ο μεγαλοπρεπής, Ιερός Ναός του Αγίου Παύλου, εις τον οποίον εκτός από τον μακαριστό, αείμνηστο και ακούραστο παπά Κωσταντή Πίκουλα, που τον ξεκίνησε και τον αποπεράτωσε, συνέβαλε αρκετά οικονομικά, εις την ανέγερση του και η οικογένεια Νομικού.

Η θάλασσα πίσω από την αμμουδερή ακτή, ήταν πάντα ζεστή μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του εβδομήντα, όπου το εργοστάσιο ανέστειλε την λειτουργία του και ο χώρος του μεταπωλήθηκε σε άλλους ιδιοκτήτες, για άλλου είδους χρήσεις.

Η χαρά των ανυποψίαστων παιδιών ήταν μεγάλη, γιατί έκαναν μπάνιο στην χλιαρή θάλασσα, κάτω από το εργοστάσιο, όπου έπεφταν τα ζεστά νερά, από το πλύσιμο της ντομάτας, μαζί με μερικά φλούδια, που συχνά ξέφευγαν από τα μηχανήματα αποφλοίωσης.

Τα μεγάλα καζάνια, δούλευαν πυρετωδώς και έκαναν ένα ιδιαίτερο θόρυβο στη γειτονιά, αφού δεν υπήρχαν τότε οι κατάλληλες ηχομονώσεις, τόσο που η θορυβώδης παρουσία του εργοστάσιου να μην ενοχλεί κανεναν.

Αντίθετα την είχαν συνηθίσει οι γύρω κάτοικοι στο Κούμπουρνο ή στην Νέα Αλικαρνασσό ή στα Κρητικά ή αλλιώς στην Ενορία του Αγίου Παύλου.

Εκεί ακριβώς στην ομώνυμη ακτή, όπου πλεύρισε το πλοιάριό του ο Απόστολος των Εθνών Παύλος και κήρυξε τα διδάγματα της Αγάπης του Χριστού.

Από μακριά όσα πλοία προσέγγιζαν το φυσικό πέτρινο λιμανάκι της Κω, ξεχώριζαν εκτός από τον Φάρο και την πανύψηλη καπνοδόχο του εργοστασίου. Δυστυχώς ο ισχυρός σεισμός της 21- Ιούλη –2017, έριξε την καπνοδόχο και έμεινε μόνο η βάση της. Ευτυχώς όμως έπεσε στην αμμουδιά σε μεταμεσονύχτια ώρα, τότε που δεν υπήρχαν λουόμενοι στην ακτή.

Με την κάμερα στο χέρι, προσπαθώ να φωτογραφίσω ό,τι απέμεινε από την ύπαρξη και λειτουργία του θρυλικού εργοστασίου του Νομικού, μέχρι και το 1978.

Στις φωτογραφίες, θα δείτε το σιλό, τα πιεστήρια και μερικά άλλα ειδικά μηχανήματα, να διηγούνται τις ατέλειωτες ώρες δουλειάς. Τότε   που οι εργάτες και οι εργάτριες, ήταν σκυμμένοι πότε πάνω από το πυρωμένο καζάνι, όπου ψήνονταν ο χυμός της τομάτας, πότε στα ειδικά σιλό, βουτηγμένοι όλη μέρα στα νερά που πλένονταν οι τομάτες.

Την εποχή που η Βιομηχανική ανάπτυξη της Κω ήταν στο ζενίθ της, είχαμε το δικό μας Οινοποιείο, με γενικό συντονιστή τον Στέργιο Χατζηστέργο, το δικό μας Τενεκεδοποιείο   η κυτοποιείο, την Νασιονάλ με τον Σταμάτη τον Πη να πρωταγωνιστεί. (για αυτά αναφέρθηκα εκτενώς σε προηγούμενα άρθρα μου). Είχαμε το δικό μας Βυρσοδεψείο, με τον αξέχαστο   έμπειρο βυρσοδέψη, Πάτμιο και πολλά εργοστάσια παραγωγής και κονσερβοποίησης τοματοπελτέ.

Υπήρχε το εργοστάσιο των αδελφών Κανακάρη στην Λάμπη, το εργοστάσιο του Λυκούδη στο Λινοπότη, πριν την λίμνη, το ‘Αφροδίτη’ του Χαραλαμπόπουλου στο Τιγκάκι.

Υπήρχε επίσης το εργοστάσιο τοματοπελτέ, του Γκίκα στο Μαστιχάρι και ένα πολύ παλιό εργοστάσιο του Μενδρινού στην Καρδάμαινα, κοντά στα τσουκαλαριά, τα ιστορικά κεραμοποιεία και πλινθοποιεία.

Φυσικά στην πόλη της Κω, ήταν και το εργοστάσιο του Αγροτικού Συνεταιρισμού της ΑΒΙΚΟ στην θέση Μπαρμπαγιάννη στην Λάμπη, με τον Πασχάλη Χατζηνικολάου στο τιμόνι του.

Έχουμε πληροφορίες τελευταία πως η Τράπεζα που περιήλθε στα χέρια της το εργοστάσιο λόγω οφειλών, το πούλησε σε επιχειρηματία Ξενοδοχειακών κατασκευών.

Στην προσπάθεια μας να φωτογραφίσουμε την ιστορική ΑΒΙΚΩ, βρεθήκαμε σε μια επικίνδυνη τοποθεσία, όπου το άδειο κουφάρι του εργοστάσιου, το είχαν γεμίσει σκουπίδια και κάθε είδους βρώμικα τρωκτικά.

Σήμερα το εργοστάσιο του Νομικού άλλαξε τελείως. Στην θέση όπου υπήρχαν οι τσίγκινες κατασκευές, τα σκεπάσματα και τα υπόστεγα, έχουν χτιστεί νεόδμητα κτήρια για διάφορες επαγγελματικές χρήσεις. Το μόνο που υπάρχει είναι το παλιό κτήριο οθωμανικής κατασκευής το οποίο ακόμη   και ο σεισμός το σεβάστηκε. Έμεινε εκεί για να διηγείται στους περαστικούς, τις αλλοτινές δόξες του νησιού, την πληθώρα παραγωγής τομάτας και τον πλούτο που έφερνε η καλλιέργεια της γης, δηλ ο πρωτογενής τομέας, στους κάτοικους της εύφορης Κω. Σήμερα η οικογένεια Νομικού, έχει τρία εργοστάσια τοματοπολτού, στην Ελλάδα και δυο παραρτήματα στην Τουρκία και στην Βουλγαρία. Διαθέτει δε και ένα πολύ καλά οργανωμένο Μουσειακό χώρο, με θέμα την παραγωγή και επεξεργασία τομάτας, στην Σαντορίνη.

Ξανθίππη Αγρέλλη